Sprawdź się
Teksty do ćwiczeń
Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Główne problemy i kierunki recepcji[T]endencją w europejskiej recepcjirecepcji antyku była imitacja. [...] Imitacja autorów antycznych odcisnęła głębokie znamiona na literaturze i poglądach teoretyczno‑literackich i estetycznych epoki renesansu. Stała się zasadą, według której pisarze – poeci i prozaicy – mieli z antycznych motywów, tematów, stylów i gatunków, komponować własne utwory, za pomocą cudzych myśli i sformułowań wyrażać własne refleksje. Imitacja obejmowała początkowo tylko literaturę nowołacińską, tworzoną na wzór antycznej, przede wszystkim rzymskiej. Rychło jednak zasadę imitacji przeniesiono na twórczość w językach narodowych. [...]
Teoretyczne uzasadnienia imitacji dali dopiero [...] wybitni teoretycy XVI‑wieczni L. DolceL. Dolce i J.C Scaliger.J.C Scaliger. Dolce twierdził, że sztuka, naśladując prawa, według których tworzy swe dzieła natura, i naśladując zdolności twórcze natury, może przewyższyć samą naturę (tj. gotowe wytwory natury). Pod warunkiem wszelako, że artysta musi być wyśmienicie zapoznany z doskonałą sztuką antyczną, która jest drugą naturą. Podobnie twierdził Scaliger w słynnej poetyce (1561), że Wergiliusz (uznawany przez Scaligera za najdoskonalszego poetę), sam jest drugą naturą i wszystko, co poeci współcześni chcieliby i mogli naśladować, znajduje się u Wergiliusza. Antycznych autorów – zdaniem Scaligera – trzeba naśladować dlatego, aby ukazać doskonałą naturę. Jest to możliwe tylko dzięki imitacji. [...]
Kult pewnych autorów antycznych [...] był w rzeczy samej okazaniem nieograniczonego zaufania autorytetowi. Musiało to z czasem obudzić sprzeciw samych twórców, krępowanych wielkością i .... ograniczonością tych autorytetów. [...] Współczesny historyk dziejów recepcji antyku w literaturze krajów Europy zachodniej jako tendencję zaznaczającą się w obrębie ogólnego procesu recepcji wymienia obok imitacji także emulację. Emulacja (współzawodnictwo, rywalizacja) miała polegać na korzystaniu przez pisarzy nowożytnych tylko z niektórych elementów antycznej proweniencjiproweniencji, uzupełniających elementy pochodzące od samego pisarza. Utwory powstałe w wyniku zamierzonej i świadomej emulacji miały na celu nie tylko dorównanie mistrzowskim dziełom antycznym, ale również zaprezentowanie czegoś jeszcze innego i nowego [...], także przekłady, oczywiście w ich postaci renesansowej – swobodnych, nie krępujących autora parafrazparafraz.
Źródło: Tadeusz Bieńkowski, Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Główne problemy i kierunki recepcji, Wrocław 1976, s. 21–23.
Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Główne problemy i kierunki recepcjiIstotnym dla charakterystyki recepcji antyku w Polsce czasów renesansu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego w ogóle sięgano do dzieł autorów antycznych, skoro dostępne były powszechnie dzieła pisarzy nowszych. Na to pytanie można odpowiedzieć najogólniej, iż dlatego czytywano (i cytowano) dzieła autorów antycznych, ponieważ były pożyteczne, tzn. pouczające, zawierające wskazówki, które można zastosować w życiu codziennym. Zastosować w dziedzinie indywidualnej i zbiorowej etyki oraz w dziedzinie kierowania państwem. antykiem bowiem interesowano się właśnie głownie w aspekcie etyczno‑moralnym i historyczno‑politycznym. Te dwa aspekty antyku były […] dla ludzi ówczesnych ważniejsze aniżeli aspekt artystyczny, zrozumiały i uchwytny tylko dla stosunkowo wąskiego kręgu uczonych i pisarzy. Antyczna „mądrość” etyczno‑moralna i obywatelska była […] znacznie donioślejszym argumentem przemawiającym ze recepcją antyku aniżeli walory ściśle artystyczne dzieł starożytnych. Można nawet powiedzieć, że pod osłoną owej starożytnej mądrości […] mogły się przedostać do tej kultury również i antyczne środki wypowiedzi artystycznej – styl retoryczny w prozie, gatunki poetyckie itd. […] Nie były zaś takim argumentem ani zalety antycznego stylu, ani kompozycja starożytnych utworów dramatycznych czy lirycznych. Akceptację owej antycznej mądrości […] mogła sugerować ludziom w. XVI dawna, jeszcze patrystycznapatrystyczna tradycja. Wiadomo, że nawiązywali do niej bezpośrednio najwybitniejsi humaniści, z Erazmem z RotterdamuErazmem z Rotterdamu na czele. Szkoły renesansowe zalecały prowadzenie uczniom słowników [...], układanych na zasadzie właśnie haseł filozoficzno‑moralnych (cnota, wady, bogactwo, dzielność, chciwość, ojczyzna, szlachectwo itp.). Pod odnośnymi hasłami uczniowie zapisywali sentencje pochodzące z tekstów różnych autorów antycznych. Słowniczki takie, których celem bezpośrednim było uczenie się łaciny, stawały się pośrednio źródłem erudycji […], którą można było się przez całe życie kierować. Uwaga czytelników skupiała się przede wszystkim na literaturze i kulturze rzymskiej. Sprawiał to i język łaciński, i wyczuwalna znacznie bardziej niż greckiej ciągłość tradycji rzymskiej […]. […]
Z poglądów antycznych teoretyków (Arystotelesa, Cycerona) i historyków wysnuto wniosek, że o powodzeniu każdego państwa decydują określone cnoty przywódców i obywateli, a znów ich wady i nieprawości powodują konflikty w państwie i jego upadek. W ten sposób dzieje państw antycznych […] stały się dla czytelników renesansowych […] – ogromną skarbnicą praktycznych wskazówek, przestróg i zaleceń. Dla czytelników szlacheckich, biorących udział w rządzeniu Rzeczpospolitą, zalecenia takie i przestrogi posiadały walor nader użytecznego kompendium. Historia antyczna miała być użyteczna wszelako nie tylko dla kierunków państwa – władców, senatorów, wodzów i urzędników. Przekazywała ona przykłady cnót indywidualnych […], które mogły wzbogacić wewnętrznie każdego człowieka. wskazywała też na wady ludzkie i ich skutki tak dla jednostki jak dla społeczeństwa. Historia antyczna uważana była więc zarówno za doskonały zbiór postępowania w dziedzinie kierowania państwem, polityki, dyplomacji i strategii wojskowej, jak i za niewyczerpany zbiór przykładów moralnych.
