Sprawdź się
Przeanalizuj mapę, a następnie wskaż właściwe dokończenia zdań.
Zapoznaj się z opisem mapy, a następnie wskaż właściwe dokończenia zdań.
Mapa przedstawia…
- Rzeczpospolitą po zawarciu unii lubelskiej w 1569 r.
- Polskę i Litwę po śmierci Zygmunta I Starego
- Rzeczpospolitą w 1600 r.
ponieważ…
- województwa kijowskie, bracławskie i wołyńskie zostały włączone do Korony.
- Prusy Książęce są lennem Polski.
- województwa nowogródzkie i witebskie znajdują się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- Polska i Litwa są połączone unią personalną.
- Litwa straciła Połock.
- Kurlandia i Inflanty są lennem Litwy.
Na podstawie podanych tekstów oraz własnej wiedzy uzupełnij tabelę. Przyporządkuj do opisów nazwy właściwych krain geograficzno-historycznych.
„W miarę wymierania książąt poszczególne ziemie powracały do Korony: rawska i gostynińska w 1462 po śmierci Władysława II i Siemowita IV oraz sochaczewska w 1476 (z tych trzech utworzono województwo rawskie), płocka w 1495 po śmierci księcia Janusza II, warszawsko-czerska w 1526. 10 września 1526 sejm [tutejszy] złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu, oficjalnie potwierdzając inkorporację […] do Korony. […] W XVI w. była to najgęściej zaludniona kraina na ziemiach polskich, z której pochodził główny żywioł zasiedlający Mazury, Podlasie, Litwę, Ruś, a także Prusy Książęce (gdzie przybyszów z Mazowsza nazywano Mazurami)”., „W wyniku bitwy nad Sinymi Wodami w latach 60. XIV wieku weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zachodnią [część] […] Kazimierz III Wielki podporządkował Polsce. Niedługo po śmierci króla utworzona została katolicka diecezja […] ze stolicą w Kamieńcu Podolskim. Region wzbudzał również zainteresowanie Węgier. […] Po unii lubelskiej (1569) [obszar] znalazł się całkowicie w składzie Korony Królestwa Polskiego, w wyniku inkorporacji wschodniej jego części […]. Przez [region ten] wiódł szlak czarny, którym Tatarzy najeżdżali Polskę. [Tutaj] Polacy toczyli boje, często zwycięskie, z najazdami tatarskimi, tureckimi, kozackimi, a później także rosyjskimi”., „W związku z najazdem moskiewskim Iwana Groźnego wielki mistrz Gotthard Kettler postanowił […] rozwiązać zakon kawalerów mieczowych i podporządkować się królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Wobec przewagi wojsk moskiewskich jako zwierzchnik zakonu zawarł 28 listopada 1561 roku układ w Wilnie. Do chwili zawarcia unii lubelskiej [obszar ten] pozostawał lennem Zygmunta Augusta. […] Aktem wileńskim król Zygmunt August postanowił: «Gdy zaś książę Mci Mistrz Inflantski, stosując się do rad stanów i naszego zezwolenia stan swój odmienił, (…) na wzór Księcia Pruskiego nadajemy mu tytuł Księcia, tak aby hołdownikiem i lennikiem naszym na zawsze pozostał». W konsekwencji w dniu 5 marca 1562 roku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi. […] Następnie zaprowadził […] protestantyzm i sam przyjął luteranizm, który stał się także religią dominującą na tym obszarze. […] Odrębność [regionu] podkreślały własne władze wykonawcze, ustawodawcze i sądownicze, odrębność ustroju i pieniądza”., Wielkie Księstwo Litewskie, Prusy Książęce
| Fragment | Kraina geograficzno-historyczna |
|---|---|
| „W miarę wymierania książąt poszczególne ziemie powracały do Korony: rawska i gostynińska w 1462 po śmierci Władysława II i Siemowita IV oraz sochaczewska w 1476 (z tych trzech utworzono województwo rawskie), płocka w 1495 po śmierci księcia Janusza II, warszawsko-czerska w 1526. 10 września 1526 sejm [tutejszy] złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu, oficjalnie potwierdzając inkorporację […] do Korony. […] W XVI w. była to najgęściej zaludniona kraina na ziemiach polskich, z której pochodził główny żywioł zasiedlający Mazury, Podlasie, Litwę, Ruś, a także Prusy Książęce (gdzie przybyszów z Mazowsza nazywano Mazurami)”. | |
