Związki frazeologiczne/frazeologizmy to połączenia wyrazowe o stałym znaczeniu, niewynikające ze znaczeń poszczególnych wyrazów, posiadające znaczenie symboliczne.

Przykładowe związki frazeologiczne w wierszu:

– stoczyć się na dno,
– znaleźć się na dnie,
– kobieta upadła,
– drugie dno,
– dźwigać się z dna.

Zwróć uwagę na to, jakie wartości zostały przypisane temu, co było kiedyś i temu, co jest obecnie. Czy te pola czasowe nakładają się na siebie, czy są rozłączne?

Zestawienie tego, co było dawniej i tego, co obecnie, służy skontrastowaniu postaw i wartości, jakimi kierują się ludzie. Dawniej ludzie żyli w uporządkowanym, jednoznacznym świecie, wartości i pojęcia były tak samo rozumiane przez wszystkich. Współczesny człowiek pozbawiony jest tego porządku. Wprowadzenie dwóch planów czasowych ma na celu ukazanie pesymistycznej wizji człowieka zanurzonego w chaosie.

Jeśli nie masz pewności, czy poprawnie nazywasz podany środek, przypomnij sobie ich definicje:
– przerzutnia – środek stylistyczny polegający na przerzuceniu do następnego wersu wyrazu lub kilku wyrazów należących treściowo do wersu poprzedniego;
– enumeracja – środek stylistyczny polegający na wymienieniu w szeregu analogicznie zbudowanych zdań coraz to nowych elementów tej samej kategorii;
– parenteza – środek stylistyczny polegający na dodaniu zdania wtrąconego w nawiasie, wyjaśniającego lub uzupełniającego daną treść;
– anafora – środek stylistyczny polegający na powtórzeniu tego samego wyrazu lub zwrotu na początku kolejnych zdań, wersów, zwrotek;
– epifora – środek stylistyczny polegający na powtórzeniu tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu kilku następujących po sobie wersów lub zdań.

Kolaż oznacza technikę plastyczną, która polega na konstruowaniu obrazu z różnych materiałów. Kolaż literacki polega na komponowaniu tekstu poprzez zestawienia cytatów, aluzji literackich, nawiązań do potocznej frazeologii czy filmu.

Zweryfikuj, czy w twojej odpowiedzi zostały uwzględnione następujące kwestie:

– Różewicz wplata w swój tekst cytaty i parafrazy,

– w utworze pojawiają się fragmenty niejednorodne gatunkowo i stylistycznie,

– poeta posługuje się licznymi nawiązaniami do innych tekstów kultury,

- literackich, filozoficznych, filmowych, malarskich,

– technika kolażu współgra z problematyką utworu, ilustrując chaos, w którym żyje „człowiek współczesny”.

Zastanów się, jakie wartości są przypisane temu, co pionowe i temu, co poziome. Zwróć uwagę na to, z czym kojarzy się każdy z porządków.

Przykładowe wyjaśnienie symboliki:

– tylko człowiek zachowuje postawę wyprostowaną, co odróżnia go od zwierząt,

– oś wertykalna wyznacza przestrzeń sacrum i profanum, co ma również związek z ustaleniem hierarchii wartości i praw moralnych,

– człowiek współczesny utracił oparcie w metafizyce będącej ramą wartościowania, więc zniknęło także “stabilne dno”,

–wobec zachwiania metafizyczną strukturą człowiekowi współczesnemu pozostaje jedynie “spadanie w poziomie”.

Ironia to drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej, nadanie wypowiedzi odwrotnego sensu w stosunku do tego, co wynika ze znaczenia użytych słów. Pamiętaj, że w każdym przytoczonym przez ciebie fragmencie funkcja ironii może być inna.

Przykładowe fragmenty ironiczne:

–“człowieka który się znalazł na dnie | dzięki swej lekkomyślności | lub dzięki pomocy bliźnich | oglądano z przerażeniem”,

–“pamiętacie to opowiadanie || o porządnym człowieku || nie skoczył na ratunek | o człowieku który uprawiał „rozpustę” | kłamał bywał policzkowany | za to wyznanie | wielki zmarły może ostatni | współczesny moralista francuski | otrzymał w roku 1957 | nagrodę”,

–“jesteście jak dzieci przy piersi | które wejdą do Królestwa | (szkoda że go nie ma)”,

–“Tymczasem || dna już nie było | mimo woli zrozumiała to | pewna panienka z Paryża | i napisała wypracowanie | o spółkowaniu witaj smutku | o śmierci witaj smutku”.

Ironia polega na zestawieniu różnych kategorii, estetyk oraz emocji, zaprzeczaniu tego, co zostało powiedziane. Ironiczny wydźwięk ma negowanie istnienia życia po śmierci, zestawianie pozornie wykluczających się faktów.

Rozważ kwestie ontologii, aksjologii, moralności, kultury i relacji z drugim człowiekiem.

W odpowiedzi powinny zostać uwzględnione następujące kwestie:

– Różewicz ukazuje pesymistyczną wizję kondycji moralnej współczesnego człowieka. Jednostka ludzka nie posiada stałego punktu odniesienia, na którym można by zbudować etykę i hierarchię wartości,

– człowiek współczesny żyje w entropii, został pozbawiony ontologicznych fundamentów, zatem brakuje mu także podstaw etycznych - nie wie, co jest dobre, a co złe,

– człowiek nie może znaleźć oparcia w Bogu, odrzucił Go jako centrum świata, doświadcza samotności egzystencjalnej,

– innym rodzajem samotności jest poczucie wyobcowania w relacji z drugim człowiekiem,

– człowiek nie znajduje oparcia również w kulturze, jest ona “ziemią jałową”, co zostało podkreślone przez kolażową formę poematu.