(…)

(…) w sprawie Costa przeciwko Enel z 15 lipca 1964 r. w wyroku Trybunał orzekł, że prawa wydane przez instytucje europejskie włączają się do systemu prawnego państw członkowskich, które zobowiązane są do ich przestrzegania. Prawo wspólnotowe jest więc nadrzędne w stosunku do prawa krajowego. W ten sposób jeśli norma krajowa jest sprzeczna z przepisem wspólnotowym, władze państw członkowskich muszą stosować przepis wspólnotowy. Prawo krajowe nie jest zniesione czy uchylone, jedynie jego moc wiążąca jest zawieszona.

cw Źródło: (…), 1.10.2010 r., dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 23.06.2020 r.].

Paweł Mering Czy prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym? A co z Konstytucją RP?

Konflikt zasady pierwszeństwa z konstytucyjnymi katalogami źródeł prawa oczywiście występuje. Z jednej strony ponadnarodowe orzecznictwo wskazuje, że prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo nad prawem krajowym, z drugiej zaś konstytucje wskazują, że nic od nich ważniejsze nie jest.

Sądy konstytucyjne Francji, jak i Niemiec wskazały, iż prawo unijne nie jest systemem oderwanym od prawa międzynarodowego, które to nie ma – zgodnie z ichnimi konstytucjami – pierwszeństwa nad prawem krajowym. Podobny pogląd wyrażał nasz polski Trybunał Konstytucyjny, jednak w odniesieniu do hipotetycznych przypadków.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że w zderzeniu z Konstytucją RP prawo unijne nie ma automatycznie pierwszeństwa nad ustawą zasadniczą, ale trudno się z tym kłócić, wszak Konstytucja RP tę kwestię reguluje dosyć jasno. (…)

Rozsądne wnioski nasuwają się w zasadzie dwa – powinniśmy albo zmieniać treść Konstytucji RP tak, by eliminować powstające sprzeczności (co miało miejsce w przeszłości, na przykład w odniesieniu do Europejskiego Nakazu Aresztowania) albo zrezygnować z członkostwa w Unii Europejskiej, skoro nie potrafimy uznać jednej z kluczowych zasad prawa unijnego. Tym bardziej że postępująca integracja (również poprzez prawo) prowadząca do tego, że UE powoli, acz sukcesywnie, staje się quasi-konferedacją, w przyszłości może oznaczać realne konflikty między prawem unijnym a prawem krajowym.

Żeby podzielić taki punkt widzenia, który faktycznie pojawia się w doktrynie, należy niejako wyjść z „pudełka” i zauważyć, że katalog źródeł prawa obowiązującego w Polsce w żadnym wypadku nie jest zamknięty. Czyż obowiązującym prawem nie są międzynarodowe zwyczaje handlowe albo regulaminy międzynarodowych organizacji, jak FIFA, czy FIBA?

cw2 Źródło: Paweł Mering, Czy prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym? A co z Konstytucją RP?, 23.11.2019 r., dostępny w internecie: bezprawnik.pl [dostęp 23.06.2020 r.].

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana)

Artykuł 2

1. Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

2. Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

cw3 Źródło: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), 26.10.2012 r., dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 23.06.2020 r.].

Zasada bezpośredniego skutku prawa europejskiego

Zasada bezpośredniego skutku dotyczy także aktów prawa wtórnego tzn. przyjętych przez instytucje na podstawie traktatów założycielskich. Jednak zakres bezpośredniego skutku zależy od rodzaju aktu:

• rozporządzenie: rozporządzenie zawsze ma bezpośredni skutek. Artykuł 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że rozporządzenia są bezpośrednio stosowane w krajach UE. Trybunał Sprawiedliwości dodaje w wyroku Politi z 14 grudnia 1972 r., że chodzi o pełny skutek bezpośredni,

• dyrektywa: dyrektywa jest aktem adresowanym do krajów UE i musi zostać przez nie poddana transpozycji do prawa krajowego. Jednak Trybunał Sprawiedliwości uznaje, że w niektórych przypadkach ma zastosowanie zasada bezpośredniego skutku w celu ochrony praw osób indywidualnych. Trybunał uznał w orzecznictwie, że dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne oraz w momencie, gdy kraj UE nie transponował dyrektywy w wyznaczonym terminie (wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn). Niemniej jednak skutek bezpośredni może mieć tylko charakter wertykalny. Kraje UE zobligowane są do wdrażania dyrektyw, lecz dyrektywy te nie mogą być powołane przez kraj UE wobec osób (wyrok z 5 kwietnia 1979 r., Ratti),

• decyzja: decyzje mogą mieć bezpośredni skutek, jeśli adresowane są do kraju UE. Trybunał Sprawiedliwości uznaje tylko bezpośredni skutek wertykalny (wyrok z 10 listopada 1992 r., Hansa Fleisch),

• umowy międzynarodowe: w wyroku w sprawie Demirel z 30 września 1987 r. Trybunał Sprawiedliwości uznał bezpośredni skutek niektórych umów zgodnie z kryteriami określonymi w wyroku Van Gend en Loos,

• opinie i zalecenia: opinie i zalecenia nie są prawnie wiążące. Wobec tego nie mają bezpośredniego skutku.

cw4 Źródło: Zasada bezpośredniego skutku prawa europejskiego, 14.01.2015 r., dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 23.06.2020 r.].