Sprawdź się
Przeciągnij w odpowiednie miejsce na osi czasu podane wydarzenia związane z przejęciem władzy przez komunistów w Europie Środkowo‑Wschodniej.
Połącz wydarzenia z datami
1948,
1945,
1944,
1947,
1946
| powstanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Polsce | |
| konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie | |
| powstanie terminu „żelazna kurtyna” | |
| powstanie Kominformu | |
| początek konfliktu jugosłowiańsko-radzieckiego |
Rozstrzygnij, czy pierwsze powojenne wybory na Węgrzech odbyły się zgodnie z maksymą Józefa Stalina: Nieważne, kto głosuje, ważne, kto liczy głosy
.
Podział mandatów w Zgromadzeniu Narodowym po wyborach parlamentarnych w 1945 r.
miejsca zielone – Niezależna Partia Drobnych Rolników,
ciemnoczerwone – Węgierska Partia Socjaldemokratyczna,
czerwone – Komunistyczna Partia Węgier,
żółte – Narodowa Partia Chłopska,
niebieskie – Partia Demokratyczno‑Obywatelska.
Wyobraź sobie, że jesteś zachodnim dziennikarzem. Wkrótce po zakończeniu wojny przyjechałeś do Pragi, aby zrozumieć stosunek Czechów do Związku Radzieckiego i komunizmu. Przygotuj po dwa pytania, które zadasz Edwardowi Beneszowi, Klementowi Gottwaldowi oraz zwykłemu robotnikowi. Wykorzystaj informacje podane we fragmencie artykułu prasowego autorstwa Andrzeja Krawczyka Surowy luty.
Surowy lutyNa przełomie 1947 i 1948 r. […] w sowieckiej strefie imperialnej znalazły się więc Polska i Czechosłowacja oraz państwa, które w latach II wojny światowej były sojusznikami III Rzeszy (Węgry, Rumunia, Bułgaria) i ich status – krajów okupowanych – był powszechnie akceptowany. Dawało to Moskwie swobodę manewru, usprawiedliwiało bezpośrednią kontrolę i obecność, a elity i społeczeństwa paraliżowało strachem. Zachód milcząco zgodził się, by „Polska została zdradzona” – jak głosił tytuł książki z 1948 r. byłego ambasadora USA w Warszawie. Zachodnią opinię publiczną neutralizowało rozgrywanie przez Związek Sowiecki karty czechosłowackiej. Moskwa robiła wszystko, żeby pokazać, jak dobre ma stosunki z czechosłowackim rządem emigracyjnym i jego przywódcą Edwardem Beneszem. (W składzie rządu w Londynie podczas II wojny byli również przedstawiciele partii komunistycznej, a w ostatnich dniach wojny rząd demonstracyjnie powrócił do Pragi przez Moskwę).
Benesz dumny był ze swego kunsztu dyplomatycznego, który pozwolił mu – w przeciwieństwie do polskiego rządu emigracyjnego – powrócić do ojczyzny i pozostać u władzy mimo obecności Armii Czerwonej. Zapłacić za to musiał jednak sporą cenę: jeszcze w Moskwie zgodził się i zobowiązał, że nie dojdzie do odtworzenia w Czechosłowacji „reakcyjnych, prawicowych” partii politycznych, w tym największej przedwojennej partii Agrarystów. Komunistom oddano resort spraw wewnętrznych, wojsko i policję. Ponadto, o czym Benesz mógł nie wiedzieć, do rozmaitych partii politycznych została oddelegowana duża grupa utajnionych członków partii komunistycznej.
Sytuacja Czechosłowacji była szczególna. Na tradycyjne sympatie panslawistyczne i filorosyjskie nakładała się tu silna tradycja ruchu robotniczego i komunistycznego. Komunistyczna Partia Czechosłowacji była przed wojną stosunkowo dużą, legalną partią, działającą w parlamencie i w samorządach. Wśród inteligencji i artystów widoczna była fascynacja rewolucją rosyjską. Żywe były dyskusje o czeskiej drodze do socjalizmu i wzajemne przepływy między socjaldemokratami a komunistami. W ruchu komunistycznym działali często ludzie znani, o silnych osobowościach […]. W latach 1928–1929 partia komunistyczna przeszła wewnętrzne (ale jawne) przeobrażenia, znane pod nazwą bolszewizacji partii, kiedy za podstawowy dogmat przyjęto wierność Związkowi Sowieckiemu i WKP(b). Szef komunistów Klement Gottwald mówił w praskim parlamencie 21 września 1929 r.: „Jesteśmy partią czechosłowackiego proletariatu, a nasze kierownictwo rzeczywiście jest w Moskwie. Jeździmy do Moskwy się uczyć. A wiecie czego? Uczymy się od rosyjskich bolszewików, jak wam skręcić kark. Wiecie, że rosyjscy bolszewicy są w tym mistrzami. Jeszcze przejdzie wam śmiech…”.
