Jedną z wielu przyczyn poczucia samotności bohaterów Innego świata jest życie w świecie odwróconego Dekalogu. Nie bez powodu książkę Grudzińskiego otwiera cytat:
Fiodor DostojewskiZapiski z martwego domu
Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zamierzam tutaj opisać.
dos Źródło: Fiodor Dostojewski, Zapiski z martwego domu.
R11zfEITjywtP
Zaznacz te przykazania Dekalogu, których łamanie podkreślono w spektaklu Gorzowskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. 1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną., 2. 2. Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno., 3. 3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił., 4. 4. Czcij ojca swego i matkę swoją., 5. 5. Nie zabijaj., 6. 6. Nie cudzołóż., 7. 7. Nie kradnij., 8. 8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu., 9. 9. Nie pożądaj żony bliźniego swego., 10. 10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest.
Zwróć uwagę na zachowania bohaterów i bohaterek.
11
Ćwiczenie 2
Na podstawie sztuki i lektury tekstu Herlinga‑Grudzińskiego wyjaśnij, w jakich warunkach przebywali więźniowie w sowieckich obozach pracy.
RRONUSlrB3Otx
(Uzupełnij).
Obóz nastawiony był na całkowite wykorzystanie fizyczne więźniów.
korzystali z „kotłów” — dostawali głodowe racje żywności,
na północy Rosji panowały bardzo trudne warunki atmosferyczne — niskie temperatury, sroga zima,
więźniowie pracowali w lesie kilkanaście godzin dziennie,
chorowali na kurzą ślepotę,
bezpodstawnie przedłużano im wyroki, ponieważ ich pobyt w więzieniu był nastawiony na maksymalną eksploatację i nie miał prowadzić do uwolnienia,
istniała hierarchia więzienna — władza wysługiwała się urkami, czyli więźniami skazanymi za najcięższe zbrodnie, i to oni „pilnowali” porządku w obozie.
11
Ćwiczenie 3
Ostatni to bohater, który w książce Grudzińskiego pojawia się jako Jewriej w Epilogu. Ostatni przychodzi do Grudzińskiego, by usłyszeć słowo: rozumiem. Ciąży bowiem na nim wielka odpowiedzialność — w obozie złożył fałszywe zeznania przeciwko kilku Niemcom, którzy zostali straceni. Ostatni jest człowiekiem samotnym przede wszystkim z powodu wyrzutów sumienia. Przeczytaj fragment wypowiedzi księdza Kaczkowskiego o godności ludzkiej i zaznacz te rodzaje godności, które Twoim zdaniem utracił Ostatni. Uzasadnij swój wybór.
Ostatni to bohater, który w książce Grudzińskiego pojawia się jako Jewriej w Epilogu. Ostatni przychodzi do Grudzińskiego, by usłyszeć słowo: rozumiem. Ciąży bowiem na nim wielka odpowiedzialność — w obozie złożył fałszywe zeznania przeciwko kilku Niemcom, którzy zostali straceni. Ostatni jest człowiekiem samotnym przede wszystkim z powodu wyrzutów sumienia. Zapoznaj się z fragmentem wypowiedzi księdza Kaczkowskiego o godności ludzkiej i zaznacz te rodzaje godności, które Twoim zdaniem utracił Ostatni. Uzasadnij swój wybór.
Jan KaczkowskiŻycie na pełnej petardzie
Mamy trzy rodzaje godności: godność osobową, godność osobistą i godność osobowościową. Godność osobowa jest niezbywalna. Odnosi się ona do samego tylko faktu, że ktoś jest człowiekiem. Godność osobista to ta, którą wypracowaliśmy sobie przez całe życie. Można ją przekreślić jednym ruchem, na przykład jeśli uznany publicysta katolicki jedzie samochodem po pijaku. Godność osobowościową sami sobie przyznajemy, kiedy patrzymy w lustro i widzimy siebie jako przyzwoitego człowieka. To poczucie własnej godności też możemy bardzo łatwo stracić. A te dwie ostatnie godności nie są niezbywalne. Zawsze istnieje ryzyko, że w ramach tych dwóch kategorii w jakimś sensie się odczłowieczymy przez jakiś niegodziwy czyn.
2 Źródło: Jan Kaczkowski, Życie na pełnej petardzie, Kraków 2015.
