Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych

Kompromis z 1556 r.

Niech będzie wiadomo wszystkim, że my niżej podpisani słyszeliśmy i zostaliśmy wyczerpująco ostrzeżeni i uwiadomieni, że pewni cudzoziemcy, nie dbający wcale o szczęście i pomyślność tego kraju, chociaż mało troszczą się o cześć i chwałę Boga i dobro ogólne, lecz raczej starają się tylko zaspokoić własną ambicję i chciwość, chociażby kosztem króla i jego poddanych, nie mniej okazując fałszywie wielką gorliwość koło utrzymania wiary katolickiej i zgody w narodzie, tyle sprawili u Jego Królewskiej Mości, że powodowany ich pięknymi słowami i fałszywymi doniesieniami dał się nakłonić wbrew swojej przysiędze i nadziejom, w których nas utrzymywał, do tego, iż postanowił nie tylko nie złagodzić plakatów, wydanych poprzednio w sprawie religii, lecz nawet dodać im większej mocy, a w szczególności przemocą wprowadzić inkwizycję, co nie tylko sprzeciwia się prawom duchownym i świeckim i przewyższa największe barbarzyństwo, jakie kiedykolwiek było stosowane i istniało pod rządami tyranów, lecz także może spowodować największą zniewagę imienia bożego i zupełny upadek i wyniszczenie całych Niderlandów […]. Z tych powodów postanowiliśmy i jednogłośnie uchwalili zawiązać pomiędzy sobą świętą konfederację i przymierze, przyrzekając i zobowiązując się wzajemnie uroczystą przysięgą sprzeciwiać się ze wszystkich sił rzeczonej inkwizycji, aby jej nie wprowadzono w jakikolwiek sposób, tajnie lub otwarcie, pod jakimkolwiek pozorem lub nazwą, czy to pod płaszczykiem inkwizycji, wizytacji, dekretów o plakatach, lub inaczej, lecz zniszczyć ją i wyplenić z gruntu, jako źródło i przyczynę wszelkiej niesprawiedliwości, zwłaszcza mając przed oczyma przykład Neapolitańczyków, którzy ją odrzucili ku wielkiej pociesze swojego kraju. Protestujemy nie mniej z dobrą świadomością wobec Boga i wszystkich ludzi, że nie chcemy usiłować lub przedsięwziąć czegokolwiek, co by mogło zmierzać przeciwko czci Boga lub do pomniejszenia wielkości Jego Królewskiej Mości lub jego państw, lecz przeciwnie zamierzamy wspomagać króla i jego państwo i strzec wedle możności dobrego porządku.

To przymierze zostało podpisane przez następujące osoby: K. de Brederode, Ludwik de Nassau, hr. de Culenberg idt.

CynarskiPowsz Źródło: [w:] Stanisław Cynarski, Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 139–140.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie

Fragment deklaracji ogłaszającej detronizację króla hiszpańskiego na terenie Zjednoczonych Prowincji przez Stany Generalne

Wiadomo każdemu, że pan i książę kraju jest ustanowiony przez Boga zwierzchnikiem i kierownikiem swoich poddanych, aby zachowywać i bronić ich przed wszelkimi krzywdami, przemocą i gwałtem, podobnie jak pasterz dla obrony i pieczy nad owieczkami i że poddani nie zostali stworzeni przez Boga dla księcia, aby go słuchać we wszystkim, co zechce rozkazać, czy to z Bogiem, czy przeciwko Niemu, słusznie, czy niesłusznie, ani też aby mu służyć jak niewolnicy. Lecz raczej książę został stworzony dla poddanych – bez których nie może być księciem – aby nimi rządzić według prawa i słuszności, strzec ich i kochać jak ojciec dzieci lub pasterz swoje owieczki, który naraża swoje ciało i życie na niebezpieczeństwo, aby ich bronić i zabezpieczyć. Jeśli książę, zamiast bronić poddanych, zaczyna ich uciskać i pozbawiać przywilejów i starożytnych zwyczajów, rozkazywać im i chce posługiwać się nimi jak niewolnikami, nie należy wówczas czcić go i uważać za księcia i pana, lecz uznać go za tyrana, a poddani nie są również zobowiązani według prawa i słuszności do uznawania go za księcia.

