„Kordecki – pisze o nim historyk szwedzki – Theodor Westrin – to niezwykła mieszanina gorącej wiary […], wyrachowania, praktycznej siły w działaniu i męstwa” […]. Sądzę, że niejednego czytelnika może razić i zaskoczyć twierdzenie historyka szwedzkiego, że Kordecki był człowiekiem wyrachowanym. Określenie takie nie przylega do obrazu, jaki wytworzył się w szerokich kołach społeczeństwa […]. Obserwując jednak zachowanie się Kordeckiego, trudno nie zgodzić się z tym, że ten syn mieszczański nie miał w sobie nic z romantycznego czy też raczej rycerskiego pojęcia o honorze, nic z barokowego gestu i pozy. Prowadząc korespondencję z przeciwnikiem, nie przybierał pozy księdza niezłomnego, nieugiętego obrońcy dawnego monarchy. Zdając sobie sprawę ze starego pewnika, że dubius eventus belli – wynik wojny jest wątpliwy – uderzał w tony pokorne, które na pewno nie oddawały jego przekonań. Tak więc zapewniał, że mnisi „czczą pokornie Najjaśniejszą Królewską Mość” – króla Szwecji; co więcej, stwierdzał, że w kościele klasztornym „modlą się za Najjaśniejszego Króla Szwecji, protektora naszego królestwa”. Skoro jednak potem Szwedzi zażądali, by mnisi wyrzekli się króla Jana Kazimierza, zakonnicy, niewątpliwie za aprobatą Kordeckiego, nie zgodzili się na to. Czyż jednak wobec tego postępowania Kordeckiego w czasie rokowań nie można nazwać wyrachowaniem?
A Źródło: Władysław Czapliński, Glosa do Trylogii, Wrocław 1974.
R127ChkKaaaLF
Wskaż różnice w wymowie dwóch źródeł. (Uzupełnij).
Rozstrzygnij, czy źródło A ukazuje wszystkie cechy Kordeckiego, o których mowa w źródle B.
Źródło A ukazuje Kordeckiego jako niezłomnego obrońcę Jasnej Góry. Źródło B wskazuje na to, że Kordecki nie był człowiekiem bezkompromisowym, ale raczej trzeźwo myślącym lub wręcz wyrachowanym.
Władysław Czapliński
Glosa do Trylogii
„Kordecki – pisze o nim historyk szwedzki – Theodor Westrin – to niezwykła mieszanina gorącej wiary […], wyrachowania, praktycznej siły w działaniu i męstwa” […]. Sądzę, że niejednego czytelnika może razić i zaskoczyć twierdzenie historyka szwedzkiego, że Kordecki był człowiekiem wyrachowanym. Określenie takie nie przylega do obrazu, jaki wytworzył się w szerokich kołach społeczeństwa […]. Obserwując jednak zachowanie się Kordeckiego, trudno nie zgodzić się z tym, że ten syn mieszczański nie miał w sobie nic z romantycznego czy też raczej rycerskiego pojęcia o honorze, nic z barokowego gestu i pozy. Prowadząc korespondencję z przeciwnikiem, nie przybierał pozy księdza niezłomnego, nieugiętego obrońcy dawnego monarchy. Zdając sobie sprawę ze starego pewnika, że dubius eventus belli – wynik wojny jest wątpliwy – uderzał w tony pokorne, które na pewno nie oddawały jego przekonań. Tak więc zapewniał, że mnisi „czczą pokornie Najjaśniejszą Królewską Mość” – króla Szwecji; co więcej, stwierdzał, że w kościele klasztornym „modlą się za Najjaśniejszego Króla Szwecji, protektora naszego królestwa”. Skoro jednak potem Szwedzi zażądali, by mnisi wyrzekli się króla Jana Kazimierza, zakonnicy, niewątpliwie za aprobatą Kordeckiego, nie zgodzili się na to. Czyż jednak wobec tego postępowania Kordeckiego w czasie rokowań nie można nazwać wyrachowaniem?