Sympatia do Rosji i komunizmu wzrosła jeszcze w latach wojny, kiedy front wschodni przez kilka lat jawił się jako jedyna szansa na zmianę losu. W maju 1945 r. witano entuzjastycznie armię sowiecką wkraczającą do ustanowionego przez Hitlera w Czechach Protektoratu. Tysiące Czechów wstępowały do partii komunistycznej.
Odrodzone po maju 1945 r. czeskie życie publiczne […] wydawało się normalne. Wielu Czechów odległych od komunizmu sądziło, że Czechosłowacja wygrała los na loterii, będąc jedynym w Europie Środkowej krajem, który pozostał demokracją.
Źródło: Andrzej Krawczyk, Surowy luty, „Polityka” 09.02.2008 r. dostępny online: polityka.pl.
„Władza ludu narodziła się u wylotu karabinu”
Szli długim sznurem żołnierze rozłożyści i groźni, szli, waląc ciężkimi buciorami o kamienny bruk Gjirokastry, a ruchy mieli sztywne i twarze stężałe. Wydawali się olbrzymi, kiedy pięli się pod górę, bez śladu zmęczenia, dźwigając karabiny większe niż sylwetki wpatrzonych w nich dzieci.
Tamtego dnia czteroletni Stefan Arseni kręcił się po starym bazarze, koło sklepu ojca […].
– Ojciec był człowiekiem pragmatycznym – mruga do mnie Stefan – i gdy spotkał na ulicy niemieckiego oficera, zaprosił go do domu […]. 1. Kto ośmielał się protestować, przy odrobinie szczęścia trafiał do więzienia, komu szczęścia zabrakło, stawał przed plutonem egzekucyjnym., 2. Półtora miesiąca później szli przez Gjirokastrę zwycięscy partyzanci albańscy., 3. Ojciec częstował ich raki, ale nie chcieli pić., 4. Ojciec wyciągnął koniak, nalał do dwóch kryształowych kieliszków, spojrzał tamtemu w oczy., 5. Po wojnie, zapewniali, zwrócą mu pieniądze. „Nie – powiedział Niemiec – najpierw ty”. I ojciec bez mrugnięcia wychylił do dna. Stałem w kącie pokoju i nie spuszczałem z niego wzroku.
1. Kto ośmielał się protestować, przy odrobinie szczęścia trafiał do więzienia, komu szczęścia zabrakło, stawał przed plutonem egzekucyjnym., 2. Półtora miesiąca później szli przez Gjirokastrę zwycięscy partyzanci albańscy., 3. Ojciec częstował ich raki, ale nie chcieli pić., 4. Ojciec wyciągnął koniak, nalał do dwóch kryształowych kieliszków, spojrzał tamtemu w oczy., 5. Po wojnie, zapewniali, zwrócą mu pieniądze. Strach przyszedł dopiero, kiedy po bruku zaczęła płynąć krew rozstrzelanych wrogów ludu: zwolenników demokracji, faszystowskich kolaborantów, podejrzanych inteligentów i wszystkich, których […] uznano za „elementy nie rokujące lub niepewne”.
Do domu Stefana zapukali jeszcze wtedy, gdy Albania była wielkim polem bitwy. 1. Kto ośmielał się protestować, przy odrobinie szczęścia trafiał do więzienia, komu szczęścia zabrakło, stawał przed plutonem egzekucyjnym., 2. Półtora miesiąca później szli przez Gjirokastrę zwycięscy partyzanci albańscy., 3. Ojciec częstował ich raki, ale nie chcieli pić., 4. Ojciec wyciągnął koniak, nalał do dwóch kryształowych kieliszków, spojrzał tamtemu w oczy., 5. Po wojnie, zapewniali, zwrócą mu pieniądze. Położyli papier na stół, obok papieru – karabin.
W czasach spokojnej biedy ojciec wraz z bratem skupowali […] skóry kun i lisów, a potem sprzedawali je […]. Po rozpoczęciu wojny interes podupadł, później do Gjirokastry zaczęli schodzić partyzanci z okolicznych wzgórz.
