K. Szymańczak Sztuka czy antysztuka, czyli Marcel Duchamp i nowojorski

(…) nie był kierunkiem artystycznym w tradycyjnym znaczeniu tego słowa, był burzą, która spadła na sztukę w tym samym czasie, gdy wojna światowa zwaliła się na narody. (…) Nasze prowokacje, demonstracje i sprzeciwy były tylko środkiem mającym doprowadzić mieszczucha do wściekłości, dzięki której ocknąłby się pełen zażenowania ze swego snu. Tym, co nas w istocie zajmowało, były nie tyle skandale, protesty i »anti per se«, ile elementarne pytanie owych czasów: dokąd?

niebyl Źródło: K. Szymańczak, Sztuka czy antysztuka, czyli Marcel Duchamp i nowojorski. Cytat za: Artykuł dostępny na histmag.org.

Niemiecki mit „ciosu w plecy"

Właśnie Ludendorff, zorientowawszy się nagle, że gra jest skończona, chcąc ocalić armię, nalegał – póki był na to jeszcze czas – na zawieszenie broni. Właśnie armia początkowo dążąc do wybuchu wojny, podbiła stawkę i gdy katastrofalna klęska była pewna, wtedy wyśliznęła się uniknąwszy odpowiedzialności i oddała władzę ponownie w ręce cywilów. Tych ostatnich pozostawiono z niepopularnym zadaniem doprowadzenia do zawieszenia broni i podpisania pokoju, podczas gdy generałowie przygotowywali usprawiedliwienie wysuwając argument ciosu w plecy. I tak dzięki przedziwnej krótkowzroczności i samooszukiwaniu się Niemcy uniewinnili tych, którzy doprowadzili kraj do przerażającego chaosu. Alianci porzucili myśl o trybunałach sądzących zbrodnie wojenne. Zrezygnowali nawet z żądania ekstradycji niemieckich oficerów, którzy, jak było wiadomo, złamali konwencję haską. Uwolniono ich, by odpowiadali przed sądami niemieckimi: otrzymali śmiesznie niskie wyroki, następnie pozwolono im zbiec, by powrócili w glorii bohaterów. Zamiast nich winą za trudności Niemiec obarczono socjalistów i polityków centrum.

wlasnie Źródło: Niemiecki mit „ciosu w plecy", [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 149–150.

Geneza słabości Traktatu Wersalskiego

Jego warunki były nazbyt uciążliwe, by prowadzić do pojednania, ale nie dość ostre, by gwarantować trwałe ujarzmienie. Oczywiście, nie było łatwe znalezienie równowagi pomiędzy możliwością zjednania a ujarzmienia Niemiec. Było oczywiste, że Niemcy, które już przedwojenny porządek międzynarodowy uważały za nazbyt restrykcyjny dla nich, nie będą mogły akceptować żadnych warunków, jakie postawione im zostaną po poniesionej porażce.

dyplomacja Źródło: Geneza słabości Traktatu Wersalskiego, [w:] H. Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 1996, s. 258–259.

Interpretacja warunków narzuconych Republice Weimarskiej w Wersalu

Świadomość prawdziwego stanu rzeczy dotarła do Niemiec dopiero wówczas, kiedy w maju 1919 r. opublikowano warunki pokoju. Wersal nie był w rzeczywistości „punickim pokojem” dla Niemiec, (…). Austria i Węgry zapłaciły o wiele większą cenę. Wersal pozwolił Niemcom ocalić to, co było najistotniejsze z dzieła Bismarcka, i jeżeli Niemcy obrałyby wówczas drogę pokoju, niewątpliwie urosłyby w ciągu następnych dwudziestu lat do pozycji dominującej siły w środkowej i wschodniej Europie. Jednakże straty, jakie poniosły Niemcy, należy oglądać przez pryzmat kolosalnych korzyści uzyskanych nieco wcześniej. (…) Dlaczego zatem zmuszono Niemców, by na wschodzie przekazali wszystkie niemieckie gminy barbarzyńskim Słowianom w polskim korytarzu, we Wschodnich Prusach, przede wszystkim zaś na Śląsku bogatym w węgiel i żelazo? Właśnie te ustępstwa wywołały największe oburzenie, bo godziły w narodową dumę – życie pod słowiańską władzą było dla Niemców czymś przeciwnym naturze.

swiadomosc Źródło: Interpretacja warunków narzuconych Republice Weimarskiej w Wersalu, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 146.