R106WchxzE2go
Godność, którego rodzaju utracił Ostatni? Możliwe odpowiedzi: 1. osobowa, 2. osobowościowa, 3. osobista
„Współczesny sprzeciw Kościoła wobec kary śmierci wynika z przekonania, że największy nawet zbrodniarz nie traci owej osobowej godności, nie odczłowiecza się przez swój niegodziwy czyn”.
Ostatni utracił dwie godności: osobistą i osobowościową. Godność osobistą utracił przez swój czyn — by zapewnić sobie lepsze warunki w lagrze, podpisał fałszywe zeznania i skazał tym samym ludzi na śmierć. Godność osobowościową utracił, gdyż przez to, co zrobił, trudno mu „patrzeć w lustro”. Dlatego przychodzi do Grudzińskiego, by otrzymać pewien rodzaj rozgrzeszenia.
11
Ćwiczenie 4
Reżyser sztuki, Igor Grzegorzewski, postanowił pobyt Herlinga‑Grudzińskiego w celi uczynić osią kompozycyjną. Heroiczna głodówka przyszłego pisarza, która ostatecznie doprowadza go do wolności, jest główną linią narracyjną. Wydarzenia, które miały miejsce w obozie i które doprowadziły do podjęcia dramatycznej decyzji o proteście stanowią retrospekcję. Przeczytaj wiersz Zbigniewa Herberta pt.: Przesłanie Pana Cogito i zaznacz te fragmenty, które mogą odnosić się do postawy Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego.
RxLZ1vIUqEj2p
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
RtVs6iKeaHsDV
(Uzupełnij).
Przypomnij sobie, jakie są powody podjęcia dramatycznej decyzji przez Grudzińskiego.
21
Ćwiczenie 5
Wymień trzy wydarzenia, które miały miejsce w więzieniu i które, Twoim zdaniem, potęgowały poczucie samotności i cierpienie Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego, ale również wpływały na jego niezłomność.
R15R3yDNKWfO3
(Uzupełnij).
Przyjrzyj się stosunkowi władz do więźnia.
nieustanny strach o własne życie — przyłożenie pistoletu do głowy przez oficera NKWD, docierające informacje o tych, którzy się poddali i nie wytrzymali głodówki, opuchnięte nogi — efekt niedożywienia, przynoszone do celi pożywienie, które ma stanowić pokusę, wizyta lekarza, który wprost mówi o nadchodzącej śmierci, pozostawanie z własnymi myślami i cierpieniem w samotności.
21
Ćwiczenie 6
Przyczyną cierpienia i samotności wszystkich bohaterów i bohaterek Innego świata jest, najogólniej mówiąc, pobyt w obozie. Jednak i Grudziński, i wierny mu Gorzkowski pokazują cierpienie jednostkowe. Przypatrz się kadrom portretującym bohaterów i bohaterki, a następnie wskaż, co stanowi źródło ich indywidualnego cierpienia.
Przyczyną cierpienia i samotności wszystkich bohaterów i bohaterek Innego świata jest, najogólniej mówiąc, pobyt w obozie. Jednak i Grudziński, i wierny mu Gorzkowski pokazują cierpienie jednostkowe. Wyjaśnij, co stanowi źródło indywidualnego cierpienia bohaterów powieści.
RkNCqWVaU0vbf
(Uzupełnij).
Skorzystaj z wiadomości na temat przeszłości większość bohaterów i bohaterek.
Dimka – stracił rodzinę i wiarę, nie ma dla kogo żyć, wegetuje, czekając na śmierć. Rusto – udało mu się uciec z obozu, ale potem został skatowany i stracił wiarę; zrozumiał, że od obozu nie ma ucieczki. Marusia i Generalska córka – kobiety w obozie są gwałcone przez urków, traktowane jak przedmioty lub zmuszane prostytucji, gdyż nie wytrzymują trudnych warunków i głodu. Tania – była solistką w operze, wielką gwiazdą, została skazana za taniec z przedstawicielem Japonii na jakimś przyjęciu; cierpi, bo jest artystką, której kariera została złamana; Tania nigdy już nie zaśpiewa dla szerokiej publiczności, jest jak uwięziony ptak. Lazarowicz – jest profesorem literatury, kiedyś wykładał na uniwersytecie, jest człowiekiem niezwykle wrażliwym, który cierpi z powodu braku możliwości wykonywania swojej pracy i dzielenia się wiedzą, staje się w obozie pośmiewiskiem dla urków. Kostylew – dawny komunista, który wierzył w system. System go jednak oszukał i złamał. Kostylew okalecza się, by nigdy już nie pracować dla tej władzy.
