Sprawdź się
Na podstawie podanych fragmentów określ, które przywileje doprowadziły do wzmocnienia pozycji politycznej szlachty, a które – pozycji ekonomicznej, a następnie odpowiednio uporządkuj przywieje.
6. Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę (11 listopada) nam i następcom naszym na znak najwyższego panowania i uznania korony Królestwa Polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety, w królestwie obieg mającej, których czterdzieści osiem idzie na grzywnę polską, z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części.
[...] postanawiamy, że poddanym naszym, jakiegokolwiek stanu by nie byli, dóbr nie odbierzemy ani nie skonfiskujemy, ani my, ani nikt z naszych urzędników zanim wpierw sprawy tej sędziowie nasi razem ze szlachtą i baronami, nie rozsądzą i wyroku nie wydadzą.
Nieużytecznego sołtysa pan w dziedzictwie mając albo krnąbrnego, może rozkazać mu sołectwo jego sprzedać, który gdyby nie mógł mieć nabywcy, wtedy ów dziedzic z wymienionym sołtysem powinien […] przyjść przed sędziego ziemskiego i wybrać dwie osoby roztropne, żadnej ze stron niepodejrzane, które w ten sposób wartość sołectwa na jedną sumę taksując, oznajmią jej wysokość temuż panu lub dziedzicowi do zapłacenia. I tak pan po zapłaceniu owej taksy pieniężnej dla siebie sołectwo otrzyma.
[…] przyrzekamy najuroczyściej, że żadnego obywatela [rycerza] osiadłego za popełnioną winę lub przestępstwo nie będziemy więzić i karać nie dozwolimy, aż gdy o nim sądowo i dowodnie przekonanym [zostaniemy] i nam jako staroście naszemu przez sędziego tej ziemi, w którym tenże obywatel zamieszkał, wydanym zostanie, wyjąwszy takiego, który by schwytany był na kradzieży lub […] podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien lub niewiast, łupieży i pustoszeniu włości […].
Również przyrzekamy, że więcej nigdy nie będziemy od ziemian [rycerstwa] i ich poddanych domagali się spłaty wiardunków [średniowieczna jednostka wagowo‑pieniężna] lub sześciu groszy, lecz zadowolimy się opłatą dwóch groszy z łanu. […] Przyrzekamy również, że ani żadnych ustaw nie wydamy, ani nie polecimy wzywać ziemian na wojnę bez zgody sejmiku ziemskiego.
O synach kmiecych
Dalej, zaradzając dowolności młodzieży plebejskiej, jak i opustoszeniu dóbr, postanowiliśmy, aby tylko jeden syn ze wsi od ojca mógł odchodzić do służby, a szczególnie do nauki albo do rzemiosła. Kiedy zaś powróci, powinien otrzymać świadectwo od pana obszaru, z którym jako wyzwolony, może iść do rzemiosła albo do służby […].
Zakaz wychodzenia z Królestwa w porze żniw
Ponieważ liczni mężczyźni i kobiety z ziem mazowieckich i innych ziem Królestwa Polskiego w czasie żniw zwykli udawać się do Śląska i Prus, skutkiem czego w ziemiach polskich niełatwo dostać robotników i służby, przeto zarządzamy, aby wszyscy tacy przez władzę byli zatrzymani i oddani do robót ziemianom.
Indeks górny Źródła: a) Wiek V‑XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. Melania Sobańska‑Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Warszawa 1999 (statut warcki, przywilej jedlneńsko‑krakowski, przywilej nieszawski oraz statuty piotrkowskie); b) Volumina Legum, t. 1., s. 82 (przywilej czerwiński); c) J. Sawicki, Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego, Warszawa 1952 (przywilej koszycki). Indeks górny koniecŹródła: a) Wiek V‑XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. Melania Sobańska‑Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Warszawa 1999 (statut warcki, przywilej jedlneńsko‑krakowski, przywilej nieszawski oraz statuty piotrkowskie); b) Volumina Legum, t. 1., s. 82 (przywilej czerwiński); c) J. Sawicki, Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego, Warszawa 1952 (przywilej koszycki).
