Paweł Sztompka Socjologia. Analiza społeczeństwa

W słynnych badaniach nad bostońskimi gangami młodzieżowymi przeprowadzonych w okresie międzywojennym przez Williama F. Whyte’a i zrelacjonowanych w tomie Społeczeństwo rogu ulicy, który stał się klasyczną pozycją głębokiej, wyrafinowanej socjologii empirycznej, zastanawiano się m.in. nad kryteriami, według których grupa dobiera przywódców. Rozróżniono kryteria zewnętrzne związane ze statusem danej jednostki w szerszym społeczeństwie, poza badaną grupą, oraz kryteria wewnętrzne związane z działaniami w grupie. Wchodząc do grupy, jednostka wnosi niczym w posagu swój wcześniej zdobyty status społeczny. Może na przykład posiadać zasoby materialne, wysoki prestiż lub sławę, znaczne wpływy, bogatą wiedzę, zdrowie i sprawność fizyczną. To wszystko ułatwia zdobycie pozycji przywódczej, przy czym znaczenie tych czynników zewnętrznych jest różne w zależności od charakteru grupy. (…) Najważniejsze są jednak walory przejawiane w toku działań wewnątrz grupy. Należy do nich, po pierwsze, wysoki stopień pewności siebie (asertywności) i dominujący charakter zachowania. Następnie zdolności towarzyskie, łatwość obcowania z innymi, obycie z sytuacjami zbiorowymi. Po trzecie, ujawniana i dostrzegana szczególna kompetencja w dziedzinach przez grupę cenionych (w bostońskich gangach młodzieżowych były to siła fizyczna, umiejętność podrywania dziewczyn i mistrzostwo w grze w kręgle). Po czwarte, wzorowe stosowanie się do uznanych w grupie norm i wartości (np. w gangach młodzieżowych są to brutalność, „męski” sposób mówienia, szczególna moda w ubieraniu się, strzyżeniu itp.).

1a Źródło: Paweł Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2012, s. 440.

Jan Baszkiewicz Władza

Okrutne rytuały inicjacyjne, które towarzyszą przejściu od stanu młodzieńczości do statusu mężczyzny nie są, wbrew potocznym wyobrażeniom, sposobem hartowania młodych i uczenia odporności na ból. Grupa dorosłych torturuje młodego człowieka (który musi znosić to w milczeniu, jeśli nie chce narazić się na dożywotnią pogardę), aby niejako podyktować mu na skórze zasadę uległości wobec owego odwiecznego zwyczaju, który tak fascynował Morgana czy Engelsa. Społeczeństwa, które nie spisywały swych reguł na kamiennych tablicach czy też w świętych księgach, wynalazły wyrafinowane tortury inicjacyjne jako skuteczną metodę wypisania nienaruszalnych zasad na plecach młodych współplemieńców. Owszem, jest w tym systemie norm zasada całkowitej równości pełnoprawnych członków wspólnoty. Ale jest także – i przede wszystkim – reguła pokornej, bezwarunkowej uległości wobec naturalnego ładu, wedle którego żyli przodkowie i którego zmieniać nie wolno. Można zaryzykować hipotezę, że owe sposoby prania mózgów i amputowania wyobraźni były znacznie skuteczniejsze niż metody wynalezione przez nowoczesne totalitaryzmy. Inicjacyjne blizny przypominały nieustannie członkom społeczności pierwotnej absolutną suwerenność odwiecznego ładu.

7 Źródło: Jan Baszkiewicz, Władza, Wrocław 1999, s. 9–10.

Stanisław Filipowicz Mit i spektakl władzy

Świętość jest jednym z najoczywistszych, rzec można, rodowodowych atrybutów władzy. Zgodnie z najdawniejszymi wyobrażeniami ci, którzy sprawują władzę, kontynuują dzieło stworzenia, są bogami lub ich wysłannikami chroniącymi świat przed rozpadem. – „Kładąc podwaliny pod »nasz świat«, naśladowano wzorcowe dzieło bogów, kosmogonie – przeciwnicy świat ów atakujący są utożsamiani z nieprzyjaciółmi bogów, demonami, a zwłaszcza z arcydemonem, prasmokiem pokonanym przez bogów na początku czasów” [Eliade]. Pokrewieństwo wyobrażeń politycznych i wyobrażeń kosmogonicznych przesądza o tym, że głód sacrum staje się jednym z najistotniejszych „popędów” politycznych. Wiara w szczególną moc i szczególne powołanie władzy jest źródłem całkiem oczywistego komfortu psychicznego – daje poczucie bezpieczeństwa. Konflikty polityczne są często przeżywane jako konflikty kosmogoniczne właśnie dlatego, że obecność władzy jest traktowana jako gwarancja trwałości świata.

6 Źródło: Stanisław Filipowicz, Mit i spektakl władzy, Warszawa 1988, s. 139.