Ten podwójny […] walor historii antycznej, opierał się bardzo długo wszelkim zarzutom stawianym antykowi (łącznie z zarzutem pogaństwa) i pozwalał „konkurować” z historią biblijną. W dziełach historyków antycznych […] widziano autorytatywną, sprawdzoną mądrość. Mądrość, czyli umiejętność rządzenia państwem, cnotliwego i pożyteczna dla kraju życia, wychowywania młodego pokolenia, wreszcie umiejętność łączenia działalności praktycznej z refleksją teoretyczną, czynnego udziału w życiu obywatelskim i pracą literacką, filozofowaniem itp.Źródło: Tadeusz Bieńkowski, Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Główne problemy i kierunki recepcji, Wrocław 1976, s. 49–51.
J.C. Scaliger zalecał twórcom renesansowym naśladowanie Wergiliusza, aby: Możliwe odpowiedzi: 1. w sposób doskonały ukazywać naturę, 2. popisywać się erudycją przed czytelnikiem, 3. zdobyć jak największą popularność wśród czytelników, 4. szerzyć wiedzę na temat antyku
Wyjaśnij, na czym polegały różnice między imitacją a emulacją.
W krótkim tekście wyjaśnij, dlaczego renesansowych tłumaczy dzieł antycznych nie możemy postrzegać jedynie jako naśladowców twórców starożytnych.
Na podstawie tekstu Bieńkowskiego wytłumacz, dlaczego w literaturze polskiego renesansu wyraźniejsze są wpływy starożytnego Rzymu, a nie antycznej Grecji.
Napisz tekst, w którym omówisz formy i zakres nawiązań do wzorców antycznych w literaturze renesansowej.
Ułóż plan wystąpienia na temat: „Funkcje czerpania z wzorców antycznych przez twórców renesansowych”.
Na podstawie poniższego fragmentu opracowania autorstwa Tadeusza Bieńkowskiego oraz wykorzystując informacje zawarte w tekstach załączonych do lekcji, napisz liczące co najmniej 120 słów wypracowanie na temat: „Korzyści i niebezpieczeństwa wynikające z kultu, jakim twórcy renesansu obdarzali literaturę antyczną.”
Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Głowne problemy i kierunki recepcjiZajmiemy się teraz pokrótce najważniejszymi tendencjami panującymi w w. XV i XVI w europejskiej recepcji antyku. Zacząć trzeba od zagadnień stylistyczno‑literackich w ich zastosowaniu teoretycznym i praktycznym.
Jedną z bardzo ważnych tendencji był cyceronianizm i wywołane przez niego dyskusje. Zjawisko cyceronianizmu nie ograniczało się wszelako do wymowy, literatury i stylistyki, lecz wkraczało w dziedziny [...] etyki, filozofii i parenetyki (wzorzec humanisty wymownego i wykształconego). Cyceronianizm przybierał niekiedy objawy prawdziwego kultu Cycerona, kultu utrzymującego się w różnym nasileniu, w zależności od ataków opozycji, właściwie przez cały okres renesansu. W obrębie zjawisk czysto literackich cyceronianizm był prądem w prozie nowołacińskiej postulującym naśladownictwo retorycznego stylu i słownictwa Cycerona. Rozwinął się w pełni dopiero wtedy, gdy skomentowano około połowy XV w. dzieło Kwintyliana, zawierające pełny wykład Cycerońskiej teorii wymowy, a Lorenzo Valla w dziele De elegantiis Linguae Latinae zalecił styl [...] wzorowy, ale jednocześnie zamknięty, nie rozwijający się, oparty na języku skostniałym, nienaruszalnym, martwym. Już w założeniu i przyjęciu słownictwa i stylu Cycerona za wzór kryła się zapowiedź zerwania kontaktów łaciny cycerońskiej z żywym językiem i uczynienia z cyceronianizmu stylu tylko erudytów i szkół.
Źródło: Tadeusz Bieńkowski, Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Głowne problemy i kierunki recepcji, Wrocław 1976, s. 20–21.