Bohumil Hrabal Postscriptum do Legendy o pięknej Julci

Legenda ta powstała jako sublimacja wydarzenia, o którym mi kiedyś opowiadano. Julcia Kominikówna, córka praskiego kupca i komisanta praskich rzeźni, która na wiosnę 1939 roku studiowała w Paryżu i mieszkała w hotelu ,,Ritz”, w przeddzień owego tragicznego dnia w marcu 1939 roku otrzymała telegram: „Natychmiast wracaj do domu!”, a kiedy zarezerwowała już sobie miejsce w samolocie, zbiegła do foyer hotelu ,,Ritz” i po zastanowieniu zdjęła brylantowe kolczyki, pierścionki i broszki i zawinęła je w niedokończony sweter, który właśnie robiła na drutach, i portier ten niedokończony sweter włożył do przegródki pod numerem jej pokoju. Julcia nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, że samolot, którym przyleciała do Pragi, był ostatnim samolotem, że Niemcy wkroczyli do Pragi i zajęli cały kraj, że jej krewni szli kolejno do obozów koncentracyjnych, że ona wraz z matką tak długo nosiły do krewnych oryginały i drogocenną porcelanę, dopóki do obozu koncentracyjnego nie powędrowała jej matka, a w końcu ona sama. Po zakończeniu wojny tylko ona jedna wróciła, odwiedzała swoich znajomych i stąpała po swoich dywanach, patrzyła na swoją porcelanę, na swoje oryginały, ale nie dostała nic, znajomi bowiem twierdzili, że posyłali paczki. A potem Julcia przypomniała sobie hotel „Ritz”, poprosiła o pozwolenie. Kiedy stanęła w foyer hotelu „Ritz”, zauważyła od razu, że jest tam już inny portier. Przedstawiła mu się, wyjaśniła, o co idzie, portier powiedział: tak, zanim stary portier poszedł na emeryturę, przekazał mu nie dokończony sweter — i portier sięgnął do przegródki, i wyjął ten niedokończony sweter, i podał go Julci, która rozwinęła ten niedokończony sweter, i na dnie hotelu „Ritz” zalśnił mały skarb - zupełnie jak w bajce. I Julcia powiedziała: „Panie portierze, proszę sobie wybrać jeden pierścionek na pamiątkę”.

3 Źródło: Bohumil Hrabal, Postscriptum do Legendy o pięknej Julci, tłum. A. Czcibor-Piotrowski.

Marta Bałaga Szczęście, a potem długo nic. Rozmowa z Jiřim Menzlem

Hrabal obdarzył mnie zaufaniem i tak to się zaczęło. Choć chyba źle na tym wyszedł, bo jego teksty mają tyle warstw, tyle kolorów. Ja nigdy nie potrafiłem tego wyrazić – brałem z nich tylko tę weselszą część, bo na nic więcej nie starczyło mi odwagi. Dlatego potem postanowiłem zrezygnować i chciałem, żeby inni koledzy zabrali się za jego książki. Bo ja tego Hrabala zubożyłem. On był zadowolony, ale w „Perłach na dnie” widać, że każdy rozumiał go trochę inaczej. […]

Hrabal powtarzał: „Tekst jest mój, a film – twój”. Przychodził na plan filmowy z uprzejmości, śmiertelnie się nudził, a potem mnie chwalił. Wszystko mu się podobało, a ja chodziłem dumny. Ale pewnego dnia powiedział mojemu koledze, który też kręcił film na podstawie jego powieści, że mu się podoba, a ja wiedziałem, że mu się nie podobało. Od tego czasu traktowałem te jego pochwały z przymrużeniem oka. Hrabal to był bardzo dobry człowiek. Nie był intelektualistą i nie powtarzał: „O, ja tworzę wielką literaturę”. On pisał. Na początku nie mógł publikować, więc pisał, jak chciał. I to są te jego najcenniejsze teksty, bo później zaczęli mu się w to wtrącać różni redaktorzy. Kiedy wkroczyli Rosjanie, został wyrzucony ze stowarzyszenia pisarzy. Trzy lata później usiadł do biurka i w ciągu kilku tygodni napisał „Obsługiwałem angielskiego króla”. Są tam rzeczy, które nie mogły się przytrafić jednemu człowiekowi, ale Hrabal nie zastanawiał się nad tym, co pisze, tylko pisał, jak płynie rzeka. Kiedy po raz pierwszy to czytałem, to było tak, jakbym wsiadł na statek płynący po wodospadzie. Nie mogłem się zatrzymać. […]

Nasz świat nie jest wesoły. Rozmawialiśmy o tym kiedyś z Hrabalem i doszliśmy do wniosku, że po co przypominać o bólu, skoro i tak tego nie naprawimy. Kiedy wywołujesz u kogoś uśmiech, dajesz mu siłę. Tylko ten powód do śmiechu musi być trochę głębszy – nie chodzi mi tu o jakieś slapsticki. Nauczyłem się tego od Karla Čapka. Czytając jego książki, człowiek się śmieje, ale jest mu też trochę smutno.

Ludzie są śmiesznymi stworzeniami. Raczej są śmieszni niż źli i raczej trzeba im współczuć niż ich nienawidzić. Kiedy kręciłem „Obsługiwałem angielskiego króla”, pracowałem z niemiecką aktorką, która wcześniej zasłynęła rolą antyfaszystki i nie potrafiła zrozumieć, dlaczego chcę, żeby grała nazistkę. A ja jej powiedziałem: słuchaj, ta dziewczyna nie jest za to odpowiedzialna. Po prostu miała pecha, że dorastała w takim świecie. Niemcy byli dobrymi ludźmi, ale zgłupieli. Przegrali wojnę i nagle nie mieli nic do jedzenia, więc kiedy pojawił się Hitler, wszyscy mu uwierzyli. Kiedy ktoś pani mówi, że jest pani lepsza od pozostałych, że te pozostałe narody nie są ważne, że tylko my Niemcy jesteśmy tym pierwszym narodem na świecie, to miło się tego słucha. To ludzkie, ale należy się przed tym bronić. W życiu najważniejsze jest szczęście, a potem długo nic. Wiele zależy od tego, gdzie się urodziliśmy, z kim się spotykamy – to wszystko ma na nas wpływ. Człowiek jest komunistą, ponieważ jest głupi, ale nie jest głupi, ponieważ jest komunistą. Wszyscy jesteśmy z jednej matki.

4 Źródło: Marta Bałaga, Szczęście, a potem długo nic. Rozmowa z Jiřim Menzlem, dostępny w internecie: https://www.dwutygodnik.com/artykul/6636-szczescie-a-potem-dlugo-nic.html.