Grażyna Szelągowska Historia. Dzieje nowożytne i najnowsze 1870–1939

Przeszliśmy następnie do problemu floty niemieckiej […]. Mówiliśmy, on i ja, z całkowitą otwartością i bardzo przyjaznym duchu. Czułem, że uznałby mnie za pozbawionego charakteru, gdybym nie był z nim całkiem szczery, jeśli chodzi o nową ustawę o flocie. Po cóż podpisywać uroczyste porozumienie o zgodzie i nieagresji, jeśli równocześnie Niemcy są w trakcie zwiększania swej floty wojennej dla zabezpieczenia się przed nami, co z kolei w konsekwencji musi doprowadzić do zwiększenia naszej, dla zabezpieczenia się przed nimi? Sprawa ta jest dla nas żywotna, jako mocarstwa wyspiarskiego i zależnego od aprowizacji, od zabezpieczenia swego handlu. Dlatego też niezbędny nam jest two‑powers standard [marynarka brytyjska jest większa od połączonych sił dwóch kolejnych państw] i zasadnicza przewaga we flocie wojennej. Odpowiedział mi, że dla Niemiec było rzeczą absolutnie konieczną mieć trzecią eskadrę gotową na wypadek wojny […]. Odrzekłem, że nie przeczyłem temu punktowi. Niemcy miały niezaprzeczalne prawo działać, skoro uznały to za konieczne, lecz w rezultacie my nie będziemy mogli zadowalać się naszymi dwiema eskadrami bojowymi i trzema rezerwowymi, które wystarczały nam dotychczas, ale będziemy zmuszeni do posiadania pięciu, nawet sześciu eskadr gotowych do boju na naszych wodach terytorialnych, a nawet, być może, do odwołania okrętów z Morza Śródziemnego dla wzmocnienia ich.

1 Źródło: Grażyna Szelągowska, Historia. Dzieje nowożytne i najnowsze 1870–1939, Warszawa 1998, s. 177.

Traktat trójprzymierza

Wiedeń, 20 maja 1882 roku.
Art. 1 – Umawiające się Strony wzajemnie obiecują sobie pokój i przyjaźń i nie wejdą do żadnego sojuszu lub zobowiązania skierowanego przeciwko jednej ze Stron. Zobowiązują się do kontynuowania wymiany założeń wobec spraw politycznych i ekonomicznych natury generalnej, które mogłyby urosnąć, oraz obiecują sobie wzajemnie dalej wzajemną pomoc w granicach swoich własnych interesów.
Art. 2 – W przypadku Włoch, bez bezpośredniej prowokacji z ich strony, w przypadku ataku przez Francję z dowolnego powodu, dwie pozostałe Strony zostaną zobowiązane do udzielenia pomocy i wsparcia Stronie zaatakowanej wszystkimi swoimi siłami. Ten sam obowiązek przechodzi na Włochy w przypadku każdej agresji, nie związanej z bezpośrednią prowokacją, przez Francję przeciwko Niemcom.
Art. 3 – Jeżeli jedna lub dwie z Umawiających się Stron, bez bezpośredniej prowokacji z ich strony, zostanie zaatakowane i wprowadzone do wojny przez dwie lub więcej z Wielkich Mocarstw, które nie podpisały tego Paktu, casus foederis wystąpi równocześnie dla wszystkich Stron.

2 Źródło: Traktat trójprzymierza, [w:] dostępny online tnke.home.pl.

Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej

Art. 1. Rząd Jego Królewskiej Brytyjskiej Mości we wszystkich reformach administracyjnych, oświadcza, i nie ma zamiaru zmienić statusu gospodarczych, finansowych i wojskowych, politycznego Egiptu. Ze swej strony Rząd Republiki Francuskiej oświadcza, że nie będzie utrudniał działań Anglii w tym kraju przez domaganie się, aby termin zakończenia okupacji brytyjskiej został ustalony, ani też żadnym innym sposobem […].
Art. 2. Rząd francuski oświadcza, iż nie ma zamiaru zmieniać statusu politycznego Maroka. Ze swej strony Rząd J. K. Brytyjskiej Mości uznaje, że do Francji, szczególnie jako mocarstwa graniczącego z Marokiem na znacznej przestrzeni, należy czuwanie nad spokojem w tym kraju i udzielanie mu pomocy we wszystkich reformach administracyjnych, gospodarczych, finansowych i wojskowych, których ten kraj potrzebuje […].
Art. 4. Oba Rządy, przywiązując równie dużą wagę do zasady wolności handlu tak w Egipcie, jak i w Maroku, oświadczają, że nie dopuszczą w tych krajach do żadnej nierówności w nakładaniu ceł i innych opłat, jak i ustalaniu taryf przewozowych na kolejach.

3 Źródło: Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 118–120.