Pokazali ojcu dokument – że rekwirują z magazynu wszystkie skóry. Trzysta sztuk, cała przyszłość. 1. Kto ośmielał się protestować, przy odrobinie szczęścia trafiał do więzienia, komu szczęścia zabrakło, stawał przed plutonem egzekucyjnym., 2. Półtora miesiąca później szli przez Gjirokastrę zwycięscy partyzanci albańscy., 3. Ojciec częstował ich raki, ale nie chcieli pić., 4. Ojciec wyciągnął koniak, nalał do dwóch kryształowych kieliszków, spojrzał tamtemu w oczy., 5. Po wojnie, zapewniali, zwrócą mu pieniądze. Ojciec podpisał, patrząc na karabin, ale wkrótce okazało się, że dokument jest wart tyle, ile kartka papieru, na którym go spisano. Komuniści nie patyczkowali się z bogatymi rzemieślnikami i handlarzami – ich obskubywali co do grosza […]. 1. Kto ośmielał się protestować, przy odrobinie szczęścia trafiał do więzienia, komu szczęścia zabrakło, stawał przed plutonem egzekucyjnym., 2. Półtora miesiąca później szli przez Gjirokastrę zwycięscy partyzanci albańscy., 3. Ojciec częstował ich raki, ale nie chcieli pić., 4. Ojciec wyciągnął koniak, nalał do dwóch kryształowych kieliszków, spojrzał tamtemu w oczy., 5. Po wojnie, zapewniali, zwrócą mu pieniądze.
Z tego wszystkiego ojciec zaniemógł.
Źródło: Małgorzata Rejmer, Błoto słodsze niż miód. Głosy komunistycznej Albanii, Wołowiec 2018, s. 39–40.
Zaznacz na zielono w źródle A fragment, który dotyczy sytuacji opisanej w źródle B.
Źródło B
Najnowsza historia świata. 1945–1963Abstrahując od nieco odmiennych doświadczeń jugosłowiańskich i albańskich, można przyjąć, że Moskwa zdołała osiągnąć swój cel w czterech zasadniczych etapach […]. Najważniejszy był [etap], w którym komuniści starali się wyeliminować swych przeciwników z życia politycznego, uciekając się najczęściej do intryg, zakulisowych nacisków, wzniecania niepokojów społecznych.
Źródło: Najnowsza historia świata. 1945–1963, t. 1, red. A. Patek, J. Rydel, J.J. Węc, Kraków 2000, s. 69–70.
Zapoznaj się z mapą i jej zawartością, a następnie wykonaj polecenia.
Państwa bloku wschodniego i ich godła
Wskaż dwa wspólne zarzuty, jakie stawiają Josipowi Broz‑Ticie autorzy źródeł A i B.
Źródło A
Źródło B
„Więc sługusy z Wall Streetu:
Tito, Tito, i ty tu,
Służ i już, gdy każe pan ci,
Tuż tuż biali emigranci,
Esesmani – towar tani
I od Kruppa kupa drani,
Rodzime łotrzyki
Prosto z „Głosu Ameryki…”
Źródło: Cytat pochodzi z książki Mariusza Urbanka Brzechwa nie dla dzieci. Tekst autorstwa Jana Brzechwy, Janusza Minkiewicza i Antoniego Marianowicza; histmag.org.
Zapoznaj się z fragmentem reportażu Mariusza Szczygła Gottland. Zaznacz kolorem zielonym akapit, który dotyczy socrealizmu, czerwonym – czystek, niebieskim – propagandy wizualnej, purpurowym – propagandy antyzachodniej, żółtym – współzawodnictwa pracy.
{żółty}Skubaczka gęsi Kvítková oskubała w osiem godzin siedemdziesiąt dwie gęsi i przeszła do historii.{/żółty} {fioletowy}Minister informacji Kopecký na konferencji naukowej w Brnie oświadczył, że najwyższą górą Europy jest Elbrus, a dotychczasowy pogląd, że jest to Mont Blanc, określił jako "przeżytek reakcyjnego kosmopolityzmu".{/fioletowy}
[…]
{zielony}Poeta Sedloň napisał, że słowa „wyżywienie” i „produkcja” są już słowami poetyckimi.{/zielony} Premier rządu Zápotocký zdiagnozował nowe czasy. "Nie da się żyć po staremu – żyje się lepiej, żyje się radośniej!” – powiedział.
{czerwony}Za dwa lata najwybitniejsi przywódcy – z inspiracji Stalina - zostaną skazani na powieszenie.{/czerwony} {niebieski}Na hotelu Zlatá Husa przy placu Wacława wisi napis: ZE ZWIĄZKIEM RADZIECKIM PO WIECZNE CZASY.{/niebieski} Codziennie o północy, po zakończeniu programu, Radio Praga nadaje hymn Związku Radzieckiego.
Tak w Czechosłowacji kończą się lata czterdzieste XX wieku, a zaczynają pięćdziesiąte.
