Marek Żmigrodzki, Wojciech Sokół Instytucjonalizacja Socjaldemokracji Rzeczpospolitej Polskiej. Pomiędzy izolacją a relewancją polityczną

Instytucjonalizacja partii politycznych poprzez przejście przez te trzy kolejne fazy rozwojowe wydaje się być warunkiem ustabilizowania w dłuższej perspektywie czasowej swojej pozycji w systemie politycznym. Jednak szczególne uwarunkowania polskiej transformacji systemowej, a zwłaszcza kształtowania się systemu partyjnego sprawiły, że np. tzw. partie „postsolidarnościowe” znalazły się bezpośrednio w fazie stabilizacji, z pominięciem fazy identyfikacji oraz organizacji. Wyniki pierwszych całkowicie wolnych wyborów parlamentarnych z 27 października 1991 roku udowodniły, że apel wyborczy ugrupowań postsolidarnościowych, nawiązujący do tradycji solidarnościowych i antykomunistycznych resentymentów, trafił do znacznej części wyborców. Jednak już wybory do Sejmu II kadencji zakończyły się sukcesem partii, które w pierwszym etapie transformacji nie mogąc brać udziału w przetargach koalicyjnych położyły nacisk na działalność organizacyjną oraz wykreowanie alternatywy programowej. Przypadkiem udanej instytucjonalizacji na scenie politycznej wydaje się być zatem największe ugrupowanie na lewej stronie sceny politycznej, czyli Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP).

srp Źródło: Wojciech Sokół, Marek Żmigrodzki, Instytucjonalizacja Socjaldemokracji Rzeczpospolitej Polskiej. Pomiędzy izolacją a relewancją polityczną, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2000, t. VII, s. 72.

Anna Materska-Sosnowska Instytucjonalizacja polskiego systemu partyjnego – wybrane aspekty

W drugiej kadencji Sejmu, od nowej ordynacji wyborczej (wprowadzenie progów wyborczych i systemu d’Hondta) można zaobserwować próby konsolidacji sceny partyjnej. W 1993 roku do Sejmu dostali się przedstawiciele zaledwie sześciu ugrupowań. Około 35% głosów oddanych na skłócone i rozproszone ugrupowania prawicowe zostało zmarnowanych – ugrupowania te nie pokonały bariery przewidzianej przez ordynację. Przegrana prawicy, a co ważniejsze, wygrana postkomunistycznych ugrupowań zaledwie kilka lat po upadku poprzedniego reżimu politycznego oraz zmiany reguł wyborczych wymusiły niejako na prawicy próby jednoczenia. Kulminacją tego procesu było powstanie Akcji Wyborczej Solidarność, która wokół związku zawodowego skupiła około 40 ugrupowań o rodowodzie postsolidarnościowym, bardzo różniących się, a wręcz niespójnych programowo i ideologicznie. Dzięki takiemu zabiegowi ugrupowania o korzeniach postsolidarnościowych odebrały ówczesnej koalicji rządzącej władzę. Udało się to pomimo lepszego wyniku wyborczego samego SLD.

studia Źródło: Anna Materska-Sosnowska, Instytucjonalizacja polskiego systemu partyjnego – wybrane aspekty, „Studia Politologiczne”, t. 22, s. 81.

Beata Kosowska-Gąstoł Prawna instytucjonalizacja partii politycznych na poziomie europejskim

Zestawiając czas powstania pierwszych partii politycznych z datami pierwszych regulacji prawnych, których przedmiotem były partie i ich działalność, należy przyznać, że prawo przez długi okres ignorowało partie polityczne. Ich istnienie, działalność i realizowane funkcje traktowane były wyłącznie jako zjawisko o charakterze socjologicznym, ale nie prawnym. Było to spowodowane przekonaniem, że państwo jest czymś trwałym, natomiast partie polityczne walczące o władzę powstają i znikają, aby się przegrupować i zawrzeć nowe sojusze. Partie polityczne dzielą naród zamiast go łączyć i przez to dezorganizują życie polityczne czy wręcz osłabiają państwo. Upowszechnienie prawa wyborczego, wzrost znaczenia parlamentów, a co za tym idzie uczestniczących w wyborach partii zmieniły nastawienie ustrojodawcy do partii politycznych i ich prawnej instytucjonalizacji. Wiek XX, a zwłaszcza okres po II wojnie światowej, przyniósł szereg regulacji mających na celu prawne określenie roli, jaką partię spełniają w systemie politycznym. Jako że najważniejszym miejscem aktywności partii politycznych był – i w zasadzie pozostaje do dziś – parlament, pierwsze regulacje prawne odnośnie do ugrupowań politycznych pojawiły się właśnie w unormowaniach dotyczących wewnętrznej organizacji parlamentu. Tworzone przez partie kluby polityczne brały udział w kształtowaniu porządku obrad, co z czasem znalazło odzwierciedlenie w regulaminach parlamentów. Kolejnym polem aktywności partii była i jest płaszczyzna wyborcza. Również tu rola partii, aczkolwiek zasadnicza, nie od razu dostrzeżona została przez prawo wyborcze. Współczesne ordynacje doceniają udział partii w procesie organizowania wyborów, chociaż często nie wymieniają ich expressis verbis, traktując jako komitety wyborcze czy grupy wyborców.

