Zapoznaj się z poniższymi tekstami źródłowymi, a następnie wykonaj polecenia.
Litewski prawnik, Michał Römer
Logika zdawałaby się wskazywać, że skoro Polacy głoszą urzędowo, iż przeciwko Litwinom nie wojują i że wszelkie działania w tym kierunku są dyktowane jeno względami operacji wojennych przeciwko Bolszewikom, że skoro Sapieha urzędowo i uroczyście zapewnia, że Polacy nie mają zamiaru iść na Wilno i nie pójdą zdobywać go z bronią w ręku na Litwinach, że skoro w Suwałkach dyplomacja polska wraz z delegacją wojenną i dyplomacja litewska doszły zgodnie do ustalenia linii demarkacyjnej, to marsz Polaków na Wilno w obliczu komisji kontroli Ligi Narodów i w chwili, gdy z Rosją ma być podpisany preliminarz rozejmu, miejsca mieć nie może. Jednak pogłoski i wieści ze źródeł urzędowych o zbliżaniu się Polaków brzmiały zupełnie kategorycznie.
Niepodległość Źródło: Litewski prawnik, Michał Römer, [w:] Niepodległość, t. 3, Londyn 1951, s. 164–165.
Wspomnienia gen. Lucjana Żeligowskiego
Marszałek ocenił sytuację. Bolszewicy oddali Wilno rządowi kowieńskiemu [Litwie]. Polska nie może tu nic zrobić, gdyż nie pozwolą na to państwa koalicji i ponieważ w Spa Wilno zostało przez rząd polski oddane Litwie. Jeśli teraz Wilna nie wyratujemy, to historia nam tego nie daruje. I nie tylko Wilna. Musimy odbudować Litwę. Może to zrobić tylko sama ludność, jej synowie Litewsko‑Białoruskiej Dywizji. Trzeba, aby ktoś wziął na siebie całą sprawę. Marszałek uważał, że tylko ja mogę to zrobić. Tylko pamiętać należy, że wszystkich mamy przeciwko sobie, nawet społeczeństwo polskie, które nie rozumie sprawy litewskiej. Może nastąpić chwila, mówi Marszałek – kiedy będzie Pan miał przeciwko sobie nie tylko opinię świata, ale i Polski. Może nastąpić chwila, że nawet ja będę zmuszony pójść przeciw Panu. Trzeba to wszystko wziąć na siebie. Tego nie mogę rozkazywać, takich rzeczy się nie rozkazuje.
Niepodległość2 Źródło: Wspomnienia gen. Lucjana Żeligowskiego, [w:] Niepodległość, t. 3, Londyn 1951, s. 164–165.
Rccfe1tU6B67R
Wyjaśnij, dlaczego Józef Piłsudski zdecydował się na odzyskanie Wilna podstępem. (Uzupełnij)
Opisz, na czym polegał bunt gen. Żeligowskiego. (Uzupełnij).
Zwróć uwagę na sytuację międzynarodową, jakiej instytucji nie chciał urazić Piłsudski.
Jakie było oficjalne stanowisko Polaków w sprawie Wilna? Co wykorzystał gen. Żeligowski?
Wyjaśnij, dlaczego Józef Piłsudski zdecydował się na odzyskanie Wilna podstępem. Ze względu na sytuację na arenie międzynarodowej Józef Piłsudski nie widział innego wyjścia. Nie chciał przejąć miasta siłą z obawy przed Ligą Narodową, która z pewnością nie zaakceptowałaby jego planu.
Opisz, na czym polegał bunt gen. Żeligowskiego. Operacja wojskowa przeprowadzona przez gen. Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 r. polegała na pozorowanym buncie, podczas którego przejął kontrolę nad Wilnem i ogłosił powstanie odrębnego państwa – Litwy Środkowej.
211
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z opisami ilustracji i wykonaj polecenia.
Zapoznaj się z opisami ilustracji i wykonaj polecenia.
Zapoznaj się z opisami ilustracji i wykonaj polecenia.
Przyjrzyj się ilustracjom i wykonaj polecenia.
