Grzegorz W. Kołodko Sukces na dwie trzecie. Polska transformacja ustrojowa i lekcje na przyszłość

Posocjalistyczna transformacja do gospodarki rynkowej nie jest celem samym w sobie, lecz instrumentem do osiągania nadrzędnego celu, którym jest zrównoważony społecznie, ekonomicznie i ekologicznie długofalowy rozwój. Ta konstatacja ma daleko idące implikacje dla oceny procesów transformacji. Otóż opiniując ją, trzeba odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu przyczynia się do podnoszenia dynamiki produkcji, poziomu rozwoju społeczno‑gospodarczego i jakości życia. Transformacja nie może być postrzegana i traktowana jako autonomiczne ćwiczenie z inżynierii systemowej, ale jako wiekopomne przedsięwzięcie służące lepszemu zaspokajaniu potrzeb społecznych.

3 Źródło: Grzegorz W. Kołodko, Sukces na dwie trzecie. Polska transformacja ustrojowa i lekcje na przyszłość, dostępny w internecie: tiger.edu.pl [dostęp 5.03.2021 r.].

Ewa Bujwid-Kurek, Dominika Mikucka-Wójtowicz Transformacja ustroju politycznego wybranych państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej

Zdaniem tego badacza [Samuela Huntingtona – dop. red.] wszystkie dotychczasowe demokratyzacje przebiegały falami, po których zwykle przychodziły fale odwrotu od demokratyzacji, kiedy to część krajów, które uprzednio wprowadziły demokratyczne rządy, decydowała się na powrót do rządów niedemokratycznych. Zgodnie z koncepcją Huntingtona „fala demokratyzacji jest grupą przemian z niedemokratycznych do demokratycznych systemów politycznych, które wystąpiły w określonym czasie i które były zdecydowanie liczniejsze od następujących w tym samym czasie przemian w przeciwnym kierunku”. Pierwsza (długa) fala demokratyzacji, mająca swoje korzenie w rewolucjach amerykańskiej i francuskiej, nastąpiła w latach 1828–1926 (towarzysząca jej fala odwrotu trwała od 1922 do 1942 r.), druga (krótka), związana przede wszystkim z procesem dekolonizacji, miała miejsce w latach 1943–1962 (fala odwrotu: 1958–1975), a trzecia, zapoczątkowana w kwietniu 1974 r., zdaniem sporej części tranzytologów utrzymywała się co najmniej do końca lat dziewięćdziesiątych. Jednak z uwagi na wspomnianą wielkowymiarowość przemian zachodzących w państwach środkowoeuropejskich liczna była też grupa badaczy (m.in. Claus Offe, Philippe C. Schmitter, Klaus von Beyme i Hans‑Jűrgen Puhle) postulująca, aby zachodzące w nich procesy demokratyzacji uznać za czwartą falę demokratyzacji.

5 Źródło: Ewa Bujwid-Kurek, Dominika Mikucka-Wójtowicz, Transformacja ustroju politycznego wybranych państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, Kraków 2015, s. 24–25.

Wojciech Mościbrodzki Etapy transformacji systemowej w Europie Wschodniej

Transformacja systemowa oznacza jednak także nieuchronne przeformatowanie tożsamości – spokojne, nadzorowane bezpieczeństwo zostaje zastąpione przez dynamiczne środowisko dające szanse rozwoju, ale wiążące się z ryzykiem i ciągłą presją konkurencyjną. Rozpoczynające się przeobrażenie postawiło przed krajami wiele problemów. Transformacja nie jest zwykłą zmianą ekipy rządowej – jak jest to normalną praktyką demokratyczną; transformacja oznacza konieczność totalnej zmiany struktury państwa, stworzenia podwalin pod nowy system polityczny – a wszystko to dzieje się nagle, często bez przygotowania. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że jest to swoiste „przegrupowanie pod ogniem” – i to przegrupowanie, które zakłada pełną modernizację własnych sił. Warto dodać, że w przypadku Europy transformacja często była inicjowana gwałtownymi wydarzeniami i przełomami, co sprawiało, że nowe elity nie tylko nie miały wizji nowej organizacji państwa, ale często w ogóle nie były przygotowane do przejęcia władzy. Wszystkie państwa dawnego bloku socjalistycznego odziedziczyły podobny model polityczny. Był on oparty o praktycznie monopartyjny system parlamentarny (choć często zdarzało się, że dla zachowania pozorów, utrzymywano fasadowe partie satelickie – jak polskie Stronnictwo Demokratyczne czy Zjednoczone Stronnictwo Ludowe). Partia cieszyła się też olbrzymim realnym wpływem na władzę, a od jej organów (takich jak Biuro Polityczne czy Komitet Centralny) zależał w istocie skład i kierunek działań rządu. Niewątpliwym wyróżnikiem krajów postsocjalistycznych była też wszechobecność komórek partyjnych i jej powiązanie z organizacjami społecznymi, lokalnymi i zakładami pracy (POP).

6 Źródło: Wojciech Mościbrodzki, Etapy transformacji systemowej w Europie Wschodniej, 2008 r., dostępny w internecie: wojmos.com [dostęp 8.03.2021 r.].