| „W wyniku bitwy nad Sinymi Wodami w latach 60. XIV wieku weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zachodnią [część] […] Kazimierz III Wielki podporządkował Polsce. Niedługo po śmierci króla utworzona została katolicka diecezja […] ze stolicą w Kamieńcu Podolskim. Region wzbudzał również zainteresowanie Węgier. […] Po unii lubelskiej (1569) [obszar] znalazł się całkowicie w składzie Korony Królestwa Polskiego, w wyniku inkorporacji wschodniej jego części […]. Przez [region ten] wiódł szlak czarny, którym Tatarzy najeżdżali Polskę. [Tutaj] Polacy toczyli boje, często zwycięskie, z najazdami tatarskimi, tureckimi, kozackimi, a później także rosyjskimi”. | |
| „W związku z najazdem moskiewskim Iwana Groźnego wielki mistrz Gotthard Kettler postanowił […] rozwiązać zakon kawalerów mieczowych i podporządkować się królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Wobec przewagi wojsk moskiewskich jako zwierzchnik zakonu zawarł 28 listopada 1561 roku układ w Wilnie. Do chwili zawarcia unii lubelskiej [obszar ten] pozostawał lennem Zygmunta Augusta. […] Aktem wileńskim król Zygmunt August postanowił: «Gdy zaś książę Mci Mistrz Inflantski, stosując się do rad stanów i naszego zezwolenia stan swój odmienił, (…) na wzór Księcia Pruskiego nadajemy mu tytuł Księcia, tak aby hołdownikiem i lennikiem naszym na zawsze pozostał». W konsekwencji w dniu 5 marca 1562 roku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi. […] Następnie zaprowadził […] protestantyzm i sam przyjął luteranizm, który stał się także religią dominującą na tym obszarze. […] Odrębność [regionu] podkreślały własne władze wykonawcze, ustawodawcze i sądownicze, odrębność ustroju i pieniądza”. |
Zapoznaj się z wykresami i odpowiedz na pytania.
Rok 1500, Włochy 11, Francja 15.5, Niemcy 10.8, Wielka Brytania 5, Rosja (część europejska) 15.1, Rzeczpospolita Obojga Narodów 7.5.
Rok 1650, Włochy 12.3, Francja 18.8, Niemcy 10.3, Wielka Brytania 6.6, Rosja (część europejska) 21, Rzeczpospolita Obojga Narodów 11.
Rok 1772, Włochy 16.7, Francja 24.1, Niemcy 20, Wielka Brytania 12.2, Rosja (część europejska) 38.8, Rzeczpospolita Obojga Narodów 14.
Liczba ludności zamieszkująca wybrane kraje europejskie (w mln)
-
Liczba ludności zamieszkująca wybrane kraje europejskie (w mln)
| Rok | Włochy | Francja | Niemcy | Wielka Brytania | Rosja (część europejska) | Rzeczpospolita Obojga Narodów | |
| 1 | 1500 | 11 | 15.5 | 10.8 | 5 | 15.1 | 7.5 |
| 2 | 1650 | 12.3 | 18.8 | 10.3 | 6.6 | 21 | 11 |
| 3 | 1772 | 16.7 | 24.1 | 20 | 12.2 | 38.8 | 14 |
Na podstawie: I. Gieysztorowa, Ludność, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945, t. 1, Warszawa 1981, s. 430.
Rok 1500, Włochy 38.3, Francja 28.9,, Niemcy 20, Wielka Brytania 15.9, Rosja (część europejska) 2.9, Rzeczpospolita Obojga Narodów 6.6.
Rok 1650, Włochy 42.8, Francja 35.1, Niemcy 19, Wielka Brytania 21, Rosja (część europejska) 3.5, Rzeczpospolita Obojga Narodów 11.1.
Rok 1772, Włochy 58.2, Francja 45, Niemcy 36.9, Wielka Brytania 38.8, Rosja (część europejska) 5.5, Rzeczpospolita Obojga Narodów 19.1.
Gęstość zaludnienia w wybranych krajach europejskich (osoby na km²)
-
Gęstość zaludnienia w wybranych krajach europejskich (osoby na km²)
| Rok | Włochy | Francja | Niemcy | Wielka Brytania | Rosja (część europejska) | Rzeczpospolita Obojga Narodów | |
| 1 | 1500 | 38.3 | 28.9 | 20 | 15.9 | 2.9 | 6.6 |
| 2 | 1650 | 42.8 | 35.1 | 19 | 21 | 3.5 | 11.1 |
| 3 | 1772 | 58.2 | 45 | 36.9 | 38.8 | 5.5 | 19.1 |
Przeanalizuj oba źródła, a następnie określ, czy dotyczą one tej samej grupy społecznej w Rzeczypospolitej w XVI w.