R1624yJ40JoiE1
(Uzupełnij).
111
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.
RTwPTV103fm5a
Uczta w Kiejdanach wg Potopu Henryka Sienkiewicza okiem historyka Adama Kerstena.
Opis poddania Litwy w powieści jest […] splotem prawdy i zmyślenia, przy czym dominującą rolę trzeba przypisać właśnie zmyśleniu. Do dziś wprawdzie nie znamy całej prawdy. Nie wiemy na przykład nic prawie o szczegółowych okolicznościach towarzyszących podpisaniu 18 sierpnia 1655 roku ugody kiejdańskiej, można jednak stwierdzić, że Sienkiewicz dość dowolnie potraktował wiadomości, które posiadał…, pomijając inne, bardziej wiarygodne wersje […]. Trudno z całą pewnością powiedzieć, czy jest to [uczta kiejdańska] wydarzenie historyczne, to znaczy, czy analogicznie jak pod Ujściem rokowania o poddaniu Szwedom zakończyły się wychyleniem kielichów za zdrowie Karola Gustawa podczas hucznej biesiady. W anonimowej wierszowanej Relacji żmudzkiego wejścia i wyjścia ze szwedzkiej opieki […] znajduje się opis uczty, w innych jednak okolicznościach i o zupełnie innym przebiegu aniżeli w Potopie. […] uczestnicy jej nie byli zaskoczeni wystąpieniem Radziwiłła ani też nie manifestowali gwałtownie przeciw zdradzie Rzeczypospolitej i króla. […] Dodajmy, że listę dostojników biorących udział w opisanej w powieści uczcie sporządził Sienkiewicz częściowo na podstawie podpisów pod aktem poddańczym […]. Szlachta zgromadzona w Kiejdanach podpisała traktat, a wojsko znajdujące się pod Kiejdanami, choć istotnie się zbuntowało, uczyniło to nieco później, dopiero w pierwszej dekadzie września… Owa piękna scena rzucania Radziwiłłowi pod nogi pułkownikowskich buław jest więc sceną bardziej literacką niż historyczną – historia rzadziej, niżby się zdawało, jest widownią scen dramatycznych.
Źródło: ContentPlus.sp. z o.o. na podstawie Uczta w Kiejdanach wg „Potopu” Henryka Sienkiewicza okiem historyka Adama Kerstena, [w:] Dariusz Ostapowicz, Sławomir Suchodolski, Dariusz Szymikowski, Od Hammurabiego do Fukuyamy, Gdańsk 1999, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1bO5tmFgmo0l
Na podstawie tekstu oceń wiarygodność “Potopu” Henryka Sienkiewicza jako źródła historycznego. (Uzupełnij).
Na podstawie tekstu oceń wiarygodność Potopu Henryka Sienkiewicza jako źródła historycznego.
Zastanów się nad zasadniczymi różnicami w celach, jakie przyświecają twórczości literata i pracy historyka.
Wiarygodność dzieła Sienkiewicza jako źródła historycznego jest mała: autor dramatyzuje i ubarwia opisywane wydarzenia, pomija istotne źródła, czasami wręcz zmyśla historie, które w rzeczywistości nie miały miejsca.
211
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenia.
