Jadwiga Rogoża Federacja bez federalizmu. Stosunki Moskwa – regiony

Rozległość terytorialna Federacji Rosyjskiej sprawia, iż poszczególne podmioty tego kraju są niezwykle zróżnicowane pod względem geograficznym, ekonomicznym i etnicznym. Przekłada się to na różnice w poziomie rozwoju regionów, a także pod względem tożsamości narodowej, świadomości obywatelskiej, aktywności społecznej i politycznej. Mamy w istocie do czynienia z „Rosją kilku prędkości”: obok regionów rozwiniętych gospodarczo, postindustrialnych, zamieszkanych przez aktywne społeczności, występują regiony niezamożne, inercyjne, uzależnione od wsparcia i dotacji z centrum. „Wyspami aktywności” na mapie Rosji są duże miasta o wyższym poziomie życia, w których występuje koncentracja kapitału społecznego, rośnie zapotrzebowanie na pluralizm w polityce, a wybory mają znamiona konkurencji. Potwierdza to tezę o wyspowym charakterze zmian społecznych, dokonujących się w Rosji wraz z wymianą generacyjną, rozwojem gospodarczym i postępem technologicznym.

Obecny model stosunków między Moskwą a regionami został ukształtowany przez politykę centralizacji, prowadzoną przez Kreml od roku 2000. Priorytetem tej polityki było przywrócenie dominacji ośrodka prezydenckiego w systemie władzy poprzez odzyskanie kontroli nad elitami regionalnymi (i innymi podmiotami polityczno‑gospodarczymi) oraz przekierowanie strumieni finansowych do centrum, a następnie ich uznaniową redystrybucję. W rezultacie polityki centralizacji zakres autonomii rosyjskich regionów został radykalnie zredukowany, a ich zdolność do prowadzenia polityki uwzględniającej własną specyfikę – mocno ograniczona. Kontrola centrum nad regionami – polityczna, ekonomiczna i administracyjna – jest obecnie tak gruntowna, że stoi w sprzeczności z formalnie istniejącym w Rosji ustrojem federalnym.

3 Źródło: Jadwiga Rogoża, Federacja bez federalizmu. Stosunki Moskwa – regiony, dostępny w internecie: osw.waw.pl [dostęp 14.05.2021 r.].

Marta Szpala Bośnia i Hercegowina po wyborach – utrwalenie paraliżu państwa

7 października w Bośni i Hercegowinie (BiH) odbyły się wybory powszechne. Wybierano skład Prezydium BiH (po jednym przedstawicielu społeczności chorwackiej, bośniackiej i serbskiej) oraz parlamentów: na szczeblu centralnym oraz w obu częściach składowych państwa: Federacji Bośni i Hercegowiny (FBiH) i Republiki Serbskiej. Ponadto w FBiH wybierano przedstawicieli do 10 zgromadzeń kantonalnych, a w Republice Serbskiej – prezydenta i dwóch wiceprezydentów.

Według wstępnych wyników w Prezydium BiH Bośniaków reprezentować będzie Šefik Džaferović (38% głosów), wiceprzewodniczący Partii Akcji Demokratycznej (SDA), Serbów – Milorad Dodik (50%), wieloletni lider Związku Niezależnych Socjaldemokratów (SNSD), a Chorwatów – Željko Komšić z niewielkiego ugrupowania Front Demokratyczny (54%).

Wśród bośniackich Serbów zdecydowane zwycięstwo odniosła partia Milorada Dodika, która uzyskała 40% głosów w wyborach do parlamentu BiH i 32,1% do Zgromadzenia Narodowego Republiki Serbskiej. Ponadto polityk z tej partii – Željka Cviljanović zdobyła stanowisko prezydenta serbskiej części BiH. Wśród Chorwatów najwięcej głosów uzyskała Chorwacka Wspólnota Demokratyczna BiH (HDZ BiH) – po 13% zarówno w wyborach do parlamentu BiH, jak i do Izby Reprezentantów FBiH. Najwięcej głosów wśród Bośniaków zdobyła SDA – po 25% w wyborach do parlamentu na szczeblu centralnych, jak i w FBiH. Frekwencja wyniosła 53,3% i nie odbiegała znacznie od średniej w poprzednich wyborach. Odnotowano także tradycyjnie wysoki odsetek głosów nieważnych na poziomie ok. 7%.

4 Źródło: Marta Szpala, Bośnia i Hercegowina po wyborach – utrwalenie paraliżu państwa, 17.10.2018 r., dostępny w internecie: osw.waw.pl [dostęp 14.05.2021 r.].

Zbigniew Machelski Demokracja i federalizm

Termin federacja (łac. foederatio oznacza sprzymierzenie) określa państwo związkowe, zjednoczenie państw, krajów, stanów, kantonów itp. lub związek stowarzyszeń zawodowych. Wywodzące się stąd określenie federalny odnosi się do rządu centralnego państwa federalnego. Nazwa federalizm pojawiła się stosunkowo późno, dopiero w czasie prac nad Konstytucją Stanów Zjednoczonych w 1787 r. Odnosiła się do nowej formy państwa federalnego, w opozycji do unitarnych wzorów europejskich. Federalizm był neologizmem w czasie obrad Konwencji konstytucyjnej w Filadelfii. Wyrażał dążenie do przeprowadzenia zmian instytucjonalnych umożliwiających przekształcenie porozumienia konfederacyjnego trzynastu byłych kolonii brytyjskich z 1776 r. i nadanie mu nowego politycznie kształtu w postaci państwa federalnego. (…)

Pod względem prawnym federacja jest złożonym ustrojem politycznym, gospodarczym, administracyjnym i społecznym, w którym poszczególne części składowe dysponują znacznym zakresem wolności. Władza polityczna zorganizowana jest w taki sposób, aby chronić tożsamość mniejszości narodowych, etnicznych, językowych i kulturowych zamieszkujących na terytorium wchodzącym w skład federacji. Te mniejsze podmioty polityczne i społeczne mają własne kompetencje. Społeczności „całościowej” przysługuje prawo do regulacji tylko niektórych dziedzin życia publicznego. W szczególności chodzi o politykę zewnętrzną, obronę militarną i kierowanie życiem gospodarczym. Inne dziedziny, np. kształcenie i wychowanie, należą do kompetencji mniejszych tworów polityczno‑społecznych (związkowych). Państwa federalne mają wspólną walutę, ale to właśnie polityka finansowa stwarza najwięcej problemów zarówno dla społeczności „częściowych”, jak i dla społeczności „całościowej”. Zazwyczaj chodzi tu o nienaruszanie autonomii tych pierwszych oraz o pomyślny rozwój całości, tym bardziej, że wiąże się to z koniecznością prowadzenia międzynarodowej kooperacji gospodarczej. Dlatego R. Dahl zauważa również, że federalizm jest takim systemem organizacji władzy państwowej, w którym większość obywateli w skali całego państwa nie może przeważyć nad mniejszością, jeżeli ta tworzy zwartą większość w ramach jednego terytorialnie związku, określonego na drodze konstytucyjnej. Trwałość takiego systemu polega na zdolności do utrzymania stanu równowagi, a to oznacza, że obywatele stanowiący większość w skali całego państwa nie mogą podporządkować sobie mniejszości, jeżeli ta tworzy konstytucyjnie określony związek lokalny.

5 Źródło: Zbigniew Machelski, Demokracja i federalizm, dostępny w internecie: repozytorium.amu.edu.pl [dostęp 14.05.2021 r.].