Zwróć uwagę na to, że postawy bohaterów są różne.

• dziennikarz Raymond Rambert – początkowo pragnie jedynie ratować siebie i połączyć się z narzeczoną; wszystkie siły poświęca na zorganizowanie ucieczki; kiedy wreszcie ma ku temu okazję, rezygnuje, włączając się w walkę z chorobą

• ojciec Paneloux – początkowo stara się wyjaśnić zło, nazywając je karą za grzechy zesłaną przez Boga; zmienia swoją postawę, widząc cierpienie niewinnego dziecka

• doktor Bernard Rieux – rezygnuje z wyjazdu do ciężko chorej żony, która umiera z dala od niego; bohater walczy pomimo świadomości, że nie można wygrać z dżumą

Rodzaje samotności bohaterów mogą być różne, np. samotna walka z chorobą, utrata najbliższych, wyizolowanie ze społeczeństwa, więzienie.

Samotność Cottarda była spowodowana strachem. Popełnił on przestępstwo i obawiał się aresztowania, został wyizolowany ze społeczeństw, co przyczyniło się do jego nieudanej próby samobójczej.

Zwróć uwagę na motto powieści i odniesienia biblijne.

• dialog z Faustem Goethego – motto, imiona szatana (Woland) oraz głównej bohaterki (Małgorzata), Bułhakow zaczerpnął z dramatu tego wybitnego niemieckiego romantyka. Małgorzata Bułhakowa, w przeciwieństwie do tej Goethego, jest postacią charyzmatyczną, odważną oraz zaradną.

• dialog z biblijnymi Ewangeliami – w powieści spisanej przez Mistrza - pojawia się Jeszua Ha‑Nocri, czyli postać, której pierwowzorem był Jezus Chrystus. Jednak u Bułhakowa, Jeszua jest tylko przerażonym perspektywą rychłej śmierci (prosi prokuratora o zwrócenie wolności), wędrownym filozofem i uzdrowicielem, a nie Bogiem‑zbawicielem, gotowym oddać swoje życie za ludzkość.

Najczęściej kilka odrębnych wątków, pojawiających się na kartach danej powieści, dotyczy tego samego problemu, który przedstawiony jest z różnych, zazwyczaj skrajnych perspektyw. Pamiętaj – termin wątek nie jest tożsamy z terminem problem.

Wolności jako największa wartości w życiu każdego człowieka. Przykładem bohatera wyznającego tę zasadę jest Jeszua, który w przeciwieństwie do Piłata, dzięki wierze we własne ideały, umiera jako etyczny zwycięzca, jednostka niedająca zniewolić się mentalnie. Z kolei Mistrz, w odróżnieniu od setek ówczesnych literatów, nie zaprzedaje swojego pióra reżimowej propagandzie, wybierając niczym nieskrępowaną wolność twórczą, kosztem ubóstwa i marginalizacji. Również głębokie uczucie łączące Małgorzatę i Mistrza, cechuje się autonomią i swobodą, co symbolizuje ich wspólny lot na miotle nad totalitarną Moskwą. W powieści Bułhakowa miłość jest synonimem wolności.

Totaliratyzm system polityczny oparty na obowiązującej wszystkich ideologii i na nieograniczonej władzy jednej partii, kontrolującej wszystkie dziedziny życia.

Moskwa, opisana przez Bułhakowa barwnie i wiernie, jest miastem intelektualnego marazmu oraz moralnego zepsucia. Gęsta, pełna wzajemnych podejrzeń, atmosfera wpływa negatywnie na wszystkie sfery życia społecznego. Szary obywatel poddany jest bezwzględnemu aparatowi, jedynej, powszechnie panującej ideologii. Każdy aspekt jego życia jest ściśle kontrolowany, a najmniejsze odstępstwo od panujących reguł i zasad grozi zamknięciem w szpitalu psychiatrycznym, więzieniu lub „zniknięciem”. Rosjanie żyją więc w ciągłym, irracjonalnym wręcz strachu, dlatego powszechnym zjawiskiem jest donosicielstwo. Moskiewskie elity trawi biurokracja, łapówkarstwo, bezwzględna walka o władzę i wpływy. Wszelkie przejawy wiary w siłę wyższą są brutalnie tłumione, w najlepszym wypadku – wyśmiewane przez ateistyczny reżim. Sztuka podporządkowana jest tylko i wyłącznie celom propagandowym, króluje cenzura.