Konstytucja sejmu piotrkowskiego z 1538 r.Opierając się na dawnych konstytucjach naszych poprzedników i poruszani prośbami naszych poddanych stanowimy, aby [nazwa stanu] stosownie do zakazu statutowego, odtąd nie kupowali dóbr dziedzicznych ziemskich, a wpisy, które byłyby w sądach ziemskich na ich rzecz co do tych dóbr uczynione, aby były tym samym nieważne, a sędzia, który by na wpis zezwolił, aby popadł w karę stu grzywien, która będzie od niego z urzędu ściągnięta.
Źródło: Konstytucja sejmu piotrkowskiego z 1538 r., [w:] Historia Polski nowożytnej. Wybór tekstów źródłowych, t. 2, oprac. K. Matwijowski, S. Ochmann, Wrocław 1981, s. 27.
Zapoznaj się z mapą oraz ilustracjami, a następnie wykonaj polecenie.
Wykonaj ćwiczenie zgodnie z poleceniem.
Rozstrzygnij, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Większość ludzi zamieszkujących tereny dzisiejszej Litwy posługiwała się językiem ruskim. | □ | □ |
| Tatarzy zamieszkiwali tylko obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego. | □ | □ |
| W Koronie dominowali wyznawcy religii, których świątynia została przedstawiona na ilustracji 2. | □ | □ |
| Na terenach wschodnich Rzeczypospolitej mieszkali wyznawcy religii, której świątynię przedstawia ilustracja 5. | □ | □ |
| W Nowogródku mieszkali wyznawcy religii, którzy gromadzili się w świątyniach przedstawionych na ilustracjach 1, 2, 5. | □ | □ |
Czy wszystkie elementy opisujące daną mniejszość narodową lub etniczną (narodowość, charakterystyka oraz ilustracja) do siebie pasują?
|
Ormianie
|
Grupa zamieszkująca tereny Rzeczpospolitej liczyła ok. 30 tys. Do Polski przybyli w XVI i XVII w., głównie uciekając przed prześladowaniami religijnymi na Wyspach Brytyjskich. Emigrowali również „za chlebem”. Żyli głównie w Prusach Królewskich i w Wielkopolsce, a także w większych miastach Korony. Zajmowali się handlem i rzemiosłem, a przede wszystkim służyli w polskiej armii, tworząc odrębne jednostki piechoty.
|
|
|
Rusini
|
Byli jedną z najmniejszych grup etnicznych I Rzeczpospolitej. Ich liczba nie przekraczała 1,5 tys. Głównym ośrodkiem Karaimów były Troki na Litwie, Łuck na Wołyniu i Halicz na Rusi. Ich ubiór przypominał strój turecki. Zajmowali się handlem, kupiectwem, służyli w wojsku. Ich pozycję regulowały przywileje królewskie, zapewniające im odrębne sądownictwo i swobodę religijną.
|
|
|
Szkoci
|
Stanowili oni najliczniejszą mniejszość etniczną. Przybywali na ziemie polskie od czasów średniowiecza z powodu prześladowań w innych krajach europejskich. Cieszyli się w Rzeczypospolitej dużą swobodą (nazywali ją rajem). Mogli bez przeszkód wyznawać swoją religię, posługiwać się własnym językiem, prowadzić szkolnictwo. Z czasem popadali w konflikty z ludnością innego wyznania, ale przeważała wzajemna współpraca. Prowadzili m.in. karczmy, wyszynki, zajmowali się dzierżawą majątków. Posiadali także własny samorząd, reprezentujący interesy tej grupy.
|
|
|
Karaimi
|
Stanowili drugą co do liczebności grupę narodową w Rzeczypospolitej. Zamieszkiwali tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po zawarciu unii lubelskiej znaleźli się w granicach Korony. Byli wyznawcami religii prawosławnej. Górne warstwy Rusinów ulegały szybkiej polonizacji. Z ludności tej wywodziły się najpotężniejsze rody magnackie (Wiśniowieckich, Zasławskich).
|
|
|
Żydzi
|
Ludność ta zamieszkiwała głównie większe miasta. Spośród niej rekrutowali się przede wszystkim przedstawiciele patrycjatu miejskiego, czyli majstrzy cechowi i kupcy. Wielu przedstawicieli tej narodowości przybyło na ziemie polskie w czasach średniowiecza. Posługiwali się oni odrębnym językiem i nie podlegali Kościołowi katolickiemu.
