Sprawdź się
Zaznacz ilustracje przedstawiające kandydatów do tronu polskiego w czasie elekcji po śmierci Zygmunta Augusta.
Uzupełnij tabelę.
Zanim szlachta przystąpiła do głosowania na sejmie elekcyjnym w 1573 r., w przestrzeni publicznej pojawiły się pisma, w których autorzy odnosili się do poszczególnych kandydatur. Przyporządkuj fragmenty tekstu źródłowego do osób, których dotyczą.
Na sejmie elekcyjnym w 1573 r. szlachta opracowała Artykuły henrykowskie. Określały one główne zasady ustroju Rzeczypospolitej i do końca jej istnienia musiał na nie przysięgać każdy nowo wybrany władca. Zapoznaj się z fragmentem Artykułów i spośród najważniejszych ich postanowień wskaż te, o których mowa w źródle.
Artykuły henrycjańskie1. […] My i potomkowie nasi […], nie mamy mianować ani obierać, ani obierania jakiego składać żadnym sposobem, ani kształtem wymyślonym króla na państwo, sukcesora naszego wsadzać. A to dlatego, aby zawżdy wiecznymi czasy po ześciu Naszym i potomków Naszych wolne wybieranie króla zostawało wszem Stanom Koronnym. […]
2. A iż w tej zacnej Koronie narodu polskiego, litewskiego, ruskiego, inflanckiego i innych jest niemało dissidentes in religione (różniących się w wierze), przestrzegając na potym jakichś sedycyj i tumultów [rozruchów, zamieszek] z tej przyczyny rozerwania albo niezgody religji, warowali to sobie niektórzy obywatele koronni konfederacją osobliwą, że w tej mierze in causa religionis (w sprawie religji) mają w pokoju być zachowani, którą My im obiecujemy trzymać w całe czasy wiecznemi.
6. […] ustawiamy i za wieczne prawo mieć chcemy, aby każdego sejmu walnego naznaczeni i mianowani byli z Rad Koronnych osób szesnaście, tak z Polski jako i z Litwy i innych państw do Korony należących, z wiadomością wszech stanów ku innym urzędnikom koronnym polskim i litewskim, którzyby przy Nas ustawicznie byli, przestrzegając osoby i dostojeństwa Naszego, wolności pospolitej, bez których rady i wiadomości nic My i potomkowie nasi czynić nie mamy, ani będziemy mogli w sprawach potocznych [bieżących, codziennych] (nie wzruszając nic sejmowych). […]
9. Urzędy koronne obojga narodu w cale zachowanie być mają, także i dworskich urzędów umniejszać i zatłumiać nie mamy, ale owszem ludziom statecznym i zasłużonym obojga Narodu a nie obcym, gdybykolwiek wakowały, powinni będziem dawać.
Źródło: Artykuły henrycjańskie, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Polska za pierwszych królów elekcyjnych (1572–1586), t. 33, oprac. H. Barycz, Kraków 1928, dostępne online: kielakowie.pl.
Wypisz w punktach najważniejsze zobowiązania Henryka Walezego wobec Polski, zawarte w jego pacta conventa.
Pakta konwentaNa przód między królestwami Francji i Polski, wszystkiemi ich prowincjami, tudzież zamieszkującymi je ludźmi, za pośrednictwem i wdaniem się rzeczonych Najj. książąt, królów Francji i Polski, wieczne ma stanąć przymierze. […]
Dalej rzeczeni posłowie w imieniu Najj. obranego króla przyrzekają, że skoro z dozwolenie Bożego królestwo obejmuje, flotę do strzeżenia portów, panowania na morzu, tudzież brzegów królestwa i należących do niego prowincji potrzebna i dostateczną, własnym kosztem będzie żywił, którą też wedle potrzeby i okoliczności, a nadto jakoby się Stanom Królestwa zdawało, urządzi. […]
Również przyrzekają i zaręczają ciż posłowie, że on każdego roku do końca życia, dopóki Królem polskim nie będzie, obowiązuje się z dochodów swoich prowincji, które posiada we Francji, 450 000 złotych do Królestwa wnosić i na użytek Rzplitej wykładać także według jej woli.
Również dowiedziawszy się, że to Królestwo jest mocno obdłużone, w celu utrzymania jego powagi i znaczenia przyrzekają ciż posłowie w imieniu Najjaśniejszego Króla wybrańca, pożyczek czyli długów Rzplitej, z pozwoleniem senatu i z rozkazu świętej niegdyś pamięci zmarłego króla poczynionych, albo też po śmierci jego aż do przybycia Najj. Króla wybrańca zaciągniętych połowę własnemi pieniędzmi spłacić, skoro tylko do Królestwa przybędzie, resztę zaś w ciągu dwu lat następnych.
Dalej przyrzekają wspomniani posłowie, że Najj. Król wybraniec Akademiję krakowską na wyższej stopie naukowej postawi, zawezwawszy i sprowadziwszy w tym celu ze wszystkich stron najuczeńszych mężów, profesorów we wszelkiego rodzaju naukach i wiadomościach najwyborniejszych, których tamże przy wszechnicy krakowskiej wiecznemi czasy będzie utrzymywał i żywił.
Również obiecują i zaręczają wymienieni posłowie, że najmniej stu z pomiędzy młodzieży, synów szlacheckich, w tejże krakowskiej albo też paryskiej wszechnicy, przez czas korzystania ich z nauk, własnym kosztem żywić będzie. […]
Również zgadzają się wspomniani posłowie, że on tu z sobą na zamieszkanie żadnych cudzoziemców sprowadzać nie będzie oprócz małej liczby do usługi domowej, lecz i tych wkrótce potem odeśle. Oprócz tego żadnych onym posiadłości, godności ani urzędów rozdawać nie będzie, lecz tylko urodzonym Polakom wedle ustawy.