R1I7fL7gpt1j71
Wskaż, który kraj reprezentują poniższe godła. Możliwe odpowiedzi: 1. Republika Litewska, 2. Litwa Środkowa, 3. II Rzeczpospolita, 4. Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich
RV6ctNHpR3p4H
Rysunek przedstawia godło. Na czerwonej tarczy z żółtym obramowaniem widoczny jest po lewej stronie duży, biały orzeł w koronie. Po prawej stronie widać postać rycerza w zbroi na białym koniu, tak zwaną Pogoń Litewską.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
R1Qw7AocaBDzU
Obraz przedstawia godło. Na czerwonym tle umieszczonych jest pięć elementów. Od góry, w lewym rogu biały orzeł w złotej koronie. w prawym rogu Pogoń Litewska. W lewym dolnym rogu znów Pogoń Litewska, a w prawym znów postać białego orła w koronie. Pośrodku, na tak zwanej tarczy sercowej, znajduje się postać świętego Michała niosącego na prawym ramieniu postać Dzieciątka Jezus. Ten herb jest jednocześnie herbem Wilna.
Źródło: Sevgart, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
R12auRi4SbHva
Wyjaśnij zastosowaną symbolikę. Dlaczego zdecydowano się na jej użycie? (Uzupełnij).
Określ, do jakich bytów politycznych z przeszłości nawiązują przedstawione symbole.
Godło przedstawia Orła Białego (godło Rzeczpospolitej), a po lewej Pogoń Litewską, nawiązującą do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
21
Ćwiczenie 3
Przeczytaj fragmenty traktatu ryskiego i przyporządkuj je do komisji odpowiedzialnych za wspomniane kwestie.
Zapoznaj się z fragmentami traktatu ryskiego i przyporządkuj je do komisji odpowiedzialnych za wspomniane kwestie.
R1WpmVUxoCiER1
Mieszana Komisja Graniczna Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego". Mieszana Komisja Rozrachunkowa Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego". Mieszana Komisja Reewakuacyjna Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego". Mieszana Komisja Repatriacyjna Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego".
Mieszana Komisja Graniczna Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego". Mieszana Komisja Rozrachunkowa Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego". Mieszana Komisja Reewakuacyjna Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego". Mieszana Komisja Repatriacyjna Możliwe odpowiedzi: 1. „Rosja i Ukraina zwracają Polsce następujące przedmioty, wywiezione do Rosji lub Ukrainy od 1 stycznia 1772 roku z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) wszelkie trofea wojenne (na przykład chorągwie, sztandary, wszelkie znaki wojskowe, działa, broń, regalia pułkowe itp.), jak również trofea zabrane od roku 1792 Narodowi Polskiemu w jego walce o niepodległość przeciw carskiej Rosji. Nie podlegają zwrotowi trofea polsko-rosyjsko-ukraińskiej wojny 1918-1921 roku; b) biblioteki, księgozbiory, archeologiczne i archiwalne zbiory, dzieła sztuki, zabytki oraz wszelkiego rodzaju zbiory i przedmioty o wartości historycznej, narodowej, artystycznej, archeologicznej, naukowej lub w ogóle kulturalnej”., 2. „Obie Układające się Strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnią granicę Polski, a więc granicę między Polską z jednej a Rosją i Białorusią, i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linia: wzdłuż rzeki Dźwiny (Zap. Dwina) od granicy Rosji z Łotwą aż do punktu, w którym granica byłej gubernii Wileńskiej styka się z granicą byłej gubernii Witebskiej […]”., 3. „Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, lub były zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach byłego Imperium Rosyjskiego, jakie wchodzą w skład Polski, mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. Od byłych obywateli byłego Imperium Rosyjskiego innych kategorii, znajdujących się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na terytorium Polski, takie zgłoszenie nie jest wymagane”., 4. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać z Polską rozrachunku z tytułu legowanych lub darowanych polskim osobom prawnym i fizycznym funduszów i kapitałów, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego”., 5. „Rosja i Ukraina zobowiązują się dokonać rozrachunku z Polską z tytułu kapitałów polskich instytucji publicznych, które na mocy postanowień obowiązujących znajdowały się w depozycie lub na rachunkach w kasach państwowych, lub w instytucjach kredytowych byłego Imperium Rosyjskiego".
111
Ćwiczenie 4
Przyjrzyj się poniższym ilustracjom. Wskaż tę, która przedstawia uroczystość przyłączenia Litwy Środkowej do Polski. Uzasadnij swój wybór.
