Zbigniew Sudolski Krasiński. Opowieść biograficzna

Prezentacje hrabiego Henryka dokonuje Krasiński w kręgu życia rodzinnego, poddając jednocześnie rewizji i krytyce główne mity epoki romantyzmu – romantyczną absolutyzację miłości, złudną poetyczność, której brak podstaw moralnych, majaki sławy, honoru i dumy rodowej. Podkreśla autor bankructwo intelektualne i pustkę wewnętrzną głównego bohatera oraz szczególnie szkodliwą rolę poezji niweczącej ideały życia rodzinnego. Skrajnemu egoizmowi hrabiego Henryka przeciwstawia zasady ewangeliczne. Tragizm tej części dramatu wynika jednak głównie stąd, że z przedstawionej sytuacji nie ma właściwie wyjścia – odrzucenie bowiem romantycznej, buntowniczej postawy wobec świata oznacza jednocześnie pogodzenie się z mieszczańskim filisterstwem życia rodzinnego, tak satyrycznie przedstawionego w Nie‑Boskiej komedii.

ćwC1 Źródło: Zbigniew Sudolski, Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa 1997, s. 150.

Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia

MĄŻ

rzucając pałasz
Niepotrzebnyś mi dłużej — wyginęli moi, a tamci klęcząc wyciągają ramiona ku zwycięzcom i bełkocą o miłosierdzie! —
spoziera naokoło
Nie nadchodzą jeszcze w tę stronę — jeszcze czas — odpocznijmy chwilę. — Ha! już się wdarli na wieżę północną — ludzie nowi się wdarli na wieżę północną — i patrzą, czy gdzie nie odkryją hrabiego Henryka. — Jestem tu — jestem — ale wy mnie sądzić nie będziecie. —
Ja się już wybrałem w drogę — ja stąpam ku sądowi Boga. —
staje na odłamku baszty, wiszącym nad samą przepaścią
Widzę ją całą czarną, obszarami ciemności płynącą do mnie, wieczność moją bez brzegów, bez wysep, bez końca, a pośrodku jej Bóg, jak słońce, co się wiecznie pali — wiecznie jaśnieje
— a nic nie oświeca. —
krokiem dalej się posuwa
Biegną, zobaczyli mnie — Jezus, Maryja! — Poezjo, bądź mi przeklęta, jako ja sam będę na wieki! — Ramiona, idźcie i przerzynajcie te wały!
skacze w przepaść

ćwC2 Źródło: Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia, Warszawa 2001, s. 127–128.

Maria Janion Wstęp

Definicja tragizmu należy do najbardziej spornych problemów  filozofii sztuki. Byłoby niemożliwością wskazać jedno, ogólnie przyjęte sformułowanie. [...] W kontrowersji tragicznej decydujące byłoby starcie dwóch przeciwieństw, z których każdy posiada swoje uzasadnione racje, a nieuchronna zagłada jednego z nich jest równoznaczna z zakładu pewnych wartości.

ćwC4 Źródło: Maria Janion, Wstęp, [w:] Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia, Wrocław 1969, s. LXXX.

Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia

ŻONA

wraca, siada do fortepianu, gra i przerywa, znowu grać zaczyna i przestaje znowu
Dzisiaj, wczoraj – ach! mój ty Boże, i przez cały tydzień, i już od trzech tygodni, od miesiąca słowa nie rzekłeś do mnie – i wszyscy, których widzę, mówią mi, że źle wyglądam. –

MĄŻ

na stronie
Nadeszła godzina – nic jej nie odwlecze. –
Głośno
Zdaje mi się owszem, że dobrze wyglądasz.

ŻONA

Tobie wszystko jedno, bo już nie patrzysz na mnie, odwracasz się, kiedy wchodzę i zakrywasz oczy, kiedy siedzę blisko. – Wczoraj byłam u spowiedzi i przypominałam sobie wszystkie grzechy – a nie mogłam nic znaleźć takiego, co by cię obrazić mogło. –

MĄŻ

Nie obraziłaś mnie. –

ŻONA

Mój Boże – mój Boże!

MĄŻ

Czuję, że powinienem cię kochać, –

ŻONA

Dobiłeś mnie tym jednym: „powinienem”. – Ach! lepiej wstań i powiedz – „nie kocham” – przynajmniej już będę wiedziała wszystko – wszystko. –
Zrywa się i bierze dziecko z kolebki.
Jego nie opuszczaj, a ja się na gniew twój poświęcę – dziecko moje kochaj – dziecko moje, Henryku. –
Przyklęka.

MĄŻ

podnosząc
Nie zważaj na to, com powiedział – napadają mnie często złe chwile – nudy. –

ŻONA

O jedno słowo cię proszę – o jedną obietnicę tylko – powiedz, że go zawsze kochać będziesz. 

MĄŻ

I ciebie, i jego – wierzaj mi.

Całuję ją w czoło – a ona go obejmuje ramionami – wtem grzmot słychać – zaraz potem muzykę – akord po akordzie, i coraz dziksze.

1 Źródło: Zygmunt Krasiński, Nie-Boska Komedia, Wrocław 1970, 2019.

Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia

MĄŻ

Wstań, taka modlitwa nie idzie do Boga. — Matki nie pamiętasz — nie możesz jej kochać. —

ORCIO

Widuję bardzo często Mamę. —

MĄŻ

Gdzie, mój maleńki? —

ORCIO

We śnie, to jest, niezupełnie we śnie, ale tak, kiedy zasypiam, na przykład zawczoraj. —

MĄŻ

Dziecko moje, co ty gadasz?

ORCIO

Była bardzo biała i wychudła. —

MĄŻ

A mówiła co do ciebie?

ORCIO

Zdawało mi się, że się przechadza po wielkiej i szerokiej ciemności, sama bardzo biała, i mówiła:
Ja błąkam się wszędzie,
Ja wszędzie się wdzieram,
Gdzie światów krawędzie,
Gdzie aniołów pienie,
I dla ciebie zbieram
Kształtów roje,
O dziecię moje!
Myśli i natchnienie.
I od duchów wyższych,
I od duchów niższych
Farby i odcienie,
Dźwięki i promienie
Zbieram dla ciebie,
Byś ty, o synku mój!
Był, jako są w niebie,
I ojciec twój
Kochał ciebie —
Widzi Ojciec, że pamiętam słowo w słowo — proszę kochanego Papy, ja nie kłamię. —

MĄŻ

opierając się o filar grobu
Mario, czyż dziecię własne chcesz zgubić, mnie dwoma zgonami obarczyć?… Co ja mówię? Ona gdzieś w niebie, cicha i spokojna, jak za życia na ziemi — marzy się tylko temu biednemu chłopięciu. —

ORCIO

I teraz słyszę głos jej, lecz nic nie widzę. —

MĄŻ

Skąd — w której stronie? —

ORCIO

Jak gdyby od tych dwóch modrzewi, na które pada światło zachodzącego słońca.

ćwC3 Źródło: Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia, Warszawa 2001, s. 39–40.