31
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z fragmentem tekstu Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego na temat samotności w obozie. Oczekiwanie na nią miało charakter dychotomicznydychotomiadychotomiczny. Zastanów się i napisz, na czym owa dychotomia polegała.
Gustaw Herling-GrudzińskiInny świat
Męka życia więziennego nie kończyła się w baraku, wprost przeciwnie, zamieniała się dopiero w torturę myśli o śmierci. Ale miała w sobie tajemniczy – pociągający i odpychający zarazem – urok intymności cierpienia. Leżąc samotnie na pryczy, można się było nareszcie poczuć wolnym – wolnym od pracy, od współtowarzyszy więziennych, od czasu, który płynął jak stygnąca smoła. Tylko w więzieniu łatwo jest zrozumieć, że życie bez czekania na cokolwiek nie ma najmniejszego sensu i wypełnia się po brzegi rozpaczą. Czekając na samotność, baliśmy się jej jednocześnie. Była ona jedyną namiastką wolności, za którą w chwilach zupełnego odprężenia płaciło się ulgą i fizycznym prawie bólem płaczu. Taki jest jednak zawsze pierwszy odruch beznadziejności: wiara, że w samotności cierpienie zahartuje się i wysublimuje jak w ogniu oczyszczającym. Mało ludzi potrafi naprawdę znieść samotność, ale wielu marzy o niej jak o ostatniej ucieczce. Podobnie jak myśl o samobójstwie, myśl o samotności bywa najczęściej jedyną formą protestu, na jaką nas stać, gdy wszystko zawiodło, a śmierć ma w sobie jeszcze ciągle więcej grozy niż uroku. Myśl, sama tylko myśl, gdyż rozpacz płynąca z świadomości jest większa od rozpaczy odrętwienia. Gdyby można było wyobrazić sobie, co czuje rozbitek, dopływający ostatnim wysiłkiem woli do wyspy bezludnej, jego uczucia okazałyby się podobne do naszych na godzinę przed powrotem do zony; była w nich bowiem jeszcze nadzieja. Ale czy może być większa tortura niż nagłe uświadomienie sobie, że ta nadzieja była tylko złudzeniem podnieconych zmysłów?
R1RjoRn6OcEsu
(Uzupełnij).
meka Źródło: Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat, Kraków 2000, s. 84–85.
Sprawdź w słowniku języka polskiego, co oznacza słowo: dychotomia.
Więźniowie marzyli o samotności, bo dawała im ona namiastkę wolności. Jednak samotność oddalała od innych ludzi, w niej zdawali sobie sprawę z beznadziejności swojej sytuacji życiowej.
31
Ćwiczenie 8
W świecie odwróconego Dekalogu bohaterowie podejmują decyzje o samobójstwie. Tak było w przypadku Kostylewa i Natalii Lwowny. Zinterpretuj i opisz, czego wyrazem jest taka decyzja.
R1GgJLjqK9env
(Uzupełnij).
Przypomnij sobie scenę rozmowy Natalii z Grudzińskim o książce Fiodora Dostojewskiego.
Decyzja o samobójstwie jest jedynym aktem wolności w obozie, to jedyna rzecz, o której więźniowie mogą zdecydować.
31
Ćwiczenie 9
Przeanalizuj infografikę przedstawiającą hierarchię potrzeb Maslowa. Zastanów się, dlaczego jedną z najbardziej podstawowych tortur stosowanych w obozie było morzenie więźniów głodem. Wyjaśnij, jakie to miało konsekwencje.
Przeanalizuj opis infografiki przedstawiającej hierarchię potrzeb Maslowa. Zastanów się, dlaczego jedną z najbardziej podstawowych tortur stosowanych w obozie było morzenie więźniów głodem. Wyjaśnij, jakie to miało konsekwencje.
