Gall Anonim Kronika polska

Był mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co „gniazdo”, książę imieniem Popiel, mający dwóch synów; przygotował on zwyczajem pogańskim wielką ucztę na ich postrzyżyny, na którą zaprosił bardzo wielu swych wielmożów i przyjaciół. Zdarzyło się zaś z tajemnej woli Boga, że przybyli tam dwaj goście, którzy nie tylko że nie zostali zaproszeni na ucztę, lecz nawet odpędzeni w krzywdzący sposób od wejścia do miasta. A oni oburzeni nieludzkością owych mieszczan skierowali się od razu na przedmieście, gdzie trafili zupełnym przypadkiem przed domek oracza wspomnianego księcia, który urządzał ucztę dla synów. Ów biedak, pełen współczucia, zaprosił tych przybyszów do swej chatki i jak najuprzejmiej roztoczył przed nimi obraz swego ubóstwa. A oni z wdzięcznością przychylając się do zaprosin ubogiego człowieka i wchodząc do gościnnej chaty, rzekli mu: „Cieszcie się zaiste, iżeśmy przybyli, a może nasze przybycie przyniesie wam obfitość dobra wszelakiego, a z potomstwa zaszczyt i sławę”.

Mieszkańcami gościnnego domu byli: niejaki Piast, syn Chościska, i żona jego imieniem Rzepka; oboje oni z całego serca starali się wedle możności zaspokoić potrzeby gości, a widząc ich roztropność, gotowali się pewien poufny zamysł, jaki mieli, wykonać za ich doradą. Gdy usiadłszy wedle zwyczaju rozmawiali tak o różnych rzeczach, a przybysze zapytali, czy mają co do picia, gościnny oracz odpowiedział: „Mam ci ja beczułkę [dobrze] sfermentowanego piwa, które przygotowałem na postrzyżyny jedynego syna, jakiego mam, lecz cóż znaczy taka odrobina? Wypijcie je, jeśli wola!” Postanowił bowiem ów ubogi wieśniak w czasie, gdy książę jego pan będzie urządzał ucztę dla synów – bo kiedy indziej nie mógłby tego zrobić dla zbytniego ubóstwa – przyrządzić nieco lepszego jedzenia na postrzyżyny swego malca i zaprosić paru równie ubogich przyjaciół nie na ucztę, lecz raczej na skromną zakąskę; toteż karmił prosiaka, którego przeznaczał na ową potrzebę. Dziwne rzeczy opowiem, lecz któż potrafi pojąć wielkie sprawy Boże? albo któż poważy się zagłębiać w dociekania nad dobrodziejstwami Boga, który już w tym życiu niejednokrotnie wynosi pokorę biednych i nie waha się wynagradzać gościnności nawet u pogan? Goście tedy każą spokojnie Piastowi nalewać piwo, bo dobrze wiedzieli, że przez picie nie ubędzie go, lecz przybędzie. I tak ciągle miało przybywać piwa, aż napełniono nim wszystkie wypożyczone naczynia, a natomiast ci, co ucztowali u księcia, znaleźli [swoje naczynia] puste. Polecają też zabić wspomnianego prosiaka, którego mięsem – rzecz nie do wiary – napełnić miano dziesięć naczyń, zwanych po słowiańsku „cebry”. Piast i Rzepka tedy na widok tych cudów, co się działy, przeczuwali w nich jakąś ważną wróżbę dla syna, i już zamierzali zaprosić księcia i jego biesiadników, lecz nie śmieli nie zapytawszy wpierw o to wędrowców. Po cóż zwlekać? – za radą więc i zachętą gości pan ich książę i jego wszyscy współbiesiadnicy zaproszeni zostają przez kmiotka Piasta, a zaproszony książę wcale nie uważał sobie za ujmę zajść do swojego wieśniaka. Jeszcze bowiem księstwo polskie nie było tak wielkie, ani też książę kraju nie wynosił się jeszcze taką pychą i dumą i nie występował tak okazale otoczony tak licznym orszakiem wasali. Skoro więc urządzono zwyczajową ucztę i pod dostatkiem przyrządzono wszystkiego, goście owi postrzygli chłopca i nadali mu imię Siemowita na wróżbę przyszłych losów.

B Źródło: Gall Anonim, Kronika polska. Cytat za: Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, tłum. R. Grodecki, wstęp i oprac. M. Plezia, I, 1–2.

Poza cmentarzami grzebano również we wnętrzach kościołów – zwyczaj ten spopularyzował się w XII wieku. Zmarłych chowano w nawach i kaplicach świątyń, zarówno w grobach wziemnych, w kryptach, jak i w grobowcach. Za umieszczenie grobu w kościele, w przeciwieństwie do cmentarza, trzeba było zapłacić, dlatego pozwolić sobie na to mogli tylko ludzie zamożni. Ponadto, aby móc dostąpić zaszczytu pochówku w kościele, należało należeć do kleru lub do wyższych warstw społecznych oraz być fundatorem lub dobrodziejem danego kościoła. W ramach miejsc grzebalnych w kościele, podobnie jak na cmentarzu przykościelnym, istniał podział na miejsca lepsze i miejsca gorsze. Jak nietrudno się domyślić, najbardziej pożądanym miejscem złożenia doczesnych szczątków były okolice prezbiterium, tak aby być jak najbliżej Boga. Zwyczaj chowania zmarłych w kościołach prawdopodobnie miał związek z wiarą, że świątynia jest rodzajem bramy pomiędzy niebem a ziemią i spoczynek w jej wnętrzu przyniesie zmarłemu szybsze odpuszczenie grzechów i zbawienie.

Wygląd pochówków cmentarnych

Skoro już wiemy, gdzie chowano zmarłych, warto zastanowić się nad tym, jak ich chowano. Dzięki badaniom historyków i archeologów wiemy, że zmarłych składano do ziemi owiniętych w całuny. Niekiedy w grobach można natrafić na pozostałości konstrukcji drewnianych (szalowania wzdłużne lub pełne oraz deski spodnie i przykrywające – łączone w różnych kombinacjach) oraz trumien (kłodowych lub wykonywanych z dranic, ze ściankami prostymi lub przełamanymi). Ciało kładziono na wznak, z wyprostowanymi nogami. Układ rąk mógł być różny: od rąk wyciągniętych wzdłuż ciała po silnie zgięte w łokciach i ułożone na klatce piersiowej. Zwyczajowo pochówki orientowano na osi E–W, z głową po stronie zachodniej, tak aby w dniu sądu ostatecznego powstając z grobu, być skierowanym twarzą w stronę Boga.

D Cytat za: tekst dostępny online: historykon.pl, [08.03.2022].