Jakub Potulski Quasi państwa na obszarze poradzieckim – Naddniestrze w rosyjskiej polityce zagranicznej

Rywalizacja elit moskiewskich o władzę i konflikt pomiędzy Michaiłem Gorbaczowem a  Borysem Jelcynem zrodził w republikach związkowych przekonanie, że tylko rozwiązując samodzielnie problemy ekonomiczne i społeczne, będzie można uzyskać dobre rezultaty. Zaczęto mówić o niepodległości, czy też niezależności od centrum, a jako uzasadnienie tych dążeń wprowadzano etniczność – niejednokrotnie tworzoną sztucznie dla partykularnych potrzeb lokalnych elit politycznych. Odwoływanie się do interesów narodowych i tożsamości etnicznej stało się narzędziem walki o władzę, prestiż, status społeczny i zostało wykorzystane do mobilizacji mas. Ruchy nacjonalistyczne stały się instrumentem w żądaniach niezależności od centrum i ostatecznie ich rozwój doprowadził do rozpadu ZSRR. Władze republikańskie zaczęły uciekać się przede wszystkim do nacjonalizmu, będącego najlepszym środkiem mobilizacji społecznej. Najłatwiejszym obiektem ataku stała się Rosja i jej „imperialna przeszłość”. Nowe elity polityczne, nota bene często wywodzące się z Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, zaczęły wysuwać antyrosyjskie hasła i domagać się niepodległości.

qu Źródło: Jakub Potulski, Quasi państwa na obszarze poradzieckim – Naddniestrze w rosyjskiej polityce zagranicznej, „Gdańskie Studia Międzynarodowe” 2018, s. 110.

Putin: rozpad ZSRR to katastrofa (aktl.)

Rozpad ZSRR był nie tylko największą katastrofą geopolityczną XX w., ale również prawdziwym dramatem dla Rosjan. Miliony naszych rodaków znalazły się poza granicami Rosji, oszczędności obywateli straciły na wartości, stare ideały zostały zburzone. Integralność terytorialna była zagrożona wskutek terrorystycznej interwencji i chasawjurtowskiej kapitulacji (…). W tych warunkach kraj musiał rozwiązać trudne zadanie – ocalić swoje wartości, nie zaprzepaścić osiągnięć i znaleźć własną drogę do demokracji (…). [Priorytetem jest] zapewnienie praw ludności rosyjskojęzycznej za granicą.

wprost Źródło: Putin: rozpad ZSRR to katastrofa (aktl.), 25.04.2005 r., dostępny w internecie: wprost.pl [dostęp 13.05.2020 r.].

Włodzimierz Marciniak Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej

Ponieważ Związek Sowiecki stanowił strukturę złożoną z prawie samowystarczalnych podmiotów‑regionów jego rozpad przybrał postać regionalizacji, rozumiany jako proces suwerenizacji regionalnych struktur przestrzeni sowieckiej, w toku której dokonała się autonomizacja również innych, funkcjonalnych, komponentów państwa. Regionalizacja oznaczała instytucjonalizację struktur regionalnych poza państwem. Wykorzystała ona elementy przestrzeni sowieckiej i dawała im możliwość przeżycia. Regionalizacja była realną formą przekształcenia Związku Sowieckiego, poprzez podzielenie go na szereg regionów terytorialnych (republik) i regionów funkcjonalnych (np. sił zbrojnych).

imp Źródło: Włodzimierz Marciniak, Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2004, s. 95–96.