Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej

O prawach [fragment]

Pierwszą tedy troską prawodawcy musi być to, aby przy ustanawianiu praw nie odstępował od rozumnej zasady i aby przy wszystkich prawach (jak sam rozum przepisuje) miał na względzie już to uczciwość, już to wspólną korzyść. Jak bowiem owo lekarstwo jest dobre, które bądź leczy całe ciało, bądź też, lecząc jakąś jego część, uzdrawia ją bez szkody dla innych, tak należy pochwalić i prawo, które za takie same cnoty naznacza takie same nagrody, a znowu na takie same zwyrodnienia i występki stosuje bądź te same lekarstwa, bądź kary [...]

Zdarzyło się w pewnym mieście, że dwu ludzi, jeden ze stanu szlacheckiego, drugi plebejusz, obaj zasobni w ziemię i bogacze, pobili ciężko i wielokrotnie poranili człeka nie tak bogatego jak oni, przecież jednak szlachcica. Zaprowadzono go do balwierzabalwierzbalwierza, ponieważ jednak niektóre rany były śmiertelne, przeto zmarł w miesiąc albo dwa. Odwiedzający go w czasie choroby – czy to z powinności przyjacielskiej, czy przysłani przez sędziego dla obejrzenia jego ran – pytali, któremu z napastników przypisywał większą winę. Odpowiadał, że to ów szlachcic rozpoczął zwadę i bójkę, ale że bili go obaj jednakowo zaciekle, tak że zgoła nie wie, kto z nich zadał mu cięższe rany. Nastawano wtedy na niego pytaniami, mówiąc, że za poranienie obaj napastnicy muszą być ukarani; gdyby zaś owe rany miały spowodować śmierć, którego z nich należy pozwać o mężobójstwo? Prawa nasze bowiem nie pozwalały karać dwu ludzi za jedno mężobójstwo. Odrzekł na to ów ciężko poraniony, że o życiu swym całkowicie już zwątpił, nie może jednak ustalić wedle swego sumienia, z jakim niedługo stanie przed sądem boskim, którego z tamtych dwu powinno się obwinić o zabójstwo, skoro on zginąć musi od ran zadanych przez obu. Kiedy ów człowiek umarł od ran, szukają owego plebejusza, stawiają go przed sądem, oskarżają, głowę mu ucinają. Jest bowiem prawo, że plebejusz, zabijając czy raniąc, czy ciężko kalecząc szlachcica, który by nie dał żadnej przyczyny do napaści, odpowiada głową. I to jest kara, którą ów napastnik plebejusz za zbrodnię już poniósł. Ale ten napastnik, który jest szlachcicem, żyje dotychczas i chodzi na oczach ludzkich. Powiadają ludzie: trzeba go pozwać z jego posiadłości przed sędziego i ukarać wedle prawa polskiego grzywną pieniężną albo za rany, albo za mężobójstwo [...].

2 Źródło: Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, [w:] tegoż, Dzieła wszystkie, t. 1, oprac. W. Voise, Wrocław 2003, s. 128.

Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej

O szkole [fragment]

Ludzie uczeni napisali już wiele i znakomicie o należnym urządzeniu szkół; niepotrzebnie więc rozprawiałbym szeroko na ten temat. Przede wszystkim trzeba troszczyć się o nauczycieli i o uczniów; nauczyciele powinni być ogólnie uznani za odpowiednich do pracy, uczniowie zaś wybrani wedle zdolności, ażeby jedni do nauczania, drudzy do uczenia się nie okazali się tak powołani jak osły do gry na lutni. Tak bowiem bywa z tymi, których posyłają do szkoły wbrew ich naturalnym uzdolnieniom; z takiego posiewu rodzą się ludzie do niczego, którzy później jako duchowni są ciężarem i hańbą dla Kościoła.

Dokonawszy wyboru uczniów wedle uzdolnień, trzeba dbać o to, aby po przejściu nauki w szkole początkowej, po opanowaniu sztuk triviumtriviumtrivium, poświęcił się każdy tej nauce, której najchętniej by się oddawał i w niej ćwiczył. W szkole bowiem należy się uczyć i filozofii, i wszystkich nauk, a na pierwszym miejscu języków, bez których nie można dostatecznie zgłębić ani nauki chrześcijańskiej, ani innych umiejętności koniecznych rodzajowi ludzkiemu. Trzeba się także ćwiczyć w stylu, w dyskutowaniu i deklamacji, o czym mężowie uczeni wiele zostawili wskazówek.

RJ4F561vvm4hc

Możliwe odpowiedzi: 1. Uczniowie powinni zgłębiać wiedzę zgodnie ze swoimi indywidualnymi zainteresowaniami oraz zdolnościami., 2. Kadra pedagogiczna powinna składać się przede wszystkim z reprezentantów stanu duchownego, co pozwoli zapewnić odpowiedni poziom moralny w szkołach różnego szczebla., 3. Szkoła powinna skupiać się przede wszystkim na praktycznej edukacji swoich uczniów, przygotowaniu ich do przyszłej pracy., 4. Najważniejsze przedmioty nauczane w szkole to retoryka i języki obce.

• Uczniowie powinni zgłębiać wiedzę zgodnie ze swoimi indywidualnymi zainteresowaniami oraz zdolnościami.
• Kadra pedagogiczna powinna składać się przede wszystkim z reprezentantów stanu duchownego, co pozwoli zapewnić odpowiedni poziom moralny w szkołach różnego szczebla.
• Szkoła powinna skupiać się przede wszystkim na praktycznej edukacji swoich uczniów, przygotowaniu ich do przyszłej pracy.
• Najważniejsze przedmioty nauczane w szkole to retoryka i języki obce.

3 Źródło: Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, [w:] tegoż, Dzieła wszystkie, t. 1, oprac. W. Voise, Wrocław 2003, s. 222.

Czesław Miłosz Naród

Najczystszy z narodów ziemi gdy osądza je światło błyskawic,
Bezmyślny a przebiegły w trudzie zwykłego dnia.

Bez litości dla wdów i sierot, bez litości dla starców,
Kradnący sprzed ręki dziecka skórkę od chleba.

Życie składa w ofierze, aby ściągnąć gniew niebios na wrogów,
Płaczem sierot i kobiet wroga porażą.

Władzę oddaje ludziom o oczach handlarzy złotem,
Pozwala wznosić się ludziom o sumieniach zarządców bordelu.

Najlepsi jego synowie pozostają nieznani,
Zjawiają się tylko raz jeden, aby umrzeć na barykadach.

Gorzkie łzy tego ludu przerywają w połowie pieśń,
A kiedy milknie pieśń, mówi się głośno dowcipy.

W kątach izb cień przystaje i pokazuje na serce,
Za oknem wyje pies do niewidzialnej planety.

Naród wielki, naród niezwalczony, naród ironiczny,
Umie rozpoznać prawdę zachowując o tym milczenie.

Koczuje na targowiskach, porozumiewa się żartem,
Handluje starymi klamkami ukradzionymi w ruinach.

Naród w pomiętych czapkach, z całym dobytkiem na plecach,
Idzie szukając siedzib na zachód i na południe.

Nie ma ni miast ni pomników, ni rzeźby ani malarstwa,
Tylko z ust do ust niesione słowo i wróżbę poetów.

Mężczyzna tego narodu, przystając nad syna kołyską,
Powtarza słowa nadziei zawsze dotychczas daremne.

6 Źródło: Czesław Miłosz, Naród, [w:] tegoż, Światło dzienne, Warszawa 1953, s. 16.