RIgJGsMjAKpCH1
Zdjęcie nr 1 przedstawia Barbakan w Krakowie. Przed nim odbywa się defilada wojskowa. Widać licznie zgromadzoną ludność cywilną przyglądającą się polskiemu wojsku. Zdjęcie nr 2 przedstawia rynek w Krakowie. Widać stojących w szyku żołnierzy, którzy przyglądają się przechodzącemu pocztowi sztandarowemu złożonemu z czterech żołnierzy niosących sztandar. Zdjęcie nr 3 ukazuje Wilno. Widać uroczystą paradę wojska polskiego. Zdjęcie nr 4 jest robione zimą. Widać na nim żołnierzy podhalańczyków maszerujących w lesie przed trybuną, na której znajdują się dowódcy i politycy. Zdjęcie nr 5 ukazuje Warszawę w okresie jesiennym lub zimowym. Odbywa się defilada. Szeroką ulicą maszerują polskie wojska.
Zdjęcie nr 1 przedstawia Barbakan w Krakowie. Przed nim odbywa się defilada wojskowa. Widać licznie zgromadzoną ludność cywilną przyglądającą się polskiemu wojsku. Zdjęcie nr 2 przedstawia rynek w Krakowie. Widać stojących w szyku żołnierzy, którzy przyglądają się przechodzącemu pocztowi sztandarowemu złożonemu z czterech żołnierzy niosących sztandar. Zdjęcie nr 3 ukazuje Wilno. Widać uroczystą paradę wojska polskiego. Zdjęcie nr 4 jest robione zimą. Widać na nim żołnierzy podhalańczyków maszerujących w lesie przed trybuną, na której znajdują się dowódcy i politycy. Zdjęcie nr 5 ukazuje Warszawę w okresie jesiennym lub zimowym. Odbywa się defilada. Szeroką ulicą maszerują polskie wojska.
Wyeliminuj nieprawidłowe odpowiedzi, zwracając przede wszystkim uwagę na porę roku oraz charakterystyczne budowle.
Litwa Środkowa została formalnie przyłączona do Polski 18 kwietnia 1922 r. Zdjęcie nr 1 przedstawia Barbakan w Krakowie, zdjęcie nr 2 przedstawia rynek w Krakowie, na zdjęciu nr 3 widoczna jest pora zimowa, a na ostatnim zdjęciu została ujęta Warszawa w okresie jesiennym lub zimowym.
1
Ćwiczenie 4
RSs0uiOtDg0kF
Uzupełnij luki w tekście. Litwa Środkowa została formalnie przyłączona do Polski 1. 18 kwietnia 1922 r., 2. 18 grudnia 1902 r.
Uzupełnij luki w tekście. Litwa Środkowa została formalnie przyłączona do Polski 1. 18 kwietnia 1922 r., 2. 18 grudnia 1902 r.
21
Ćwiczenie 5
Zapoznaj się z karykaturami powstałymi w latach 1920–1921 i odpowiedz na pytania.
Zapoznaj się z karykaturami powstałymi w latach 1920–1921 i odpowiedz na pytania.
Zapoznaj się z karykaturami powstałymi w latach 1920–1921 i odpowiedz na pytania.
Przyjrzyj się karykaturom powstałym w latach 1920–1921 i odpowiedz na pytania.
R1ZSaLp7RAV9M
Ilustracja przedstawia karykaturalne postacie polskiego i rosyjskiego żołnierza, którzy rozdzierają mapę Białorusi na pół. Obok rusunku widnieje napis: „Precz z haniebnym rozbiorem ryskim! Niech żyje wolna, niepodzielna, włościańska Białoruś!”.
Napisy powyżej ramki: Precz z haniebnym rozbiorem ryskim! Napis poniżej ramki: Niech żyje wolna, niepodzielna, włościańska Białoruś! Napis powyżej mapy: Litwa; poniżej mapy: Ukraina. Napis na rozrywanej mapie: Białoruś; Miasta na lewej części rozerwanej mapy (od góry i od lewej): Wilno, Grodno, Brześć, Baranowicze, Słonim, Pińsk. Miasta na prawej części mapy (od góry i od lewej): Połock, Witebsk, Smoleńsk, Mińsk, Mohylew, Słuck, Rohaczów, Starodub, Turów, Mozyrz, Homel
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
R1VG2HIOowN1a
Karykatura prezentuje postać dojrzałego mężczyzny w zbroi, siedzącego na koniu i wymachującego szablą. Przy koniu znajduje się postać Rosjanina w czapce uszance, który wyciąga ogromną dłoń jakby chciał zagarnąć budynki znajdujące się za postacią jeźdzca.