Fragment relacji A.K. Cebrowskiego, mieszczanina z Łowicza
Najpierw część żołnierzy szwedzkich […] zajęła prawie wszystkie domy. Musieliśmy, choć niechętnie, żywić ich i konie. Broń wszystkim odebrali, niektórych wypędzili z domów, innym zabrali wszystkie sprzęty i co miesiąc z każdego domu brali podatki nie do zniesienia. […] Nie oszczędzili i świątyń, najpierw całkiem zburzyli klasztor Bonifratrów, leczących chorych, z kościołem św. Jana Bożego, potem zrównali z ziemią kościół św. Jana Chrzciciela ze szpitalem i kaplicą św. Krzyża, dalej bardzo zrujnowali klasztor Dominikanów, a w końcu sprofanowali kolegiatę niedawno odbudowaną, w której złupili ołtarze, błyszczące złotem i zdobne pięknymi wizerunkami świętymi, zabrali szaty kościelne, kielichy, krzyże, świeczniki itp. oraz trumienkę św. Wiktorii ślicznie zrobioną z czystego srebra i bardzo drogocenną razem z relikwiami jej i innych patronów miasta. Z organów powyrywali piszczałki, ludzi przebywających w kościele pobili i ograbili, wreszcie pół miasta spalili […]. Ale to, co wycierpieliśmy od nieprzyjaciół, łatwiej można znieść niż krzywdy zadane przez wojsko nasze polskie, którego 30 000 [liczba wyolbrzymiona] niespodzianie bez żadnego hałasu wpadło do miasta w wielką środę przed Wielkanocą 1656 roku i ograbili całe miasto. Wszystko, co jeszcze zostało się po nich, zrabowali niegodziwi chłopi. Powyrywali szklane okna i kraty do nich z murów, zamki ze skrzyń i piwnic, wiele kradzieży i rozbojów popełnili, nielicznych podróżnych ograbili i zabili. I Rakoczy ze swym wojskiem wracający, a raczej uciekający z Prus do Siedmiogrodu, w tym mieście i innych wielu haniebnych postępków dopuścił się, liczne miasteczka i wsie spalił, a kościoły zrabował.
C Źródło: Fragment relacji A.K. Cebrowskiego, mieszczanina z Łowicza, [w:] Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska, Historia. Dzieje nowożytne , Warszawa 1991.
R1NEfW5EQYYuT
Prowadząc działania wojenne przeciwko Rzeczypospolitej Szwedzi trzymali się zasady: “wojna powinna żywić wojnę”. Na podstawie załączonego tekstu wyjaśnij sens tego powiedzenia. (Uzupełnij)
Porównaj postępowanie najeźdźców oraz wojsk polskich. (Uzupełnij).
Prowadząc działania wojenne przeciwko Rzeczypospolitej, Szwedzi trzymali się zasady „wojna powinna żywić wojnę”. Na podstawie przytoczonego tekstu wyjaśnij sens tego powiedzenia.
Zwróć uwagę, w jaki sposób żołnierze „dbali” o swoje utrzymanie podczas wojny.
Porównaj postępowanie najeźdźców oraz wojsk polskich.
Zwróć uwagę na poszanowanie obu stron konfliktu dla tradycji katolickich.
Prowadząc działania wojenne przeciwko Rzeczypospolitej, Szwedzi trzymali się zasady „wojna powinna żywić wojnę”. Na podstawie przytoczonego tekstu wyjaśnij sens tego powiedzenia.
Szwedzi uważali, że żołnierze powinni utrzymywać się kosztem ludności podbitej, stąd często dopuszczali się rabunków.
Porównaj postępowanie najeźdźców oraz wojsk polskich.
Zarówno Szwedzi, jak i wojska polskie dokonywały grabieży na ludności cywilnej. Obie strony nie szanowały uczuć religijnych: Szwedzi w Łowiczu złupili świątynie, wojska polskie zaś zaatakowały cywilów przed Wielkanocą.
1
211
Ćwiczenie 4
R1exnxflBXcK9
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
R6QjI9iNv3iyN
Uzasadnij swoją odpowiedź. (Uzupełnij).
Przypomnij sobie postanowienia poszczególnych układów międzynarodowych z czasów potopu.
Mapa ukazuje obszary planowanego rozbioru Polski i jej podziału pomiędzy Szwedów oraz ich sojuszników.
RjWOIpxBbzbgL2
(Uzupełnij).
211
Ćwiczenie 5
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.
