Maciej Ziółkowski Dualizm gospodarczy w Europie

Zupełnie inne procesy miały miejsce na wschodzie Europy. W momencie, gdy zachodni właściciele ziemscy skupiali się na czerpaniu zysków z posiadanej ziemi przez ich unowocześnianie, dawanie swobód i intensyfikację produkcji, na wschodzie było odwrotnie. Ziemianie starali się zwiększać powierzchnie swoich gospodarstw. W Europie Zachodniej już od wielkiej epidemii dżumy chłop był podmiotem i wraz z upływem czasu taka sytuacja pogłębiała się. Natomiast rejony wschodnie cechowały się wykorzystywaniem chłopów. Modelowym przykładem takiego stanu rzeczy jest państwo polskie. Nie dostrzegano tam siły płynącej z uwalniania chłopów, którzy chętniej pracowali, widząc perspektywy zysku i awansu społecznego.

W Europie Wschodniej doszło do refeudalizacji społeczeństw, chłopów przywiązywano do ziemi. Szlachta, kierując się własnym interesem, dążyła do wydawania odpowiednich przywilejów. Na sytuację chłopów wpływał znacząco przywilej piotrkowski z 1496 r., który zabraniał odejścia więcej niż jednego chłopa ze wsi. Pogłębiał on także dominację szlachty w zarządzaniu ziemią, gdyż zabraniał mieszczanom nabywania majątków poza miastem. Wpływ na znaczenie stanu szlacheckiego miał także przywilej warcki z 1423 r., który umożliwiał wykupywanie ziemi od „krnąbrnych” sołtysów. Polska stawała się państwem, w którym chłopi zmuszani byli do pracy, nie widząc w niej szansy na poprawę bytu. Podobnie działo się w innych państwach Europy Wschodniej, najniższa warstwa społeczna, na której oparte były gospodarski państwa, pracowała coraz mniej wydajnie, co nie mogło prowadzić do rozwoju.

konflikty Źródło: Maciej Ziółkowski, Dualizm gospodarczy w Europie, 1.04.2008 r., dostępny w internecie: konflikty.pl [dostęp 18.01.2021 r.].

Judyta Latuszek Rozwój i odmiany merkantylizmu w okresie nowożytnym

Co więcej, handel międzynarodowy stanowił dla merkantylistów zbiór zamknięty, gdzie źródłem dobrobytu może być eksport gotowych towarów. Merkantyliści nie zezwalali na eksport półproduktów i wrogo odnosili się do importu surowców, które w świetle ich teorii należało uzyskiwać na miarę możliwości samodzielnie. Jeśli kraj był pozbawiony danego surowca należało kolonizować tereny, w których jest on dostępny. Co więcej, zdaniem merkantylistów kraj powinien stwarzać korzystną politykę celną, budować kanały, drogi, dbać o edukację oraz organizować stałe linie komunikacyjne. Ponadto, państwo powinno posiadać manufaktury, które można by potem prywatyzować i wzbudzać przedsiębiorczość u swoich mieszkańców.

rozwój Źródło: Judyta Latuszek, Rozwój i odmiany merkantylizmu w okresie nowożytnym, 31.07.2014 r., dostępny w internecie: historia.org.pl [dostęp 18.01.2021 r.].

Murray N. Rothbard An Austrian Perspective on the History of Economic Thought

Krajowe kartele mogą ponosić straty, jeżeli konsument może kupić tańszy zagraniczny substytut – wprowadzono więc taryfy ochronne na importowane koronki. Ale najwyraźniej przemyt był ogromny, gdyż w 1667 r. rząd nałożył całkowity zakaz przywozu zagranicznych koronek. W dodatku, aby zapobiec nielicencjonowanej konkurencji, francuska Korona zabroniła wyrobu koronek w gospodarstwach domowych oraz nakazała, aby produkcja odbywała się w stałych, widocznych punktach. Minister do spraw finansów i handlu oraz Kontroler Generalny Finansów, Jean‑Baptiste Colbert, napisał do rządowego urzędnika do spraw wyrobów koronkowych: „Proszę Pana, aby zwrócił Pan uwagę, że żadna dziewczynka nie powinna mieć przyzwolenia na pracę w gospodarstwie domowym swoich rodziców i Pan musi je zobowiązać, aby poszły pracować do manufaktur”. Być może najważniejszą z licznych restrykcji merkantylistycznych nałożonych na francuską gospodarkę w XVII w. było wdrożenie standardów „jakości” na produkcję i handel, co nieomal zamroziło francuską gospodarkę na poziomie wczesnego lub środkowego okresu XVII w. To wymuszone zamrożenie skutecznie zdławiło, a nawet zapobiegło innowacjom – nowym produktom, nowym technologiom, nowym metodom obsługi produkcji i wymiany – koniecznym dla rozwoju gospodarczego.

an Źródło: Murray N. Rothbard, An Austrian Perspective on the History of Economic Thought, tłum. Marek Fijałkowski, Auburn 1995.