Leszek Kołakowski Etyka bez kodeksu

Moralność, na pierwszy rzut oka, jest normatywnym wyrazem potrzeby uporania się z żądaniami, które pochodzą z różnych potrzeb i różnych lojalności. Dlatego też większość (być może nie wszystkie) reguł moralnych nie może być bezwarunkowa; ponieważ jednak dobra i lojalności są wzajem niesprowadzalne i nie podlegają kwantyfikacji, reguły te są nieuchronnie dwuznaczne i w każdym wypadku poszczególnym, kiedy stajemy w obliczu konfliktu, kierujemy się raczej mglistą intuicją niż dokładną kalkulacją. W większości wypadków kompromis dochodzi do skutku prawie mechanicznie i rutynowo, tak że nie uświadamiamy sobie, iż w ogóle czynimy jakiś wybór. W innych wypadkach, dosyć częstych, choć niekoniecznie wcale tragicznych, stoimy w obliczu decyzji, dla których nie ma dokładnie określonych reguł ani godnej zaufania wiedzy co do możliwych wyników naszych zachowań. Nic w tym dziwnego, że bardzo nas to raduje, jeśli komuś uda się przekonać nas, że istnieje reguła absolutna dostatecznie wyraźna, by za nas podjąć decyzję. Zadowolenie to jest w naszym zasięgu, lecz za cenę moralnego samookaleczenia.

Etyka bez kodeksu Źródło: Leszek Kołakowski, Etyka bez kodeksu, [w:] Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2006, s. 131.

Immanuel Kant Uzasadnienie metafizyki moralności

Albowiem istoty rozumne podlegają wszystkie prawu mówiącemu, że żadna z nich nie powinna nigdy traktować ani sama siebie, ani nikogo innego tylko jako środek, lecz zawsze zarazem jako cel sam w sobie. Z tego zaś wynika systematyczne powiązanie istot rozumnych przez wspólne obiektywne prawa, tj. państwo, które – ponieważ prawa te dotyczą właśnie stosunku tych istot do siebie jako celów i środków do celu – może się nazywać państwem celów (co naturalnie jest tylko ideałem). (…)

Moralność polega więc na odnoszeniu się wszelkiego czynu do prawodawstwa, dzięki czemu jedynie jest możliwe państwo celów. Prawodawstwo to musi jednakże móc znajdować się w każdej istocie rozumnej i wypływać z jej woli, którą zasadą jest przeto: nie wykonywać żadnego czynu według innej maksymy, jak tylko takiej, z którą się zgadza to, że ona jest powszechnym prawem, a więc tylko w ten sposób, żeby wola dzięki swej maksymie mogła zarazem uważać sama siebie za powszechnie prawodawczą. Jeżeli maksymy jako powszechnie prawodawcze już z natury swej nie zgadzają się koniecznie z tą obiektywna zasadą istot rozumnych, to konieczność czynu według owej zasady nazywa się praktycznym przymusem, tj. obowiązkiem. Obowiązek nie ciąży w państwie celów na zwierzchniku, ale na każdym członku państwa, i to na wszystkich w równej mierze.

Praktyczna konieczność postępowania według tej zasady, tj. obowiązek, nie polega wcale na uczuciach, popędach i skłonnościach, lecz tylko na stosunku istot rozumnych do siebie, przy którym wolę istot rozumnej musi się zawsze uważać zarazem za prawodawczą, ponieważ inaczej [istota rozumna] nie mogłaby pomyśleć obowiązku jako celu samego w sobie. Rozum odnosi więc każdą maksymę woli jako powszechnie prawodawczą do każdej innej woli, a także do każdego postępowania względem samego siebie, i to nie ze względu na jakąś inną praktyczną pobudkę lub przyszłą korzyść, lecz na podstawie idei godności istoty rozumnej, która żadnemu innemu prawu nie jest posłuszna, tylko temu, które zarazem sama nadaje.

Teksty filozoficzne Źródło: Immanuel Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, [w:] Mieczysław Łojek, Teksty filozoficzne dla uczniów szkół średnich, tłum. M. Wartenberg, Warszawa 1987, s. 173–174.