Marcin MarkowiczPolska awantura Jerzego II Rakoczego
Jerzy II Rakoczy […] na czele około 30 tysięcy żołnierzy przekroczył Karpaty. Nad Sanem dołączyło do niego około 10–15 tysięcy Kozaków. Łuny pożarów znaczyły szlak przemarszu sojuszników w kierunku Krakowa. Stamtąd skierowali się w Sandomierskie, gdzie nastąpiło połączenie z armią Karola Gustawa. Obaj monarchowie ruszyli w pogoń za polskimi oddziałami, które wobec przewagi wroga unikały walnej bitwy. Zdobycie Brześcia Litewskiego uwieńczyło działanie obu władców. Król Szwecji ruszył następnie na Pomorze, zaś Rakoczy skierował się w kierunku Warszawy.
D Źródło: Marcin Markowicz, Polska awantura Jerzego II Rakoczego, „Mówią Wieki” 2005, nr 8.
RZKM9Q4Mgc3gF
Rozstrzygnij czy wydarzenia opisane w powyższym fragmencie były następstwem postanowień, które ilustruje mapa z ćwiczenia 4. (Uzupełnij).
Przypomnij sobie, które państwa wsparły Szwecję przeciwko Rzeczypospolitej podczas potopu.
Tak. Traktat w Radnot przyznawał Jerzemu II Rakoczemu, księciu Siedmiogrodu, szwedzkiemu sojusznikowi, koronę polską oraz część ziem. Władca Siedmiogrodu w efekcie zaatakował Polskę, aby wprowadzić w życie korzystne dla niego zapisy układu w Radnot.
21
Ćwiczenie 6
R44l4vFBwXWaB
Dopasuj nazwiska postaci do charakterystyk. Litewski możnowładca, wraz z bratem stryjecznym, przyjął protekcję Szwedów. W 1656 r. w Radnot podpisał z królem Szwecji Karolem X Gustawem, elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem Hohenzollernem, księciem Siedmiogrodu Jerzym II Rakoczym i Bohdanem Chmielnickim pierwszy w dziejach traktat o rozbiorze Rzeczpospolitej. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki Czołowa postać wojny partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa w czasie potopu szwedzkiego. Odniósł pierwsze znaczące zwycięstwo w wojnie ze Szwedami pod Warką. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki Z pochodzenia mieszczanin, zakonnik, przeor klasztoru paulinów na Jasnej Górze i dowódca obrony klasztoru podczas jego oblężenia w czasie potopu szwedzkiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki Słynny polski pamiętnikarz. Pochodził z ubogiej mazowieckiej szlachty. Przez 10 lat prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Zasłynął również jako pieniacz i awanturnik pięciokrotnie skazany na banicję. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki
Dopasuj nazwiska postaci do charakterystyk. Litewski możnowładca, wraz z bratem stryjecznym, przyjął protekcję Szwedów. W 1656 r. w Radnot podpisał z królem Szwecji Karolem X Gustawem, elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem Hohenzollernem, księciem Siedmiogrodu Jerzym II Rakoczym i Bohdanem Chmielnickim pierwszy w dziejach traktat o rozbiorze Rzeczpospolitej. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki Czołowa postać wojny partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa w czasie potopu szwedzkiego. Odniósł pierwsze znaczące zwycięstwo w wojnie ze Szwedami pod Warką. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki Z pochodzenia mieszczanin, zakonnik, przeor klasztoru paulinów na Jasnej Górze i dowódca obrony klasztoru podczas jego oblężenia w czasie potopu szwedzkiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki Słynny polski pamiętnikarz. Pochodził z ubogiej mazowieckiej szlachty. Przez 10 lat prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Zasłynął również jako pieniacz i awanturnik pięciokrotnie skazany na banicję. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Chryzostom Pasek, 2. Stefan Czarniecki, 3. Bogusław Radziwiłł, 4. Augustyn Kordecki
Połącz nazwiska postaci z odpowiadającymi im opisami.
