Czesław Znamierowski Szkoła prawa. Rozważania o państwie

W ustroju tedy, który zwie się absolutyzmem oświeconym, u istoty rzeczy głęboko tkwi skaza fałszu i kłamstwa. Monarcha oświecony zupełnie, tak samo jak despota czy tyran, chce przede wszystkim utrzymać się za wszelką cenę przy władzy nieograniczonej.

1 Źródło: Czesław Znamierowski, Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Warszawa 1999, s. 354.

Jean Bodin Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej

Pierwsze znamię suwerenności polega na władzy wydawania ustaw, czyli rozkazywania wszystkim w ogólności i każdemu z osobna, a której nie można udzielić poddanym. (…) Ta sama władza wydawania i uchylania ustaw obejmuje wszystkie inne uprawnienia i znamiona suwerenności do tego stopnia, że ściśle mówiąc można stwierdzić, iż istnieje tylko to jedno znamię suwerenności, zważywszy, że w nim mieszczą się wszystkie inne uprawnienia, jak postanawianie wojny lub zawieranie pokoju, rozpoznawanie w ostatecznej instancji orzeczeń wszystkich urzędników, powoływanie i odwoływanie najwyższych funkcjonariuszy, nakładanie na poddanych ciężarów i danin oraz zwalnianie od nich, świadczenie łask i dyspensowanie od rygorów ustaw, podwyższanie lub obniżanie tytułu wartości i stopy monet, zmuszanie poddanych i wasali (…) do przestrzegania wierności, bez względu na tego, komu należy się przysięga (…).

2 Źródło: Jean Bodin, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 1.12.2020 r.].

Barbara Anna Jelonek Idea umowy społecznej

Tak powstałe zjednoczenie nazywa się państwem, czyli społecznością państwową, również i osobą państwową: skoro bowiem jedna tu jest wszystkich wola, społeczność tę należy uważać za jedną osobę; i jednym mianem należy ją wyróżniać, i rozpoznawać jako różną od wszystkich poszczególnych ludzi, jako posiadającą swoje własne uprawnienia i rzeczy własne. (…)
Tak więc państwo jest jedną osobą, której wolę należy na podstawie paktów zawartych między wieloma ludźmi uważać za wolę wszystkich ludzi, iżby mogła ona posługiwać się siłami i władzami poszczególnych jednostek dla wspólnego pokoju i wspólnej obrony.

3 Źródło: Barbara Anna Jelonek, Idea umowy społecznej, dostępny w internecie: repozytorium.uni.wroc.pl [dostęp 27.04.2021 r.].

Wojtek Duch Absolutyzm oświecony, czyli reformy oświeceniowe w Austrii, Prusach i Rosji

Reformy matki po jej śmierci w 1780 r. kontynuował Józef II Habsburg i to w bardziej zdecydowany sposób. Polityka Józefa II wobec Kościoła, ze względu na jej rozmiar, nazwana została józefinizmem. Charakteryzowało ją podporządkowanie władzy kościelnej administracji państwowej, a także ingerencja w kwestie kultu religijnego. W dniu 1781 r. cesarz wydał edykty o tolerancji (Patenty tolerancyjne), w którym przyznał swoim poddanym prawo do swobodnego wyznawania kultu.
Rok później Józef II rozpoczął szeroko zakrojoną likwidację zakonów kontemplacyjnych. Sprawnie doprowadził do likwidacji 700 klasztorów i zredukowania liczby stanu zakonnego z 65 do 27 tys. Pozostały tylko klasztory zajmujące się szkolnictwem, pielęgnowaniem chorych i nauką. Pozostałe władca uznał za zbędne. Budynki klasztorne zostały przekazane na cele gospodarcze. Natomiast majątki trafiły do Funduszu Religijnego, z którego finansowano szkolnictwo, szpitale i parafię.
W lutym 1783 r. Józef II zniósł pańszczyznę, zastępując ją podatkiem gruntowym wynoszącym 12% dochodów od poddanych, niezależnie od ich stanu i majętności. Z kolei chłop miał oddać panu 18% dochodu. Jednakże na skutek oporu szlachty, następca Józefa, cesarz Leopold II, anulował tę reformę i powrócił do systemu podatkowego z okresu Marii Teresy.
W zakresie szkolnictwa Józef II rozszerzał zakres szkolnictwa na wsiach i małych miastach. Natomiast w kwestii uniwersytetów pozostawił tylko cztery, resztę zamknął. Racjonował ilość studentów, tak, by ich ilość odpowiadała bieżącym potrzebom administracji.

4 Źródło: Wojtek Duch, Absolutyzm oświecony, czyli reformy oświeceniowe w Austrii, Prusach i Rosji, 21.04.2020 r., dostępny w internecie: historia.org.pl [dostęp 27.04.2021 r.].