Stosunek Adolfa Hitlera do demokracji

Hitler, jak i Lenin, żywił dla demokracji parlamentarnej i wszelkich innych przejawów liberalizmu wyłącznie pogardę. Lecz podczas, gdy Lenin twierdził, że elita czy wręcz jednostka reprezentuje wolę proletariatu dzięki mocy własnej lub zbiorowej gnozy, Hitler nie odczuwał niechęci do głosu demokracji przemawiającego w mniej metafizycznej formie. W pewnym sensie wierzył w demokrację uczestniczącą i nawet czasem stosował ją. W rzeczywistości nie miał innego wyboru, jak tylko dążyć do władzy środkami do pewnego stopnia demokratycznymi. W rzadkim momencie szczerości Lenin powiedział kiedyś, że tylko takim krajem jak Rosja można było zawładnąć tak łatwo, jak jemu to się udało. Niemcy oferowały co innego. Nie mogły być zgwałcone. Musiały zostać uwiedzione. Odkrycie tego faktu zabrało Hitlerowi nieco czasu.

hitler Źródło: Stosunek Adolfa Hitlera do demokracji, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 178.

Referat Józefa Stalina na VIII Wszechzwiązkowym Zjeździe Rad w 1936 roku

A zatem całkowite zwycięstwo systemu socjalistycznego we wszystkich sferach gospodarki narodowej jest teraz faktem.
A co to oznacza?
Oznacza to, że wyzysk człowieka przez człowieka został unicestwiony, zlikwidowany, socjalistyczna zaś własność narzędzi i środków produkcji została utrwalona jako niewzruszona podstawa naszego radzieckiego społeczeństwa. (długotrwałe oklaski)
W wyniku tych wszystkich przemian w dziedzinie gospodarki narodowej ZSRR mamy teraz nową socjalistyczną ekonomikę, która nie zna kryzysów ani bezrobocia, nie zna nędzy ani ruiny i daje obywatelom całkowitą możność dostatniego i kulturalnego życia.

stalin Źródło: Referat Józefa Stalina na VIII Wszechzwiązkowym Zjeździe Rad w 1936 roku, [w:] J.W. Stalin, O projekcie Konstytucji Związku SSR. Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Warszawa 1951, s. 12–13.

Relacje z ZSRR, 1933 rok

Ci, którzy jeszcze nie spuchli i mają szansę na przeżycie, kierowani są do baraków w Chłodnej Górze, gdzie kona na słomie prawie 8000 ludzkich dusz, w większości dzieci. (…) osoby opuchnięte przewozi się pociągami towarowymi na wieś i pozostawia pięćdziesiąt‑sześćdziesiąt kilometrów za miastem, żeby nie umierały na widoku. (…) Po dotarciu na miejsce wyładunku kopie się wielkie rowy, do których wrzuca się zwłoki zebrane ze wszystkich wagonów. (…) Każdej nocy uprząta się w Charkowie prawie 250 trupów (…). Zauważono, że wiele z nich nie ma wątroby, którą prawdopodobnie wyciągnięto przez szerokie nacięcie. Policji udało się w końcu złapać kilku tajemniczych „chirurgów”, którzy zeznali, że z tego mięsa robili farsz do pierożków, sprzedawanych następnie na targowisku.

Courtois Źródło: Relacje z ZSRR, 1933 rok, [w:] Courtois, N. Werth, J.L. Panne, A. Paczkowski, K. Bartosek, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999, s. 162–163.

Wojna domowa w Rosji

Pod koniec 1918 r. na terytorium rosyjskim znajdowało się 180 tys. żołnierzy Brytyjczyków, Francuzów, Amerykanów, Japończyków, Greków, a także kontyngenty Serbów i Czechów plus 300 tys. Rosjan z różnych formacji antybolszewickich, wspomaganych alianckimi pieniędzmi, bronią i doradcami technicznymi. Można by zapytać, jakim cudem, mając tak nikłe poparcie, reżim Lenina przetrwał? Odpowiadając krótko: przy końcu lata i w początku jesieni 1919 r. był już niemal w agonii i absolutnie nic nie zapowiadało jego przetrwania. Pewna ilość czynników działała jednak na jego korzyść. Po pierwsze, z jednym tylko wyjątkiem, żaden z mężów stanu Ententy nie zdawał sobie zupełnie sprawy, na czym polegała potworność owej nie znanej przedtem totalitarnej dyktatury, ani też jakie będą dalekosiężne skutki zasiania jej w sercu największej potęgi lądowej świata. Wyjątkiem był Winston Churchill. On to dzięki znakomitemu wyczuciu historii pojął, że doszło do jakiegoś fatalnego kataklizmu (…). Churchill zrozumiał, że ma przed sobą nowy rodzaj barbarzyństwa, obojętny na jakiekolwiek normy prawne, obyczaje, dyplomację czy honor, przestrzegane w cywilizowanych krajach. (…). W odróżnieniu od Churchilla, większość opinii zachodniej nie widziała w bolszewikach ekspansjonistów, lecz polityków gotowych przystać na Rosję słabą i nastawioną internacjonalistycznie. Złem byli dla Zachodu antybolszewiccy dowódcy, jak admirał Kołczak i generał Denikin, którzy bronili carskiego imperializmu, uosabiali przerażający „rosyjski walec parowy”.

podkoniec Źródło: Wojna domowa w Rosji, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 100–101.