Źródło: Pakta konwenta, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Polska za pierwszych królów elekcyjnych (1572–1586), t. 33, oprac. H. Barycz, Kraków 1928, dostępne online: kielakowie.pl.
Zaznacz „A” obok stwierdzenia, które dotyczy hasła w polskiej Wikipedii, lub „B”, jeżeli zdanie odnosi się do artykułu z francuskiej wersji encyklopedii.
Źródło A
Hasło „Henryk III Walezy”, polska wersja WikipediiHenryk Walezy obejmując władzę w Polsce, miał 23 lata i niewiele doświadczenia politycznego. Jego rządy w Polsce cechowała nieznajomość stosunków, niekorzystny wybór doradców (Zborowscy) oraz małe zainteresowanie sprawami polskimi. Był wszechstronnie wykształcony, odważny i ambitny. Lubił wspaniałe, zdobione drogimi kamieniami stroje, nosił biżuterię i używał pachnideł. Miał przekłute uszy i nosił podwójne, wysadzane perłami, kolczyki z wisiorkami. W Polsce powszechnie uznano te upodobania za przejaw zniewieściałości. Na dworze Henryka było wielu mężczyzn malujących sobie twarze, strojących się w klejnoty i perfumy. Podobno niektórzy z nich pełnili funkcję królewskich kochanków. Król nie znał polskiego, więc udział w życiu publicznym niezmiernie go nudził. Wieczory i noce spędzał na rozrywkach, za dnia najchętniej spał. Grał w karty i przegrywał olbrzymie sumy, pobierane ze skarbu państwa. Na wydawanych przez króla ucztach występowały nagie dziewczęta. Nie traktował też poważnie obowiązków królewskich – na przykład, aby uniknąć przyjmowania interesantów, potrafił spędzić dwa tygodnie w łóżku, pozorując chorobę. […]
Krótkie panowanie Henryka Walezego na Wawelu było prawdziwym zderzeniem cywilizacyjnym pomiędzy rzeczywistością polską a francuską. Młodego króla i jego francuską świtę dziwiły urządzane przez polskich poddanych pijatyki, rozczarowało ubóstwo polskich wsi i surowy klimat kraju. Polacy natomiast uważali Francuzów za zniewieściałych, a władcy mieli za złe cudzoziemskie stroje i zamiłowanie do biżuterii.
Z drugiej jednak strony Walezy był oczarowany Wawelem, zamkiem wygodnym i przestronnym, trzy razy większym od ówczesnego Luwru. To tutaj właśnie Walezy po raz pierwszy zetknął się z udogodnieniami w postaci wychodków i kanalizacji […]. Według legendy lub anegdoty Henryk Walezy, uciekając z Krakowa do Paryża, wywiózł z sobą także komplet widelców, które jakoby zobaczył po raz pierwszy w Polsce, a które we Francji miały być nieznane. […]
Henryk nigdy nie zrzekł się władzy w Rzeczypospolitej i po detronizacji do końca życia uważał się za jej prawowitego monarchę. Używał m.in. herbów z polskim Orłem i litewską Pogonią.
Źródło: Hasło „Henryk III Walezy”, polska wersja Wikipedii. Cytat za: Wikipedia.org.
Źródło B
„Henryk III (król Francji)”, francuska wersja Wikipedii[Henryk Walezy] o śmierci swego brata Karola dowiaduje się z listu datowanego na 14 czerwca 1574 r. i od razu myśli o wyjeździe z Polski. Król Polski nie cieszy się tak dużą władzą jak król Francji, a dodatkowo Henryk tęskni za dworem francuskim, który słynął w całej Europie ze wspaniałych uroczystości. Bez zgody polskiego sejmu władca ucieka więc po kryjomu w nocy z 18 na 19 czerwca 1574 r. z Zamku Królewskiego na Wawelu.
Pod wieloma względami kultura polska wywarła pozytywny wpływ na Francję. Na Wawelu Francuzi zapoznali się z nowymi technologiami umożliwiającymi odprowadzanie odchodów poza mury zamku. Po powrocie do Francji Henryk chciał zlecić budowę takich instalacji w Luwrze i innych pałacach. Inne wynalazki, które Polacy pokazali Francuzom, to m.in. kąpiel w zmieszanej wodzie ciepłej i zimnej, a także widelce.
Źródło: „Henryk III (król Francji)”, francuska wersja Wikipedii, tłum. Dorota Wiśniewska. Cytat za: fr.wikipedia.org.
2. Królowi brakowało rozrywek w czasie jego pobytu w Polsce. A B
3. Władcy brakowało wiedzy i kompetencji, aby mógł on skutecznie rządzić Rzeczpospolitą. A B
4. Różnice kulturowe między Polakami a Francuzami były raczej przeszkodą niż atutem. A B
5. Henryk Walezy uciekł z Polski, ponieważ jako król Francji miał większą władzę. A B
6. Walezjusz nie zamierzał wyrzec się polskiej korony po powrocie do swojej ojczyzny. A B
7. W tekście nie znajdziemy argumentów, na podstawie których moglibyśmy ocenić rządy Walezjusza. A B
8. Obraz panowania Henryka Walezego w Polsce, który wyłania się z tekstu jest negatywny. A B
Rozstrzygnij, czy autor obrazu przedstawił Henryka Walezego w pozytywnym, czy też negatywnym świetle. W uzasadnieniu odwołaj się do elementów graficznych.
Zaproponuj tytuł artykułu popularnonaukowego, którego celem będzie ocena panowania Henryka Walezego w Rzeczypospolitej. Uzasadnij odpowiedź.