Janusz Kuczyński, Tadeusz Mrówczyński 500 zagadek filozoficznych

W filozofii Spinozy intuicja polega na poznaniu rzeczy przez jej istotę, czyli przez definicję. Poznanie intuicyjne zdobywane bez odwoływania się do doświadczenia, na mocy samej znajomości pojęć, nie może nas nigdy mylić, jest zawsze prawdziwe. Skoro jednak znajomość pojęć, ich definicji osiągamy dzięki aktom naszego umysłu, to poznanie intuicyjne uważane przez Spinozę za najdoskonalszy rodzaj poznania jest formą poznania intelektualnego. W koncepcji poznania intelektualnego znajdował swój wyraz konsekwentny racjonalizm Spinozy.

Natomiast u Bergsona intuicja jest narzędziem krytyki ograniczoności racjonalizmu. Poznanie intuicyjne przeciwstawia Bergson poznaniu intelektualnemu, które ma charakter dyskursywny i analityczny, ujmuje rzeczy od zewnątrz i w bezruchu. Nazywa on intuicją poznanie zbliżone co do swojej bezpośredniości do instynktu, poznanie odbywające się bez pośrednictwa pojęć i słów, nie poddające się werbalizacji i bezwzględnie niewyrażalne. W akcie poznania intuicyjnego podmiot dąży do utożsamienia się z przedmiotem, wczucia się w przedmiot, uchwycenia go od wewnątrz w jego konkretności i nieustannym ruchu. W życiu codziennym zadowalamy się intelektualnymi formami poznania, które zniekształcają obraz świata, natomiast do autentycznego życia świata, do jego głębi, docieramy za pośrednictwem poznania intuicyjnego.

wo1 Źródło: Janusz Kuczyński, Tadeusz Mrówczyński, 500 zagadek filozoficznych, Warszawa 1966, s. 171–172.

Blaise Pascal Myśli

Że niektórzy ludzie z umysłem życiowym nie są geometrami, wypływa stąd, że niepodobna im zgoła nagiąć się do zasad geometrii; jeżeli zaś geometrzy nie posiadają życiowego dowcipu, to stąd, iż nie widzą tego, co mają przed sobą i że, będąc przyzwyczajeni do jasnych i grubych zasad geometrii i do rozumowania jedynie po dokładnym widzeniu i roztrząśnięciu swoich zasad, gubią się w rzeczach praktycznych, gdzie zasady nie dadzą się uchwycić w podobny sposób (…). Umysły życiowe przeciwnie, wzwyczaiwszy się niejako sądzić od pierwszego spojrzenia, są tak zdziwione, kiedy im się przedstawi twierdzenia zupełnie dla nich niezrozumiałe — w które aby wniknąć, trzeba im przebrnąć przez definicje i zasady tak jałowe i nieoglądane wprzód nigdy tak szczegółowo — iż brzydzą sobie ten trud i zniechęcają się (…). Geometrzy, którzy są jedynie geometrami, mają tedy dowcip trafny, ale pod warunkiem, że im się dobrze wyłoży wszystkie rzeczy wedle definicji i zasad; inaczej robią się bałamutni i nieznośni, myślą bowiem ściśle jedynie na podstawie zupełnie jasnych zasad (…). Ludzie, którzy nawykli sądzić uczuciem, nie pojmują zgoła procesu rozumowania, chcą bowiem od razu ogarnąć rzecz jednym spojrzeniem i nie są przyzwyczajeni do szukania zasad. Drudzy przeciwnie, którzy są przyzwyczajeni rozumować na podstawie zasad, nie pojmują zgoła spraw uczucia, szukając w nich zasad i nie umiejąc patrzeć jednym rzutem.

wor2 Źródło: Blaise Pascal, Myśli, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, 2004 r., dostępny w internecie: wolnelektury.pl.