Jarosław Bratkiewicz Tradycjonalizm, kolektywizm, despotyzm

W wypadku rosyjskiej recepcji marksizmu trzeba tu pamiętać, że w Rosji był on odbierany w przerobionej adaptacyjnie wersji leninowskiej, eksponującej te momenty, które apelowały do przeciętnej świadomości rosyjskiej (jak kolektywizm, autokratyzm, później swoisty nacjonalizm itd.). Naiwnym nieporozumieniem – i po prostu nieprawdą historyczną – byłoby przedstawianie ponad 70 lat panowania komunistycznego w Rosji jako opresyjnej li tylko dyktatury, przeczącej wszelkim elementarnym potrzebom, aspiracjom i wyobrażeniom społeczeństwa rosyjskiego, dławiącej je i nagą przemocą utrzymującej posłuch.

otworz Źródło: Jarosław Bratkiewicz, Tradycjonalizm, kolektywizm, despotyzm, Warszawa 1991, s. 223.

Encyklopedia PWN: Komunitaryzm

[łac. communis „wspólny”, „powszechny”], Wspólnota jest dobrem koniecznym dla jednostek i dlatego, zdaniem komunitarian, powinna być chroniona przez państwo. Komunitarianie dostrzegają we współczesnych społeczeństwach zachodnich silne tendencje atomizacyjne, obywatelską apatię, wycofanie się w prywatność, głębokie rozwarstwienia kulturowo‑społeczne. Uważają, że dla zachowania tożsamości zbiorowej i wzmocnienia społecznych więzi jest niezbędne przywrócenie ducha demokratycznego współuczestnictwa przez ożywienie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz decentralizację struktur państwowych.

pwn Źródło: Encyklopedia PWN: Komunitaryzm, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 2.11.2020 r.].

Mirosława Czerniawska „Wolność” i „równość”, … a może „zbawienie”? Wartości determinujące postawy wobec ustroju ekonomicznego i kwestii socjalnych

Horyzontalny kolektywizm charakteryzuje system społeczny, w którym ludzie ograniczają skłonności hedonistyczne, dążą do satysfakcjonujących kontaktów społecznych, spostrzegają siebie jako podobnych do innych, koncentrują się na wspólnych celach, łączą się w zamknięte grupy i akceptują wzajemną zależność. Nie podporządkowują się jednak autorytetom. Diagnostyczna dla takich społeczeństw jest wysoka pozycja wartości „równość” i niska pozycja wartości „wolność”. (…) Wertykalny kolektywizm ujawnia się w społeczeństwach, w których kładzie się nacisk na integralność, konsekwencją której jest ograniczenie realizacji celów osobistych na rzecz celów grupowych. Ludzie są skłonni do poświęceń na rzecz grupy, poddają się jej władzy i ulegają autorytetom, ale jednocześnie ignorowana jest jakość kontaktów społecznych. Charakterystyczna dla takich systemów społecznych jest niska preferencja zarówno wartości „wolność”, jak i „równość”.

kozminski Źródło: Mirosława Czerniawska, „Wolność” i „równość”, … a może „zbawienie”? Wartości determinujące postawy wobec ustroju ekonomicznego i kwestii socjalnych, „Prakseologia” 2018, nr 160, s. 25.

Mirosława Czerniawska „Wolność” i „równość”, … a może „zbawienie”? Wartości determinujące postawy wobec ustroju ekonomicznego i kwestii socjalnych

Wertykalny indywidualizm natomiast cechuje kraje, w  których stosunki między ludźmi opierają się na współzawodnictwie i rozważane są przede wszystkim w warstwie ekonomicznej (w konwencji zysków i strat). Dążeniem jednostki jest odróżnienie się od innych i zdobycie wysokiego statusu („chcę być najlepszy”). Wertykalny indywidualizm kładzie nacisk na kompetencje i hedonizm w większym stopniu niż horyzontalny indywidualizm.

kozminski Źródło: Mirosława Czerniawska, „Wolność” i „równość”, … a może „zbawienie”? Wartości determinujące postawy wobec ustroju ekonomicznego i kwestii socjalnych, „Prakseologia” 2018, nr 160, s. 25.

Krzysztof Zuba Religia jako podział socjopolityczny w Polsce

Podziały socjopolityczne są fundamentalnym elementem wyznaczającym porządek, logikę, a nawet – jak twierdzą niektórzy – sens polityki w ramach państwa demokratycznego. I choć głębokie przewartościowania, jakie obserwujemy od lat 80. XX w., radykalnie osłabiły ich znaczenie, to jednak wciąż trudno sobie wyobrazić demokrację bezwzględnie trwałych linii podziałów politycznych. To one bowiem decydują o istocie wyborów, stabilności systemu politycznego czy wreszcie alternacji władzy. Religia, a ściślej rzecz ujmując – konflikt dotyczący relacji państwa i religii (w wymiarze instytucjonalnym – Kościoła), stanowi jedną z najstarszych płaszczyzn podziałów społecznych, która przeniesiona na poziom polityczny skutkowała wykrystalizowaniem się partii chadeckich, jak również ugrupowań radykalnie religijnych. Jednocześnie konflikt ten w sposób pośredni, ale nie mniej istotny, warunkował tożsamość partii postulujących wyrazistą separację państwa od Kościoła (liberalne, socjaldemokratyczne czy współcześnie – ekologiczne) oraz partii antyklerykalnych (komunistyczne, socjalistyczne).