|
|
|
Tatarzy
|
Przedstawiciele tej grupy już w XIV w. zaczęli przybywać na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego. W zamian za ziemię otrzymywaną od wielkich książąt byli zobowiązani do służby wojskowej. Tych, którzy mieli poddanych, nazywano hospodarskimi, a tych, którzy sami uprawiali ziemię – kozakami. Mieli prawo do wyznawania swojej religii i budowania meczetów. Liczbę mieszkających na terenach Rzeczypospolitej Tatarów szacuje się na 5–10 tys.
|
|
|
Niemcy
|
Przedstawiciele tej grupy byli wyznawcami monofizytyzmu (wyznanie chrześcijańskie uznające tylko boską naturę Chrystusa). W średniowieczu pod naciskiem Turków seldżuckich zaczęli docierać na tereny Rusi Kijowskiej. Wyróżniali się ubiorem, szerokimi spodniami i nakryciem głowy w kształcie turbanu. Mieszkali przeważnie w miastach, gdzie zajmowali się handlem i kupiectwem. Tworzyli samodzielne gminy ze swoim samorządem, sądownictwem, Kościołem i szkolnictwem. Liczbę ich na terenach Rzeczypospolitej szacuje się na ok. 3–15 tys. Najbardziej znane gminny tej mniejszości znajdowały się we Lwowie i w Kamieńcu Podolskim.
|
|
Byli jedną z najmniejszych grup etnicznych I Rzeczpospolitej. Ich liczba nie przekraczała 1,5 tys. Głównym ośrodkiem Karaimów były Troki na Litwie, Łuck na Wołyniu i Halicz na Rusi. Ich ubiór przypominał strój turecki. Zajmowali się handlem, kupiectwem, służyli w wojsku. Ich pozycję regulowały przywileje królewskie, zapewniające im odrębne sądownictwo i swobodę religijną. Możliwe odpowiedzi: 1. Karaimi, 2. Szkoci, 3. Niemcy, 4. Żydzi
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.
Andrzej Maksymilian Fredro, kasztelan lwowski, wojewoda podolski, pisarz, filozof, żyjący w XVII w.Wiedz, że Polska składa się z prowincji jakby z poszczególnych królestw. Rozciąga się ona na takie odległości, że gdybyś zechciał przeciągnąć sznur od krańców Litwy, leżących w pobliżu moskiewskiego pogranicza, do podnóża Karpat, potrzebowałbyś całego miesiąca na pokonanie tej odległości. A z drugiej strony – policz, ile musiałbyś przejść od ujścia Dniepru do Morza Czarnego po brzegi Bałtyku. Pytam zatem: Czy kiedy przedstawiciele tylu ludów, które różnią się odmiennymi losami i rodzajem dobytku; i których nie łączą ani wspólne rodziny, ani więzy powinowactwa; czy, pytam, kiedy ich przedstawiciele zejdą się na sejmie, może ich ożywić jeden wspólny zamysł? Wszak zdarza się, że gdy jedna część Rzeczypospolitej narażona jest na śmiertelne niebezpieczeństwo, inna zaledwie o tym wie i patrzy na jej klęski, jakby to były klęski nie swoich, a obcych obywateli. I owa zagrożona część byłaby wielokroć pozostawiona samej sobie, gdyby nie troska nielicznych obywateli obdarzonych wyższym umysłem. […]
A zatem w republice tego rodzaju nie te same interesy mają ludy ją zamieszkujące, nie ten sam łączy je lęk przed niebezpieczeństwem, nie te same cechują ją dążności do obrony poszczególnych terytoriów. Kiedy mieszkańcom Czernihowskiego zagraża niebezpieczeństwo, mieszkaniec Pomorza Gdańskiego zaledwie chce ten fakt przyjąć do wiadomości i nie zgadza się na obciążenie siebie poważnymi ciężarami związanymi z obroną odległego województwa. […]
Gdyby zaś sprawy rozstrzygały się większością, wówczas ta czy inna część ludu – przy pozorach wolności – cierpieć musiałaby dotkliwsze krzywdy, niż gdyby była rządzona przez absolutnego monarchę; zostałaby zmajoryzowana głosami tych, którzy przecież ani nie rozumieją się na jej potrzebach, ani nie wiedzą, na czym polega jej dobro. […]
Jasne jest, że w państwie, które rozciąga się na wielkich obszarach, niełatwo rozwijać się może wśród zamieszkałych je różnych ludów, osiadłych w prowincjach tak bardzo od siebie oddalonych, przywiązanie do wspólnej ojczyzny.
Źródło: Andrzej Maksymilian Fredro, kasztelan lwowski, wojewoda podolski, pisarz, filozof, żyjący w XVII w., [w:] Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004, s. 19–20.