Król hiszpański starał się wszelkimi środkami poddać ten kraj w niewolę i pod rządy Hiszpanów, naprzód usiłując pod pozorem religii wprowadzić w głównych miastach nowe biskupstwa, wyposażając je przez wcielenie najbogatszych opactw i dodając każdemu biskupowi 9 kanoników jako radę, z których 3 miało specjalne zadanie prowadzenia inkwizycji. Lecz pomimo różnych upomnień, skierowanych do króla Hiszpanii przez prowincje i miasta poszczególne, jak również przez znakomitych panów kraju, w szczególności przez hr. Montigny i następnie hr. Egmonta i pomimo tego, że król osobiście dawał nadzieję, że w myśl ich żądań postara się o zadowolenie kraju, uczynił potem wręcz przeciwnie.

Z tego powodu litując się nad biednym ludem, naczelnicy szlachty przedstawili w r. 1566 pewne upomnienie w farmie prośby, aby w celu zaspokojenia ogółu uniknięcia rozruchów i buntów raczyła j. król. mość złagodzić pewne punkta, zwłaszcza te, które dotyczą surowości inkwizycji i kary z powodu religii. I aby z większym naciskiem przedłożyć to królowi, udali się do Hiszpanii na życzenie p. regentki, Rady Stanu i Stanów Generalnych markiz de Berg i br. de Montigny. Król zamiast wysłuchać ich, polecił za namową rady hiszpańskiej ogłosić buntownikami i winnymi zbrodni obrazy majestatu wszystkich tych, którzy czynili rzeczone upomnienie, a później, wbrew wszelkim prawom narodów kazał uwięzić i spowodował śmierć rzeczonych panów posłów, konfiskując ich dobra.

Libisz Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie, t. 16, oprac. Z. Libiszowska, s. 3–5.

Fragment deklaracji ogłaszającej detronizację króla hiszpańskiego na terenie Zjednoczonych Prowincji

Ks. Alba zaraz po przybyciu, chociaż był cudzoziemcem, nie pochodzącym z krwi królewskiej, oświadczył, że otrzymał od króla godność naczelnego wodza, a nieco później gubernatora generalnego tych krajów, co było wręcz przeciwne przywilejom i  starym zwyczajom tychże. A odsłaniając wystarczająco swoje plany, rozłożył natychmiast garnizony w  głównych miastach i fortecach kraju, polecił zbudować w najpotężniejszych miastach cytadele, aby je utrzymać w uległości i na rozkaz króla wezwał do siebie najznakomitszych panów kraju, pod pozorem, że potrzebuje ich rady i pomocy dla dobra i służby króla i tego kraju. Po czym kazał uwięzić tych, którzy ufając jego listom, stawili się przed nim (oraz kazał ich stracić). W końcu uważając, że nie ma się czego obawiać, chciał wprowadzić przemocą pewien podatek dziesiątego pieniądza od wszelkiego rodzaju towarów i  wyrobów przemysłowych na zupełne zniszczenie ogółu, którego dobro i pomyślność polega w przeważnej części na handlu i przemyśle. Przez te gwałty spowodował w końcu, że wkrótce potem przy pomocy ks. Orańskiego i znacznej części szlachty i innych wygnanych przez ks. Albę i  będących po większej części w jego służbie, oraz innych mieszkańców miłujących wolność ojczyzny, prowincje Holandii i Zelandii zbuntowały się i poddały pod opieką rzeczonego księcia.

deklaracja Źródło: Fragment deklaracji ogłaszającej detronizację króla hiszpańskiego na terenie Zjednoczonych Prowincji.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie

Podajemy [więc] do wiadomości, iż my rozważywszy dobrze wymienione sprawy i powodowani ostateczną koniecznością, jak powiedziano, za wspólną zgodą, uchwałą i zezwoleniem ogłosiliśmy i ogłaszamy niniejszym króla Hiszpanii za pozbawionego zwierzchnictwa, władzy, jurysdykcji i dziedzictwa tych krajów. W myśl tego ogłaszamy wszystkich wasalów i innych mieszkańców tych krajów jakiejkolwiek godności lub stanowiska za zwolnionych odtąd od przysięgi.

Libisz Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie, t. 16, oprac. Z. Libiszowska, s. 3–5.