Zapoznaj się z tekstem i odpowiedz, czy sytuacja w nim opisana mogłaby mieć miejsce w świetle ówczesnego prawa. Uzasadnij swoje zdanie, podając dwa argumenty.
Pewien chłop na początku XVI wieku zapragnął, by jego syn doświadczył lepszego losu niż on sam i nie musiał przez pięć dni w tygodniu pracować ciężko na ziemi pana, odrabiając pańszczyznę. Dlatego postanowił wysłać swojego syna do pobliskiego miasta, by tam kształcił się w rzemiośle metalowym na snycerza i znalazł lepszą przyszłość. Kiedy nadszedł środek lata, zaczął go przygotowywać do drogi. Tym razem był spokojniejszy niż kilka lat temu, gdy wysyłał do miasta starszego syna. Ten już nawet wrócił i otrzymał od pana świadectwo, w którym jako wyzwolony mógł iść do rzemiosła. Pan nie powinien mieć nic przeciw wysłaniu drugiego, bo przecież pozostawało chłopu jeszcze pięciu synów, więc nie będzie problemu z obrabianiem pańskiego pola.
Źródło: Karolina Stojek-Sawicka, tekst z opracowania własnego.
Przeanalizuj diagramy, a następnie określ, czy podane niżej stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.
Struktura zawodowa mieszkańców miast w Polsce w XV w.
- rzemiosło; Udział procentowy: 67%
- handel; Udział procentowy: 15%
- usługi; Udział procentowy: 3%
- produkcja rolna; Udział procentowy: 8%
- inne; Udział procentowy: 7%
- rzemiosło; Udział procentowy: 50%
- handel; Udział procentowy: 20%
- usługi; Udział procentowy: 2%
- produkcja rolna; Udział procentowy: 25%
- inne; Udział procentowy: 3%
- rzemiosło; Udział procentowy: 33%
- handel; Udział procentowy: 13%
- usługi; Udział procentowy: 2%
- produkcja rolna; Udział procentowy: 50%
- inne; Udział procentowy: 2%
Przeanalizuj diagram przedstawiający skład etniczny wybranych miast polskich w XV w. Następnie rozstrzygnij, w której części państwa znajdowały się miasta zamieszkiwane w większości przez ludność pochodzenia niemieckiego. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wyjaśnij tego przyczynę.
Skład etniczny wybranych XV‑wiecznych miast polskich.
MIASTA | PATRYCJAT | FINANSIŚCI | LUDNOŚĆ ZWIĄZANA Z DALEKĄ WYMIANĄ | POSIADACZE ZIEMSCY | LUDNOŚĆ ZAPLECZA |
|---|---|---|---|---|---|
Gdańsk | niemiecki | niemieccy | niemiecka | niemieccy | polska i niemiecka |
Toruń | jw. | jw. | jw. | polscy | polska |
Kraków | jw. | niemiecko‑włoscy | jw. | jw. | jw. |
Poznań | polski | polscy | polska | jw. | jw. |
Sieradz | jw. | jw. | jw. | jw. | jw. |
Kościan | jw. | jw. | jw. | jw. | jw. |
Ciężkowice | niemiecki | niemieccy | niemiecka | jw. | jw. |
Warszawa | niemiecko‑polski | niemieccy i żydowscy | polska | jw. | jw. |
Sandomierz | jw. | polscy | jw. | jw. | jw. |
Krasnystaw | polsko‑ruski | jw. | jw. | jw. | ruska |
Bełz | jw. | polscy, ruscy | ruska | ruscy | jw. |
Przemyśl | jw. | jw. | jw. | jw. | jw. |
Lwów | niemiecki | niemieccy | ruska i inna | jw. | jw. |
Kamieniec | jw. | jw. | jw. | polscy | jw. |
Źródło: Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986, s. 266.
Porównaj społeczeństwo średniowiecznej Polski ze współczesnym. Sformułuj wnioski dotyczące podobieństw i różnic.