Wojna domowa w Hiszpanii

W efekcie walczące strony uzyskiwały pomoc w zakupie broni i amunicji tylko od państw łamiących zasady nieinterwencji. Strona zwalczająca rząd miała nieograniczone możliwości zakupu broni w Niemczech i we Włoszech. Państwa te wzięły nawet bezpośredni udział w wojnie, wysyłając swoje formacje wojskowe. Stronę niemiecką reprezentował Legion Condor – formacja lotniczo‑pancerna. Niemcy testowali w Hiszpanii nową broń i zasady współdziałania broni lotniczej z bronią pancerną. Współdziałanie to doprowadziło do wypracowania zasad wojny błyskawicznej. Włosi natomiast wysłali do Hiszpanii formacje piechoty i pancerne. Pomocy zamachowcom udzielił też dyktator portugalski Salazar, który wysłał do Hiszpanii kilkanaście tysięcy żołnierzy.

efekcie Źródło: Wojna domowa w Hiszpanii, [w:] A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Poznań 2003, s. 233.

W. Tomaszewski Masakra nankińska, 1937-38

Egzekucje żołnierzy prowadzono również po 18 grudnia, wyłapując ukrywających się i mordując ich na miejscu. Zdarzały się też wypadki kanibalizmu. Amerykański misjonarz Ralph Phllips był świadkiem, jak japońscy żołnierze wypatroszyli chińskiego żołnierza, upiekli jego serce i wątrobę i zjedli je. Od początku okupacji na ulicach łapano młode kobiety i dziewczyny i zbiorowo je gwałcono. Gwałt kończył się śmiercią, zazwyczaj przez pchnięcie bagnetem. Niemal zawsze wbijano ofiarom w pochwę różne przedmioty, zazwyczaj bagnet albo kij bambusowy. (…) Potem rozgrywały się sceny polowań po pokojach. Łapano dziewczynki, zdzierano z nich ubranie, gwałcono, a następnie wbijano w pochwę bagnet lub nóż aż po rękojeść albo butelkę. Mniejsze, kilkuletnie dziewczynki były rozcinane, żeby można było je gwałcić. (…) W rezultacie podpaleń spłonęła 1/3 miasta. (...) Część kobiet nie była zabijana, lecz siłą zaciągana do naprędce utworzonych burdeli wojskowych. (…) Japończycy stosowali ponadto różne metody mordowania. Oblewanie benzyną, wysadzanie na minach, zakopywanie żywcem oraz bardzo popularne ścinanie głów mieczem, zarówno żołnierzom, jak i cywilom. Dla niektórych był to sport. Japońscy dziennikarze opisywali „pojedynek”, jaki stoczyli dwaj oficerowie, porucznicy Mukai i Noda. Założyli się oni, który z nich pierwszy zetnie 100 głów. (…) Ponieważ nie można było określić, który „wygrał”, urządzono podobno dodatkową rundę  do 150 ściętych głów. (…) Pod koniec sześciotygodniowego koszmaru, kiedy oprawcy byli już nasyceni swoimi zbrodniami, wymyślili „nową zabawę”. Wpadali do mieszkań i domów i zmuszali synów do gwałcenia matek, a ojców do gwałcenia córek. W przypadku odmowy, zabijali. Do gwałcenia kobiet zmuszano także mnichów, którzy deklarowali celibat.

egzekucje Źródło: W. Tomaszewski, Masakra nankińska, 1937-38, dostępny w internecie: histmag.org.

Bezsilność aliantów zachodnich

W latach dwudziestych cywilizowane demokracje zachodnie – poprzez Ligę Narodów i angloamerykańską dyplomację finansową – utrzymywały świat w swego rodzaju porządku. Napoczątku lat trzydziestych system ten – jeżeli w ogóle można go nazwać systemem – kompletnie się załamał, otwierając drzwi erze międzynarodowego bandytyzmu, w której państwa totalitarne zachowywały się zgodnie ze swoimi możliwościami militarnymi. Przestrzegające prawa mocarstwa były zrujnowane gospodarczo i całkowicie rozbrojone. Francuska gospodarka przekroczyła swój punkt szczytowy w 1929 r. i od tej pory zaczęła powoli chylić się ku upadkowi, odzyskując poziom z 1929 r. dopiero we wczesnych latach pięćdziesiątych. (…) Francja odizolowała się i zaczęła budować swoją Linię Maginota, która sama w sobie była symbolem defetyzmu. Amerykanie i Brytyjczycy wpadli w obsesję na punkcie gospodarki. We wczesnych tatach trzydziestych armia amerykańska, licząca 132 tys. 69 oficerów i żołnierzy, była dopiero na szesnastym miejscu w świecie m. in. za Czechosłowacją. Polską, Turcją, Hiszpanią i Rumunią. (…) W 1930 r. Amerykanie przekonali na wpół pacyfistyczny labourzystowski rząd, by podpisał traktat morski, który doprowadził Królewską Marynarkę do niemocy nie znanej jej od XV wieku.

wlatach Źródło: Bezsilność aliantów zachodnich, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 418–419.