prawna Źródło: Beata Kosowska-Gąstoł, Prawna instytucjonalizacja partii politycznych na poziomie europejskim, „Studia Europejskie” 2005, t. 2.

Wiesław Skrzydło Partie polityczne w systemie przedstawicielskim PRL

Według Konstytucji PRL Sejm jest najwyższym organem władzy państwowej, jedynym organem przedstawicielskim, reprezentującym suwerenne prawa narodu. Przyjęcie zasady suwerenności ludu pracującego wymaga w konsekwencji powołania odpowiednich instytucji polityczno‑ustrojowych, które by gwarantowały pełną realizację tej zasady. Dotyczy to w szczególności takich kwestii, jak ustalenie właściwego trybu zgłaszania kandydatów na członków organów przedstawicielskich w ogóle, a Sejmu przede wszystkim, zasad funkcjonowania tych organów oraz kontroli ze strony wyborców nad działalnością przedstawicieli.

Rozwiązanie tego problemu ułatwia w naszych warunkach w poważnym stopniu istnienie kilku partii politycznych ludu pracującego. Działające aktualnie partie polityczne uznają i wysuwają program budowy socjalizmu, mobilizują społeczeństwo do jego realizacji. Z tego faktu wynika, w pełni uzasadniony postulat uczynienia z organów przedstawicielskich, a w szczególności z Sejmu, terenu działania partii politycznych, reprezentujących istniejące w społeczeństwie ośrodki myśli politycznej, wyrażających opinię publiczną swych środowisk. Postulat ten wynika zresztą z samego charakteru i istoty organów przedstawicielskich. Można bowiem postawić tezę, że rola tych organów, w szczególności Sejmu, jako najwyższego wyraziciela opinii publicznej, zależy w poważnym, jeśli nie decydującym stopniu, od roli i samodzielności działających w kraju partii politycznych.

prl Źródło: Wiesław Skrzydło, Partie polityczne w systemie przedstawicielskim PRL, „Ruch Prawniczy i Ekonomiczny” 1959, t. 21, s. 31.

Marek Chmaj Ewolucja ustawodawstwa o partiach politycznych w Polsce do 1990 r.

Sytuacja prawna partii będących sukcesorami stronnictw reprezentowanych w KRN była – aż do 1976 r. uregulowana jedynie aktami normatywnymi o charakterze szczegółowym, nierzadko niskiej rangi. W zakresie przedmiotowym tych regulacji znalazła się m.in. prawnokarna ochrona mienia i dóbr niematerialnych partii oraz ich funkcjonariuszy, zwolnienia od niektórych obowiązków powszechnych (np. związanych z organizowaniem zgromadzeń, publikacjami), ułatwień w powoływaniu do stałej pracy lub doraźnych czynności – członków partii zatrudnionych w innych jednostkach organizacyjnych, udziału w składzie niektórych ciał kolegialnych (np. w senatach wyższych uczelni) itp. Rysowała się jednocześnie tendencja do prawnego uprzywilejowania hegemonicznej roli PZPR, co zaowocowało przyjęciem przez Sejm 10 II 1976 r. nowelizacji Konstytucji. Przepisy wprowadzone wówczas do Ustawy Zasadniczej charakteryzowały prawnie PZPR jako „przewodnią siłę społeczeństwa w budowie socjalizmu” oraz określiły wzajemne stosunki pomiędzy PZPR, ZSL i SD w ramach FJN. W art. 3, ust. 3 posłużono się nazwami pospolitymi „partia”, „stronnictwa polityczne”, unikając ich zdefiniowania. Wymieniając zaś oba stronnictwa z nazw własnych, dało asumpt do przypuszczeń, że tylko PZPR jest partią, a SD i ZSL są jedynie stronnictwami.

ewolucja Źródło: Marek Chmaj, Ewolucja ustawodawstwa o partiach politycznych w Polsce do 1990 r., „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1994, t. I, 13, s. 181.