Sprawdź się
Daremne żaleDaremne żale - próżny trud,
Bezsilne złorzeczenia!
Przeżytych kształtów żaden cud
Nie wróci do istnienia.Świat wam nie odda, idąc wstecz,
Znikomych mar szeregu -
Nie zdoła ogień ani miecz
Powstrzymać myśli w biegu.Trzeba z żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe...
A nie w uwiędłych laurów liść
Z uporem stroić głowę.Wy nie cofniecie życia fal!
Nic skargi nie pomogą -
Bezsilne gniewy, próżny żal!
Świat pójdzie swoją drogą.Źródło: Adam Asnyk, Daremne żale, [w:] tegoż, Poezje, Warszawa 1961, s. 12.
Odnosząc się do poznanych założeń poezji pozytywistycznej, sformułuj dwa argumenty uzasadniające tezę, że wiersz Adama Asnyka Daremne żale można uznać za pozytywistyczny manifest poetycki.
Zapoznaj się z fragmentem utworu Marii Konopnickiej Wolny najmita. Wskaż wszystkie wydarzenia, które złożyły się na trudną sytuację bohatera lirycznego wiersza. Nie cytuj.
Wolny najmita[fragment]
Wąską ścieżyną, co wije się wstęgą
Między pólkami jęczmienia i żyta,
Szedł blady, nędzną odziany siermięgą,
Wolny najmita.I nigdy wyraz nie był dalszym treści,
Jak w zestawieniu takim urągliwym!
Nigdy nie było tak głuchej boleści
W jestestwie żywym.Rok ten był ciężki: ulewa smagała
Srebrnym swym biczem wiosenne zasiewy
I ziemia we łzach zaledwie wydała
Słomę a plewy.Z chaty, za którą zaległy podatki,
Wygnany nędzarz nie żegnał nikogo...
Tylko garść ziemi zawiązał do szmatki
I poszedł drogą.W powietrzu ciche zawisły błękity,
Echo fujarki spod lasu wschód wita...
Stanął i otarł łzę połą swej świty,
Wolny najmita.Wolny, bo z więzów, jakimi go przykuł
Rodzinny zagon, gdzie pot ronił krwawy,
Już go rozwiązał bezduszny artykuł
Twardej ustawy...Wolny, bo nie miał dać już dzisiaj komu
Świeżego siana pokosu u żłoba;
Wolny, bo rzucić mógł dach swego domu,
Gdy się podoba...Wolny, bo nic mu nie cięży na świecie -
Kosa ta chyba, co zwisła z ramienia,
I nędzny łachman sukmany na grzbiecie,
I ból istnienia...Wolny, bo jego ostatni sierota,
Co z głodu opuchł na wiosnę, nie żyje...
Pies nawet stary pozostał u płota
I z cicha wyje...Wolny! - Wszak może iść albo spoczywać,
Albo kląć z zgrzytem tłumionej rozpaczy,
Może oszaleć i płakać, i śpiewać -
Bóg mu przebaczy...Może zastygnąć, jak szrony, od chłodu,
Bić głową w ziemię, jak czynią szaleni...
Od wschodu słońca do słońca zachodu
Nic się nie zmieni.Ubogi zagon u nędznej twej chatki
I mokrą łączkę, i mszary, i wrzosy
Obsadzi urząd... podatki! podatki!
Ty idź do kosy![...]
Źródło: Maria Konopnicka, Wolny najmita, [w:] tejże, Poezje, Poznań 1973, s. 64.
Wybierz te z postulatów poezji pozytywistycznej, których obecność dostrzegasz w utworze Marii Konopnickiej Wolny najmita.
- świat przedstawiony w wierszu odwzorowuje realia świata rzeczywistego
- zwrócenie uwagi na konsekwencje wynikające z braku wykształcenia, życiowych perspektyw
- zbliżenie do rymowanej prozy
- promowanie haseł pracy organicznej i pracy u podstaw
- wprowadzenie tematyki związanej z ludzką nędzą, cierpieniem
- ukazanie związków pomiędzy ludzkim losem a zjawiskami przyrody
- prosta melodyjność, nieskomplikowana forma
Przedstaw okoliczności, w których pojawia się w wierszu Wolny najmita Marii Konopnickiej określenie „wolny”. Zastanów się, jaką wymowę zyskuje to określenie.
Z pokorą nasze pochylamy głowy Przed twoim sądem, o publiko gniewna! Bo chociaż wyrok bezwzględnie surowy, Jednak jest słusznym w gruncie, to rzecz pewna; I przyznać musim, że nasz chór harfowy I nasza nuta szpitalno-cerkiewna Z całym przyborem schorzałej fantazji Jest dziś najgorszym rodzajem inwazji.
Po zgasłych wieszczach w ręce słabe, drżące, Wzięliśmy lutnie, w których pieśń czarowna Spoczywa w tonów ubrana tysiące, Boleścią całych pokoleń wymowna. Smutno nam słyszeć te echa mdlejące, Smutno nam wiedzieć, że ta moc cudowna, Potrząsająca niegdyś ludzi tłumem Niezrozumiałym stała się dziś szumem.