Bogusław Radziwiłł, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Jan Chryzostom Pasek
Litewski możnowładca, który wraz z bratem stryjecznym przyjął protekcję Szwedów. W 1656 r. w Radnot podpisał z królem Szwecji Karolem X Gustawem, elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem Hohenzollernem, księciem Siedmiogrodu Jerzym II Rakoczym i Bohdanem Chmielnickim pierwszy w dziejach traktat o rozbiorze Rzeczypospolitej.
Czołowa postać wojny partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa w czasie potopu szwedzkiego. Odniósł pierwsze znaczące zwycięstwo w wojnie ze Szwedami pod Warką.
Z pochodzenia mieszczanin, zakonnik, przeor klasztoru Paulinów na Jasnej Górze i dowódca obrony klasztoru podczas jego oblężenia w czasie potopu szwedzkiego.
Słynny polski pamiętnikarz. Pochodził z ubogiej mazowieckiej szlachty. Przez 10 lat prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Zasłynął również jako pieniacz i awanturnik pięciokrotnie skazany na banicję.
1
311
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z ilustracjami i wykonaj polecenie.
Ilustracja A
R13XezOWib7lt
Czarnobiała ilustracja przedstawia w centrum na górze zabudowania klasztorne za murem. Przed murami, na stoku góry, kłęby dymu i lecące z nich w stronę klasztoru kule armatnie. U podnóża góry zabudowania miasta.
Obrona Jasnej Góry.
Źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna.
Ilustracja B
RyJL3usdDE6UA
Ilustracja
Obrona Przemyśla przed wojskami Jerzego II Rakoczego.
Źródło: Goku 122, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Ilustracja C
R15BaeixRelen
Ilustracja
Śluby lwowskie Jana Kazimierza na obrazie Jana Matejki.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja D
R1ZZLJtUaK7Ha
Ilustracja
Sala w opactwie Cystersów, w której podpisano traktat w Oliwie.
Źródło: Raimond Spekking, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Wyobraź sobie, że przygotowujesz prezentację multimedialną dotyczącą “Potopu” szwedzkiego.Uporządkuj przygotowane ilustracje odnoszące się do tej wojny zgodnie z chronologią wydarzeń. Elementy do uszeregowania: 1. Ilustracja A, 2. Ilustracja F, 3. Ilustracja C, 4. Ilustracja B, 5. Ilustracja E, 6. Ilustracja D
Wyobraź sobie, że przygotowujesz prezentację multimedialną dotyczącą “Potopu” szwedzkiego.Uporządkuj przygotowane ilustracje odnoszące się do tej wojny zgodnie z chronologią wydarzeń. Elementy do uszeregowania: 1. Ilustracja A, 2. Ilustracja F, 3. Ilustracja C, 4. Ilustracja B, 5. Ilustracja E, 6. Ilustracja D
Wyobraź sobie, że przygotowujesz prezentację multimedialną na temat potopu szwedzkiego. Uporządkuj ilustracje dotyczące tej wojny zgodnie z chronologią wydarzeń.
ilustracja F
ilustracja C
ilustracja E
ilustracja B
ilustracja D
ilustracja A
Przypomnij sobie momenty zwrotne potopu szwedzkiego.
R1XbXuvhu5ifJ3
(Uzupełnij).
1
311
Ćwiczenie 8
Zapoznaj się z mapą i wykonaj polecenie.
RYI3sBCVUT2TV
Ilustracja
Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Mathiasrex, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R17BGXJqwfvKp
Uzasadnij, że powyższa mapa Rzeczpospolitej Obojga Narodów ukazuje stan jej posiadania po zakończeniu “Potopu” w 1660 roku. (Uzupełnij).
Rozstrzygnij, które z postanowień różnych układów międzynarodowych z czasów potopu szwedzkiego okazało się trwałe.
Prusy Książęce nie zostały zaznaczone na mapie jako lenno Rzeczypospolitej, ponieważ skutkiem potopu szwedzkiego było uzyskanie suwerenności przez ten kraj.