R1UbOzWUuhZCX
Infografika interaktywna przedstawia hierarchię potrzeb ułożoną w pięciostopniową piramidę. Zaczynając od szczytu piramidy, a kończąc na jej podstawie, są to: potrzeby samorealizacji, potrzeby szacunku i uznania, potrzeby afiliacji, potrzeby bezpieczeństwa oraz potrzeby fizjologiczne. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Potrzeby samorealizacji wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości, osiągnięcia satysfakcji z własnych działań, szczęścia, które przynoszą pasje i hobby. Zalicza się tu potrzeby: estetyczne (harmonii i piękna), poznawcze (wiedzy, rozumienia, nowości), 2. Potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi. Tu zalicza się pragnienie potęgi, wyczynu i wolności, respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji., 3. Potrzeby afiliacji łączą się z potrzebą przezwyciężenia przez człowieka osamotnienia, alienacji i obcości. Jest to potrzeba związana z nawiązywaniem bliskich, intymnych relacji, uczestnictwa w życiu grupy. Należą tu np. potrzeby: miłości, przyjaźni, intymności, posiadania rodziny., 4. Potrzeby bezpieczeństwa pobudzają człowieka do działania. Potrzeby ochrony i bezpieczeństwa obejmują, np.: bezpieczeństwo osobiste, bezpieczeństwo ekonomiczne, zdrowie i dobre samopoczucie,, 5. Potrzeby fizjologiczne są to potrzeby pierwszego rzędu, gdyż dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, pozwalają mu przetrwać. Jeżeli nie są zaspokojone, organizm nie może prawidłowo funkcjonować i nie będzie w stanie przetrwać. Do tych potrzeb zalicza się zaspokajanie głodu, pragnienia, oddychanie, ochronę przed czynnikami atmosferycznymi, możliwość wydalania, zaspokojenie instynktu seksualnego prowadzącego do reprodukcji.
Infografika interaktywna przedstawia hierarchię potrzeb ułożoną w pięciostopniową piramidę. Zaczynając od szczytu piramidy, a kończąc na jej podstawie, są to: potrzeby samorealizacji, potrzeby szacunku i uznania, potrzeby afiliacji, potrzeby bezpieczeństwa oraz potrzeby fizjologiczne. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Potrzeby samorealizacji wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości, osiągnięcia satysfakcji z własnych działań, szczęścia, które przynoszą pasje i hobby. Zalicza się tu potrzeby: estetyczne (harmonii i piękna), poznawcze (wiedzy, rozumienia, nowości), 2. Potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi. Tu zalicza się pragnienie potęgi, wyczynu i wolności, respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji., 3. Potrzeby afiliacji łączą się z potrzebą przezwyciężenia przez człowieka osamotnienia, alienacji i obcości. Jest to potrzeba związana z nawiązywaniem bliskich, intymnych relacji, uczestnictwa w życiu grupy. Należą tu np. potrzeby: miłości, przyjaźni, intymności, posiadania rodziny., 4. Potrzeby bezpieczeństwa pobudzają człowieka do działania. Potrzeby ochrony i bezpieczeństwa obejmują, np.: bezpieczeństwo osobiste, bezpieczeństwo ekonomiczne, zdrowie i dobre samopoczucie,, 5. Potrzeby fizjologiczne są to potrzeby pierwszego rzędu, gdyż dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, pozwalają mu przetrwać. Jeżeli nie są zaspokojone, organizm nie może prawidłowo funkcjonować i nie będzie w stanie przetrwać. Do tych potrzeb zalicza się zaspokajanie głodu, pragnienia, oddychanie, ochronę przed czynnikami atmosferycznymi, możliwość wydalania, zaspokojenie instynktu seksualnego prowadzącego do reprodukcji.
RmAMkH96XD4T5
(Uzupełnij).
Potrzeba jedzenia jest potrzebą fizjologiczną.
Człowiek głodny myśli nieustannie o jedzeniu, pragnie zrealizować podstawową potrzebę fizjologiczną, dlatego nie myśli już o potrzebach wyższego rzędu, nie tworzy związków i relacji z innymi ludźmi, nie odczuwa potrzeby kontaktu ze sztuką, nie oczekuje szacunku innych.
Słownik
dychotomia
dychotomia
(gr. dichotomos – przecięty na dwie części) - podział jakiejś całości na dwie różniące się zasadniczo części