Krwawa niedziela w Petersburgu w 1905 r.

Raport naczelnika petersburskiego oddziału Ochrany, Kremienieckiego z 22 I 1905 r.

Ściśle tajne

Dziś, około godziny 10 rano, za rogatką Narwską, w dzielnicach Wyborskiej i Petersburskiej, a także na Wasilewskim Ostrowie, koło budynku Zgromadzenia Robotników Fabrycznych, poczęli się zbierać robotnicy w celu - jak ogłosił o. Georgij Gapon - pójścia na Plac Zamkowy dla wręczenia cesarzowi petycji. Gdy w dzielnicy Narwskiej zebrało się kilka tysięcy ludzi, duchowny Gapon odprawił nabożeństwo i wraz z tłumem, mając na czele chorągwie i ikony, wzięte siłą ze znajdującej się w pobliżu dzielnicy Narwskiej kaplicy, a także portrety Ich Wysokości [cara i jego rodziny], ruszył ku Narwskiej bramie, gdzie pochód został zatrzymany przez wojsko. Trzeba zaznaczyć, że o. Gapon, sformowawszy pochód, natychmiast się ukrył. Nie zwracając uwagi na perswazje prystawa [naczelnika policji] Znaczkowskiego ani też na ataki kawalerii, tłum nie rozchodził się, ale parł naprzód. Znajdujące się u bramy Narwskiej dwie roty otworzyły ogień krótkimi seriami, przy czym - sądząc na podstawie fragmentarycznych wiadomości - padło na miejscu 10 zabitych i około 20 rannych. W liczbie poszkodowanych znajdują się chorążowie i robotnicy niosący portrety Ich Wysokości. Prócz tego ucierpieli od strzałów: pomocnik prystawa, porucznik Żółtkiewicz i jeden z rewirowych, asystujący tłumowi. Po tym tłum rozbiegł się. 

1 Źródło: Krwawa niedziela w Petersburgu w 1905 r., [w:] Wiek XIX w źródłach, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 2001, s. 342–343.

Fragment artykułu popularnonaukowego

Przed Bożym Narodzeniem 1904 roku [...] zostało niesłusznie zwolnionych z pracy kilku robotników Zakładów Putiłowskich i Gapon poparł wezwanie do strajku [...]. W nocy przybyły oddziały wojskowe z Pskowa i Rewla. Na robotników maszerujących z petycją do cara miało czekać dwadzieścia jeden batalionów piechoty, dwadzieścia trzy szwadrony kawalerii i setki kozaków. W słoneczną styczniową niedzielę robotnicy niosący ikony i portrety wielbionego „ojczulka” cara Mikołaja II zaczęli gromadzić się na peryferiach miasta. Z Ochty prawym brzegiem Newy ruszył pochód, w którym były także żony i dzieci demonstrantów. Inni zgromadzili się w dzielnicy wyborskiej i przeszli przez krótki most na Wyspę Petersburską.

Tu zatrzymała ich barykada na placu Troickim. [...] Jeden z oficerów wezwał maszerujących [...] do zatrzymania się, a wtedy ci rozpięli palta, aby pokazać, że nie są uzbrojeni. Jednakże na tych z przodu napierali ci z tyłu i tłum szedł dalej. Rozległ się dźwięk trąbki, gruchnęła salwa i do szarży ruszyła kawaleria. [...] O drugiej po południu generał Wasilczykow uznał, że trzeba wreszcie zaprowadzić porządek. Wydał rozkaz opróżnienia placu, w razie konieczności przy użyciu broni palnej. Zabrzmiały trąbki, huknęły strzały. Zabłąkane kule trafiły w dzieci, które wdrapały się na drzewa, żeby mieć lepszy widok. [...] Po południu [...] demonstracja została rozproszona. Maruderzy awanturowali się jeszcze i grabili sklepy, ale Gapon – który wciąż liczył na wywołanie rewolucji – gdzieś się ukrył. Władze informowały o niewielu ofiarach, ale później się okazało, że w „krwawą niedzielę” zginęło lub zostało ciężko rannych blisko tysiąc osób.

2 Źródło: Fragment artykułu popularnonaukowego, dostępny w internecie: https://wielkahistoria.pl/krwawa-niedziela-w-petersburgu-1905-w-masakrze-urzadzonej-przez-carskie-wojsko-zginely-setki-robotnikow/.

Najwyższy Manifest z 17 października 1905 roku

My, Mikołaj Drugi, z Bożej Łaski cesarz i samodzierżawca wszechrosyjski, król polski, wielki książę finlandzki, etc., etc., etc., oznajmiamy Naszym wiernym poddanym:

Zamieszki i niepokoje w miastach i wielu miejscach Naszego Cesarstwa napełniły Nasze serce wielkim i ciężkim smutkiem. Pomyślność Suwerena Rosji jest nierozdzielna od pomyślności kraju, a smutek kraju jest jego smutkiem. Zakłócenia które miały miejsce, mogą spowodować poważne napięcia w kraju, a także zagrozić całości i jedności Naszego państwa.

Mając na względzie wielką przysięgę służby, jako Car Jesteśmy zobligowani do użycia wszelkiej Naszej mądrości i Naszego autorytetu dla szybkiego zakończenia niepokoju, będącego zagrożeniem dla Naszego państwa. [Przeto] Zobowiązujemy rząd by sprawnie wykonał Naszą niewzruszoną wolę aby:

(1). Obdarzyć ludność najbardziej podstawowymi wolnościami, wypływającymi z zasad prawdziwej nietykalności osobistej, wolności sumienia, słowa, zgromadzeń i stowarzyszeń.

(2). Nie opóźniając zaplanowanych wyborów do Dumy Państwowej, przyznać prawo do udziału w Dumie [...] wszystkich tych klas ludności, które są obecnie całkowicie pozbawione praw wyborczych [...].

i (3). Ustanowić jako niewzruszalną zasadę, że żadne prawo nie może wejść w życie bez zatwierdzenia przez Dumę Państwową, i że wybranym przedstawicielom ludu zostanie zagwarantowana możliwość udziału w nadzorze legalności działania ustanowionych przez Nas władz.

Wzywamy wszystkich wiernych synów Rosji aby pamiętali o swych obowiązkach wobec kraju, aby pomogli w zakończeniu panujących obecnie bezprecedensowych niepokojów [...].

Dan w Peterhof 17 dnia Października w 1905 roku Naszego Pana i jedenastym Naszego panowania.

3 Źródło: Najwyższy Manifest z 17 października 1905 roku, dostępny w internecie: https://pl.wikisource.org/wiki/Manifest_pa%C5%BAdziernikowy.