Fragmenty rozmowy Adama Krzemińskiego z brytyjskim historykiem Normanem Daviesem.
1. Pomniki mogą mieć bardzo różną wymowę. Może więc powinien to być wspólny pomnik Churchilla i Sikorskiego, aby było wiadomo, o co chodzi. Ale ma pan rację, Churchill i Sikorski są symbolem tej pierwszej, niezwykle ważnej, fazy alianckiego sojuszu 1939–41.

2. Churchill nie był naiwny. Był antykomunistą z długą przeszłością walki z bolszewizmem. Dobrze się orientował, do czego był zdolny Stalin. Moralnie można podważyć sam fakt sojuszu ze Stalinem: jeśli III Rzesza była złem, to złem był także ZSRR. Systemem opartym na terrorze, masowych morderstwach i obozach pracy. Katyń był jednym z elementów tego systemu. Mimo to Churchill powiedział: jeśli już muszę jeść z diabłem, to zasiądę z nim do stołu. Inaczej wojny z Hitlerem nie wygram. […] Zachód w pierwszej fazie wojny był militarnie bardzo słaby. Brytyjczycy – poza Bitwą o Anglię w 1940 r. – walczyli nieskutecznie: w Europie, na Krecie, w Afryce. Po najeździe Hitlera w 1941 r. na ZSRR przez dwa lata byli militarnie zależni od Stalina.

3. Również Stalin strasznie się bał ugody Zachodu z Niemcami. Stąd ciągłe pretensje, że Zachód nie walczy, bo chce, żeby Rosja się wykrwawiła. Amerykanie wysłali do Europy w czasie wojny 100 dywizji. Niemcy mieli 250 dywizji. Stalin – 350, a Brytyjczycy – 28. To wszystko mówi. Od Kurska – gdzie w lipcu 1943 r. Żukow złamał kręgosłup ofensywnym siłom pancernym Wehrmachtu – Churchill wiedział, że Zachód – i on sam – mają wobec Stalina słabą pozycję.

Źródło: Norman Davies o tym, kto kogo zdradził podczas II wojny światowej, „Polityka”, 2 września 2014 r.

Tekst piosenki Jałta autorstwa Jacka Kaczmarskiego
Okna już widzą, słyszą ściany
Jak kaszle nad cygarem Lew
Jak skrzypi wózek popychany
Z kalekim demokratą w tle
[…]

Ściana pałacu słuch napina
Gdy mówi do Kaleki Lew
Ja wierzę w szczerość słów Stalina
Dba chyba o radziecką krew

I potakuje mu Kaleka
Niezłomny demokracji stróż:
Stalin to ktoś na miarę wieku!
Oto mąż stanu, oto wódz!

Bo sojusz wielkich – to nie zmowa
To przyszłość świata – wolność, ład!
Przy nim i słaby się uchowa
I swoją część otrzyma – strat
[…]
Więc delegacje odleciały
Ucichł na Krymie carski gród
Gdy na zachodzie działa grzmiały
Transporty ludzi szły na wschód
[…]
Nie miejcie więc do Trójcy żalu
Wyrok historii za nią stał
Opracowany w każdym calu
Każdy z nich chronił, co już miał
Mógł mylić się zwiedziony chwilą
Nie był Polakiem ani Bałtem
Tylko ofiary się nie mylą
I tak rozumieć trzeba Jałtę

Znaczenie piosenki
Tekst piosenki powstał w 1984 r. Słowa napisał Jacek Kaczmarski (1957–2004) – poeta, kompozytor i pieśniarz, zwany „bardem Solidarności”. Podczas stanu wojennego w Polsce słowa pieśni Kaczmarskiego uważane były za głos antykomunistycznej opozycji.

Fragment rozmowy Ewy Zientary z historykiem prof. Andrzejem Paczkowskim, byłym działaczem opozycji antykomunistycznej, w III RP członkiem Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej.
Ewa Zientara: Dlaczego Roosevelt i Churchill zgodzili się oddać Polskę pod zwierzchnictwo Stalina?