Ilustracja z pisma satyrycznego „Mucha"
Źródło: dostępny w internecie: delfi.lt, domena publiczna.
R1DGY7mxaiXsT
Jakich wydarzeń dotyczą powyższe karykatury? (Uzupełnij)
W jaki sposób zaprezentowane zostały przedstawione wydarzenia? Jaka jest ich wymowa? (Uzupełnij).
Zwróć uwagę na terytoria, jakich dotyczą karykatury.
Jakich wydarzeń dotyczą powyższe karykatury? Pierwsza karykatura odnosi się do traktatu ryskiego, w wyniku którego Polska i Rosja podzieliły terytoria uznawane przez zamieszkujące je narodowości za ich własne. W tym wypadku karykatura dotyczy Białorusinów. Druga karykatura odnosi się do buntu przeprowadzonego przez gen. Lucjana Żeligowskiego, który zajął Wilno. Ukazuje Litwina bezskutecznie próbującego zagrodzić Żeligowskiemu drogę do miasta.
W jaki sposób zostały przedstawione te wydarzenia? Jaka jest ich wymowa? Na pierwszym rysunku widoczni są Polak i bolszewik, którzy przemocą podzielili nienależące do nich terytoria, nie licząc się z zamieszkującym je narodem. Zostali przedstawieni jako okupanci. Druga karykatura także ukazuje Żeligowskiego jako okupanta, który bezprawnie próbuje zająć miasto należące do Litwinów.
21
Ćwiczenie 6
Traktat ryski porządkował wiele spraw pomiędzy Polską a Rosją sowiecką. Jedną z nich było ustalenie obywatelstwa osób mieszkających po obu stronach wyznaczonej granicy. Zapoznaj się z artykułem VI traktatu ryskiego regulującym tę kwestię, a następnie wykonaj polecenie.
Artykuł VI
Wszystkie osoby, które ukończyły lat 18 i w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego znajdują się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 roku posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i są zapisane lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego […], mają prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego. […]
Byli obywatele byłego Imperium Rosyjskiego, którzy ukończyli lat 18, znajdują się w chwili ratyfikacji Traktatu niniejszego na obszarze Rosji lub Ukrainy i są zapisani lub mają prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego […], będą uważani za obywateli polskich, jeśli w przewidzianym w artykule niniejszym trybie opcji wyrażą odpowiednie życzenie. Również uważane będą za obywateli polskich osoby, które ukończyły lat 18 i znajdują się na obszarze Rosji lub Ukrainy, jeśli w przewidzianym w artykule niniejszym trybie opcji wyrażą odpowiednie życzenie i udowodnią, że pochodzą od uczestników walk o niepodległość Polski w okresie od 1830 do 1865 roku lub że są potomkami osób, które – nie dalej niż w trzecim pokoleniu – stale zamieszkiwały na terytorium dawnej Rzeczypospolitej Polskiej, oraz udowodnią, że one same swą działalnością, używaniem języka polskiego jako mowy potocznej i wychowywaniem swego potomstwa zaznaczyły w sposób oczywisty przywiązanie swe do narodowości polskiej. […]
Wybór męża rozciąga się na żonę i dzieci do lat 18, o ile pomiędzy małżonkami nie nastąpi w tym przedmiocie porozumienie odmienne. Jeżeli małżonkowie nie mogą się porozumieć, żona ma prawo samodzielnego wyboru obywatelstwa; w tym wypadku wybór żony rozciąga się na dzieci przez nią wychowywane. […]
Łączenie par. Jeśli mąż i żona nie dojdą do porozumienia w kwestii jednego obywatelstwa, żona ma prawo sama zdecydować o obywatelstwie swoim oraz dzieci. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Osoba posiadająca obywatelstwo rosyjskie, mieszkająca przed wojną na terenie Królestwa Polskiego, a obecnie Polski, przyjmuje obywatelstwo Polskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Potomkowie uczestników powstania styczniowego automatycznie otrzymują obywatelstwo polskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Osoba będąca przed wojną obywatelem Imperium Rosyjskiego, a obecnie zamieszkująca na terenie Rosji sowieckiej może starać się o obywatelstwo polskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Łączenie par. Jeśli mąż i żona nie dojdą do porozumienia w kwestii jednego obywatelstwa, żona ma prawo sama zdecydować o obywatelstwie swoim oraz dzieci. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Osoba posiadająca obywatelstwo rosyjskie, mieszkająca przed wojną na terenie Królestwa Polskiego, a obecnie Polski, przyjmuje obywatelstwo Polskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Potomkowie uczestników powstania styczniowego automatycznie otrzymują obywatelstwo polskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Osoba będąca przed wojną obywatelem Imperium Rosyjskiego, a obecnie zamieszkująca na terenie Rosji sowieckiej może starać się o obywatelstwo polskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
311
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z opiniami historyków na temat postanowień traktatu ryskiego. Na podstawie lekcji oraz poniższych fragmentów tekstów sformułuj własne stanowisko i je uzasadnij.