Straszno nam strun tych dotykać natchnionych, Co się prężyły jako serca żywe, Co miały siłę rozbudzać uśpionych I smagać biczem umysły leniwe; Straszno nam stanąć wobec tych zniknionych, Rozrzucających piękności prawdziwe, I pieśń podnosić wśród gawiedzi syków, Pieśń przygnębionych wstydem niewolników.
Znamy swą niemoc, węża, co nas dławi I opasuje w swe skręty potworne; Znamy ten obłęd, co nas z wolna trawi I z piersi dźwięki dobywa niesforne; Wiemy, że śmieszni jesteśmy, choć łzawi, I tak bezkształtni, jako mgły wieczorne, Ale uznając wszystkie nasze winy, Chcemy wam złego odsłonić przyczyny.
Jesteśmy dziećmi wieku bez miłości, Wieku bez marzeń, złudzeń i zachwytu, Obojętnego na widok piękności, A więdnącego z nudy i przesytu, Wieku, co wczesnej doczekał starości, Sam podkopawszy prawa swego bytu, Wieku, co siły strwonił i nadużył, Nic nie postawił, chociaż wszystko zburzył.
Adam Asnyk, „Poeci do publiczności”, [w:] tegoż, „Poezje”, Warszawa 1961, s. 47.
Przeczytaj fragment wiersza Adama Asnyka Poeci do publiczności. Na zielono zaznacz wszystkie określenia odnoszące się do twórczości romantycznej, na żółto te, które odnoszą się do twórczości współczesnej podmiotowi lirycznemu.
zielony żółty
Adam Asnyk
„Poeci do publiczności” [fragment]
Z pokorą nasze pochylamy głowy
Przed twoim sądem, o publiko gniewna!
Bo chociaż wyrok bezwzględnie surowy,
Jednak jest słusznym w gruncie, to rzecz pewna;
I przyznać musim, że nasz chór harfowy
I nasza nuta szpitalno-cerkiewna
Z całym przyborem schorzałej fantazji
Jest dziś najgorszym rodzajem inwazji.
Po zgasłych wieszczach w ręce słabe, drżące,
Wzięliśmy lutnie, w których pieśń czarowna
Spoczywa w tonów ubrana tysiące,
Boleścią całych pokoleń wymowna.
Smutno nam słyszeć te echa mdlejące,
Smutno nam wiedzieć, że ta moc cudowna,
Potrząsająca niegdyś ludzi tłumem
Niezrozumiałym stała się dziś szumem.
Straszno nam strun tych dotykać natchnionych,
Co się prężyły jako serca żywe,
Co miały siłę rozbudzać uśpionych
I smagać biczem umysły leniwe;
Straszno nam stanąć wobec tych zniknionych,
Rozrzucających piękności prawdziwe,
I pieśń podnosić wśród gawiedzi syków,
Pieśń przygnębionych wstydem niewolników.
Znamy swą niemoc, węża, co nas dławi
I opasuje w swe skręty potworne;
Znamy ten obłęd, co nas z wolna trawi
I z piersi dźwięki dobywa niesforne;
Wiemy, że śmieszni jesteśmy, choć łzawi,
I tak bezkształtni, jako mgły wieczorne,
Ale uznając wszystkie nasze winy,
Chcemy wam złego odsłonić przyczyny.
Jesteśmy dziećmi wieku bez miłości,
Wieku bez marzeń, złudzeń i zachwytu,
Obojętnego na widok piękności,
A więdnącego z nudy i przesytu,
Wieku, co wczesnej doczekał starości,
Sam podkopawszy prawa swego bytu,
Wieku, co siły strwonił i nadużył,
Nic nie postawił, chociaż wszystko zburzył.
Adam Asnyk, „Poeci do publiczności”, [w:] tegoż, „Poezje”, Warszawa 1961, s. 47.
Oceń prawdziwość zdań dotyczących tekstu Adama Asnyka Poeci do publiczności. Zaznacz w tabeli Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz – jeśli jest fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Podmiot liryczny krytycznie ocenia własne dokonania poetyckie oraz dokonania innych współczesnych mu artystów. | □ | □ |
| Podmiot liryczny twierdzi, że niemoc poezji jest związana z ogólną stagnacją kulturową. | □ | □ |
| Wiersz Adama Asnyka Poeci do publiczności został zbudowany na zasadzie kontrastu mającego podkreślać piękno dawnej poezji oraz słabości współczesnej twórczości artystycznej. | □ | □ |
| Podmiot liryczny próbuje tłumaczyć „słabość” aktualnej twórczości poetyckiej uwarunkowaniami społeczno-politycznymi. | □ | □ |
| W wierszu pobrzmiewa nastrój melancholii. | □ | □ |
| Wiersz Adama Asnyka Poeci do publiczności należy uznać za wyraz poetyckiego kryzysu artysty, jego zwątpienia w sens tworzenia poezji po epoce romantycznej. | □ | □ |
Pod adresem poezji pozytywistycznej formułowano wiele oskarżeń. Poniżej przedstawiono cztery z nich. Podaj kontrargumenty do podanych zdań.
Która z koncepcji poezji jest ci bliższa: romantyczna czy pozytywistyczna? Napisz rozprawkę na 150–200 słów.