Andrzej Paczkowski: Decydującą rolę odegrały fakty dokonane. Na terenie Polski, jakkolwiek szeroko pojmowalibyśmy jej granice – od granicy wschodniej z traktatu ryskiego po granicę zachodnią na Odrze – znajdowały się wojska sowieckie i podległa im armia Berlinga. […] Cóż mogli zrobić zachodni alianci? Mogli wypowiedzieć wojnę i pokonawszy Sowietów, wypędzić ich z tych państw. Ale było to mało prawdopodobne, a raczej w ogóle nieprawdopodobne. Przede wszystkim dlatego, że społeczeństwa by na to nie pozwoliły – chciały końca rzezi, a nie nowej wojny. […] U Roosevelta odegrały rolę jeszcze inne względy, a to on miał więcej do powiedzenia od Churchilla, z uwagi na dysproporcję sił między USA a Wielką Brytanią. Rooseveltowi chodziło przede wszystkim o stworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych, chciał więc zachęcić Związek Sowiecki, żeby wziął udział w jej tworzeniu. A żeby zachęcić, musiał z czegoś ustępować. Ponadto – co bardzo ważne […] – w lutym 1945 roku wciąż trwały bardzo zacięte walki na Pacyfiku, a w wojnie z Japonią Stany Zjednoczone były osamotnione, jeśli nie liczyć nielicznych wojsk australijskich i nowozelandzkich. […] Ponieważ Amerykanie w rejonie Pacyfiku byli samotni, bardzo im zależało na przystąpieniu Związku Sowieckiego do wojny. I w Jałcie Stalin przyrzekł, że trzy miesiące po zakończeniu wojny w Europie Związek Sowiecki wypowie wojnę Japonii.

Zbigniew Brzeziński Myśl i działanie w polityce międzynarodowej
Mitem jest sąd, że Zachód zgodził się w Jałcie na podział Europy. Faktem jest, że Roosevelt i Churchill w praktyce oddali wschodnią Europę Stalinowi już na konferencji w Teheranie (listopad–grudzień 1943 – PAP), w Jałcie natomiast przywódcy brytyjski i amerykański poniewczasie się w tej sprawie zawahali. Zdobyli się w ostatniej chwili na bezskuteczny wysiłek, by osiągnąć przynajmniej minimalne warunki wolności dla wschodniej Europy […]. Zachodni mężowie stanu nie potrafili jednak należycie ocenić bezwzględności rozwoju powojennej potęgi sowieckiej i w starciu między stalinowską siłą i ich naiwnością zwyciężyła siła.

Informacje o autorze
Zbigniew Kazimierz Brzeziński (ur. 28 marca 1928 w Warszawie, zm. 26 maja 2017 w Falls Church) – polsko-amerykański politolog, sowietolog, profesor nauk politycznych na Uniwersytecie Columbia oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa, geostrateg i dyplomata; doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA w czasie prezydentury Jimmy’ego Cartera (1977–1981), wcześniej doradca prezydentów Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy’ego. Kawaler Orderu Orła Białego.

Odegrał znaczącą rolę w procesie normalizacji stosunków z Chińską Republiką Ludową, a także przy zawarciu układu SALT II z ZSRS oraz porozumienia z Camp David regulującego pokojowe relacje egipsko-izraelskie. Działał również na rzecz wsparcia antykomunistycznej opozycji, w tym Solidarności w Polsce i mudżahedinów w Afganistanie.

Postanowienia konferencji jałtańskiej.
- Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw łącznie z Francją będą okupowały wyznaczone na konferencji 4 strefy Niemiec (jedna dla każdego państwa). Zgodnie z tym planem przewidziano utworzenie skoordynowanej administracji i kontroli za pośrednictwem Sojuszniczej Komisji Kontroli, złożonej z naczelnych dowódców trzech mocarstw.

- Obciążono Niemcy reparacjami wojennymi.

[…]

- Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu Niemców z Polski, Węgier, Czechosłowacji).

- Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego.

- Ustalono „rekompensatę” dla Polski w postaci dotychczasowych ziem niemieckich: ziemi lubuskiej, Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska.

- Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej urzędującego w Warszawie, który zobowiązany został do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania […].

[…]

- Stalin zobowiązał się do przystąpienia w dwa do trzech miesięcy po kapitulacji Niemiec do wojny z Japonią, w zamian za co otrzymał obietnicę m.in. utrzymania […] Południowego Sachalinu i Port Arthur, oraz przejęcie przez ZSRR Wysp Kurylskich.