Pokój zawarty w Rydze był pokojem kompromisowym. Ani Polska, ani bolszewicka Rosja nie posiadały dostatecznej siły, by narzucić przeciwnikowi własne warunki. Dla obu państw pokój był koniecznością życiową. Od stabilizacji stosunków politycznych i gospodarczych zależał dalszy byt obu organizujących się państwowości. […] Dziś, podobnie jak przed 90 laty, oceny traktatu ryskiego są rozbieżne. Nie brak opinii, że wojna z bolszewicką Rosją została wygrana pod względem militarnym, ale przegrana pod względem dyplomatycznym. Nie udało się zorganizować Europy Wschodniej według koncepcji marsz. Piłsudskiego. Nie powstały państwa buforowe, oddzielające Polskę od Rosji bolszewickiej. Byli również tacy, którzy twierdzili, że traktat ryski był pierwszym aktem ze strony polskiej, który się wyrzekał i zrzekał w sposób legalny naszych praw do olbrzymiej połaci ziem wschodnich. Dla innych traktat ryski był zwycięstwem realizmu.
traktat Źródło: dostępny w internecie: mwb.com.pl.
Piotr Zychowicz
Podpisany w 1921 r. traktat ryski uważam za IV rozbiór Polski. Nową targowicę, zdradę i hańbę. Jego rocznicę powinniśmy obchodzić jako dzień żałoby narodowej. Zwycięstwa osiągnięte na polach bitew przez wojsko polskie zostały bowiem całkowicie zmarnowane przez naszych negocjatorów. W Rydze wzięli oni od pokonanych bolszewików mniej terytoriów, niż ci chcieli nam oddać! Świadomie pomniejszyli Rzeczpospolitą. Oddali Mińsk, Słuck, Żytomierz, Kamieniec Podolski i setki innych miast, miasteczek i wsi Rzeczypospolitej. Rzucili na pastwę sowieckiej dziczy olbrzymie połacie naszego terytorium i 1,5 mln naszych rodaków.
zychowicz Źródło: Piotr Zychowicz, oprac. polskatimes.pl.
RuZFyUlkjv1PZ
Twoja odpowiedź: (Uzupełnij).
Przeczytaj dokładnie teksty źródłowe. Zastanów się nad argumentami autorów. Weź w swojej odpowiedzi pod uwagę konsekwencje traktatu, sytuację międzynarodową i ówczesną sytuację Polski.
Jeżeli pozytywnie oceniasz traktat ryski, w odpowiedzi zawrzyj argumenty popierające Twoją tezę, że jest to wygrana realizmu, że np. wycieńczenie po latach wojny, a także zbliżająca się zima spowodowały, że obu stronom zależało na szybkim zakończeniu walk, że strona polska miała znacznie korzystniejsze warunki, aby negocjować z Rosją, ale zdawano sobie sprawę, że postawienie Rosji zbyt twardych warunków mogłoby doprowadzić do zerwania rozmów.
Jeżeli negatywnie oceniasz traktat ryski wymień argumenty typu: Polska miała przewagę, której nie wykorzystała, efektem był brak państw buforowych, Rzeczpospolita straciła prawa do części ziem na wschodzie, straciła ważne ośrodki.