1 Źródło: Krzysztof Zuba, Religia jako podział socjopolityczny w Polsce, [w:] Religia i Kościoły w polskiej przestrzeni publicznej, red. Sławomir Czapnik, Aleksandra Kusztal, 2015.

Wojciech Rafałowski Wpływ systemu wyborczego na system partyjny w krajach postkomunistycznych

System partyjny nie jest jednak wynikiem działania jedynie systemu wyborczego. Na jego kształt wpływają również pozostałe instytucje polityczne oraz zmienne z poziomu społeczeństwa, np. podziały socjopolityczne czy choćby bieżące wydarzenia i problemy danego kraju. Wyżej wymienione analizy nie pozwalają na ocenę relatywnego znaczenia czynników należących do różnych kategorii. Nie dostarczają też informacji porównawczych: Jakie znaczenie ma system wyborczy w różnych krajach i kontekstach instytucjonalnych? Czy badane elementy ordynacji przy każdych wyborach mają tak istotne znaczenie, jak to zostało wykazane dla zbadanych przypadków?

2 Źródło: Wojciech Rafałowski, Wpływ systemu wyborczego na system partyjny w krajach postkomunistycznych, 2010 r., dostępny w internecie: journal.kozminski.edu.pl [dostęp 5.11.2020 r.].

Jerzy Sielski Idealny wzór partii politycznej a dzisiejsza rzeczywistość w Polsce

Funkcja pośrednicząca będąca kategorią pierwotną jest najważniejszą funkcją partii politycznej w stosunku do obywateli i władzy politycznej. Funkcja ta zawiera zarówno elementy integracji, jak i dezintegracji.

Elementy integracji to przede wszystkim działania integracyjne partii politycznej wobec społeczeństwa, w stosunku do systemu społecznego i politycznego. Ale partia polityczna będąca pośrednikiem między władzą polityczną a obywatelami może też pełnić funkcje dezintegracyjne, wtedy gdy jest antysystemowa w stosunku do aktualnej władzy politycznej lub też chcę utrzymać władzę stosuje politykę typu „dziel i rządź”.

Partia polityczna, która chce mieć jak największy elektorat, stosuje środki polityczne dążące do integracji społecznej i politycznej, z reguły też „przesuwa” się do centrum, stając się partią centrolewicową albo centroprawicową. Tego typu partie będą stosować metody integracyjne, nie zrażając do siebie elektoratu, nawet tego skrajnego. Są to partie typu „cach all” (zwane niekiedy „spinaczami”).

Partie „zaostrzające” swój interes polityczny naruszają spokój społeczny, gdyż uważają, że tylko ich sprawa jest najważniejsza, są to z reguły partie będące na „skrzydłach” danego systemu partyjnego, np. partie skrajnej prawicy czy lewicy.

3 Źródło: Jerzy Sielski, Idealny wzór partii politycznej a dzisiejsza rzeczywistość w Polsce, „Przegląd Politologiczny”, nr 3 (2010), s. 152.

Partie polityczne. Czym są, jakie pełnią funkcje i skąd pobierają środki?

Przyczyną powstawania partii w tamtym okresie była przede wszystkim postępująca demokratyzacja społeczeństw. Coraz więcej grup społecznych zyskiwało prawa wyborcze, przez co konieczne było powstawanie partii, które mogłyby reprezentować ich interesy. Tak powstały pierwsze partie masowe – domaganie się przez robotników swoich praw spowodowało narodziny ruchu socjaldemokratycznego. Równolegle powstawały partie chadeckie, liberalne, konserwatywne i komunistyczne. Na ziemiach polskich o prawa robotników upominała się Polska Partia Socjalistyczna (PPS), a o interes chłopów – Stronnictwo Ludowe.

4 Źródło: Partie polityczne. Czym są, jakie pełnią funkcje i skąd pobierają środki?, dostępny w internecie: ideologia.pl [dostęp 5.11.2020 r.].

Anna Polańska Zmierzch klasycznego podziału partii politycznych na świecie

Najbardziej znanym opinii publicznej podziałem partii politycznych jest umiejscowienie ich na osi prawica – lewica. Początków tej terminologii należy doszukiwać się w XVIII w., konkretniej – w trakcie Rewolucji Francuskiej oraz okresie bezpośrednio ją poprzedzającym. W tamtych czasach grupa parlamentarna związana z monarchią, hierarchią kościelną oraz arystokracją wykazywała się tradycjonalizmem. Popierali oni utrzymanie przywilejów oraz ówczesnego ładu społecznego. Byli to konserwatyści. Hasła: „Braterstwo, Wolność oraz Równość” przyświecały grupie przeprowadzającej rewolucję. Była to lewica, która dążyła do zmiany rozumianej jako poszerzenie sektora wolności i wprowadzenie prawdziwej równości. Grupa ta odwoływała się również do nauki oraz rozumu, co było przeciwstawne do wiary i tradycji, którym hołdowała prawica. Z biegiem lat kwestie socjoekonomiczne zaczęły urastać do rangi priorytetowych problemów. Ugrupowania socjaldemokratyczne zaczęły stawać się pierwszoplanowymi reprezentantami lewicy. W ten sposób liberałowie znacząco zbliżyli się do centralnej części omawianej wcześniej osi. Przedstawicielami lewicy stali się zatem socjaldemokraci. Prawica reprezentowana była przez chadeków, konserwatystów i ultraprawicowców.

6 Źródło: Anna Polańska, Zmierzch klasycznego podziału partii politycznych na świecie, „Artykuły Naukowe”, nr ASO.A.9 (1)/2017, s. 207–208.