311
Ćwiczenie 8
Na podstawie dostępnych ci źródeł i fragmentu wspomnień Jana Dąbskiego, przewodniczącego polskiej delegacji podczas rokowań rozejmowych, zwróć uwagę na przedstawienie Białorusi oraz Ukrainy i odpowiedz na pytania.1
Na podstawie dostępnych ci źródeł i fragmentu wspomnień Jana Dąbskiego, przewodniczącego polskiej delegacji podczas rokowań rozejmowych, zwróć uwagę na przedstawienie Białorusi oraz Ukrainy i odpowiedz na pytania.
Na podstawie dostępnych ci źródeł i fragmentu wspomnień Jana Dąbskiego, przewodniczącego polskiej delegacji podczas rokowań rozejmowych, zwróć uwagę na przedstawienie Białorusi oraz Ukrainy i odpowiedz na pytania.
Przyjrzyj się pierwszym stronom traktatu ryskiego oraz zapoznaj się z fragmentem wspomnień Jana Dąbskiego, przewodniczącego polskiej delegacji podczas rokowań rozejmowych. Zwróć uwagę na przedstawienie Białorusi oraz Ukrainy i odpowiedz na pytania.
RrQushmWCxlDs
Zdjęcie przedstawia stronę pierwszą traktatu ryskiego opublikowaną w Dzienniku Ustaw nr 49
Źródło: Strona główna Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, domena publiczna.
RYkEHSceVw5Jr
Karta traktatu ryskiego z artykułem I i II. Artykuł I. Obie układające się strony oświadczają, że stan wojny pomiędzy niemi ustaje. Artykuł II. Obie układające się strony, zgodnie z zasadą stanowienia narodów o sobie, uznają niepodległość Ukrainy i Białorusi oraz zgadzają się i postanawiają, że wschodnia granica Polski, a więc granica między Polską z jednej a Rosją, Białorusią i Ukrainą z drugiej strony, stanowi linja:
Źródło: Strona główna Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, domena publiczna.
Jan DąbskiPokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem. Listy
Polska Delegacja Pokojowa otrzymała instrukcję, aby uznać pełnomocnictwa Sowieckiej Ukraińskiej Republiki, i w tym duchu zostały też zredagowane pełnomocnictwa polskiej delegacji. […] W ten sposób przesądzone zostały – przynajmniej w okresie zawierania pokoju pomiędzy Sowietami a Polską – losy Ukrainy, która pozostała w obrębie wpływów rosyjskich. W sprawie Ukrainy Delegacja Rosyjska zarówno w Mińsku jako też w Rydze była absolutnie nieustępliwa. Oświadczył mi to zupełnie otwarcie Joffe w czasie poufnej rozmowy w Rydze. Upieranie się Delegacji Polskiej przy sprawie ukraińskiej groziło – mimo osłabienia Rosji – dalszą wojną, nie wiadomo jak długą. Wojny tej Polska nie wytrzymałaby na dłuższą metę, tym bardziej że wpływy polskie na Ukrainie – jak wykazał wyprawa kijowska – były bardzo nikłe, a sprzymierzony z Polską rząd Petlury nie potrafił wzbudzić entuzjazmu ludności ukraińskiej, bez czego organizowanie nowego państwa jest niemożliwe. […] W ten sposób państwa tzw. „buforowe” (Ukraina i Białoruś) pozostały w Związku Sowieckim, to znaczy faktycznie przy Rosji. Program federacyjny został przez rozwój wypadków przekreślony.
Dąbski Źródło: Jan Dąbski, Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem. Listy, Szczecin 1981, s. 78.
RUkakE0dBkcMC
Zwróć uwagę na przedstawienie Białorusi oraz Ukrainy. Co to oznacza dla tych państw oraz ich statusu międzynarodowego? (Uzupełnij)
Czy państwa te zostały uznane za niepodległe? (Uzupełnij).
Zwróć uwagę na oficjalne nazwy nadane Białorusi oraz Ukrainie.
Teoretycznie Białoruś i Ukraina ukazane są jako niezależne państwa, jednak nazewnictwo oraz ich przedstawienie wskazują na zależność wobec Rosji bolszewickiej. Ukraińska Socjalistyczna Republika Rad oraz Białoruska Socjalistyczna Republika Rad upoważniły Rosję do decydowania o ich sprawach na arenie międzynarodowej. Oba państwa znalazły się w rosyjskiej strefie wpływów.
