Irena Kossowska Artur Grottger

Artystyczna rzeczywistość cykli, przeobrażona w stosunku do historycznych realiów, skondensowana, nasycona emocjami i przeniesiona w uogólniający wymiar symbolu posiada swój własny, wewnętrzny porządek, podporządkowuje dokumentalny wymiar dzieł ich metaforycznej wykładni; struktura cykli daje wyraz dążeniu Grottgera do zharmonizowania epickiej opisowości z elegijną poetyką. Repertuar tematyczny malarstwa Grottgera, łączącego estetyczne normy akademizmu z romantyczną uczuciowością i realistycznym odtworzeniem szczegółów przedstawionych zdarzeń, obejmował kompozycje historyczne, sceny rodzajowe i portrety. Najwcześniejsze rysunki artysty powstające pod okiem jego ojca, stały się zaczynem dla wykreowania twórczej wizji naznaczonej stygmatem patriotyzmu; były to sceny batalistyczne związane głównie z powstaniem listopadowym (Egzekucja szpiega, 1847). Konie będą motywem często powracającym w akwarelach Grottgera pochodzących z 1850., malowanych pod wpływem sztuki Juliusza Kossaka (Szarża ułanów, 1850). Szereg obrazów i rysunków Grottgera, szczególnie przedstawień o tematyce rodzajowej i alegorycznej, cechowała sentymentalna poetyka i stylistyka wiedeńskiego biedermeierubiedermeierbiedermeieru. Z drugiej strony w kompozycjach historycznych ujawniła się z całą mocą romantyczna postawa artysty. Z fascynacją Orientem, znamienną dla romantyków, związany był heroizowany motyw Czerkiesa zbuntowanego przeciwko władzy caratu (Czerkies z koniem, 1856; Czerkies z dzidą, 1860). W grupie kompozycji spełniających wymogi akademickiej konwencji wyróżniają się obrazy o pogłębionej nastrojowości i dramatycznym napięciu pokrewne romantycznemu historyzmowi Delaroche'a (Ucieczka Henryka Walezego z Polski, 1860; Modlitwa konfederatów barskich, 1860). Patetyczny ton i romantyczna symbolika cechują także inspirowane malarstwem pejzażowym Caspara Davida Friedricha obrazy takie, jak Modlitwa wodza (1857) i Modlitwa wieczorna rolnika (1865).

(...)

Istotną część spuścizny artystycznej Grottgera zajmuje sztuka portretowa oparta na zróżnicowanych konwencjach obrazowania, od formuły wizerunku reprezentacyjnego (Portret gen. F.H. Schlicka; Portret panien Dzieduszyckich z psem) poprzez liryczno‑sentymentalne wizerunki kobiet (Portret hrabianki Thun, 1860) po werystycznie ujęte i pogłębione psychologicznie portrety członków rodziny i przyjaciół (Portret Marii Sawiczewskiej, siostry artysty, 1863; Portret Jana Tarnowskiego, Portret Jerzego Lubomirskiego, 1866) oraz dosadne w wyrazie studia portretowe wieśniaków (Chłop z Barszczowic, 1860). Seria autoportretów odzwierciedlała zarówno zmiany fizjonomicznych rysów i psychicznego stanu twórcy, jak ewolucję jego języka plastycznego, coraz oszczędniejszego i wyrazistszego, o coraz bardziej zawężonej skali barw i ostrzejszych kontrastach światła i cienia (Autoportret na palecie, 1865; Autoportret w konfederatce, 1865; Portret własny artysty, 1867).

Tematyka martyrologiczna, popowstaniowa stanowiła motyw przewodni całej twórczości Grottgera. Prócz rysunkowych cykli wpisują się w ten nurt obrazy ukazujące tragizm śmierci (Nokturn, 1864; antynomiczna para Walka i Pojednanie, 1864), ból rozstania (antytetyczna para Rok 1863 - Pożegnanie powstańca i Powitanie powstańca, 1865‑1866), dramat żałoby i kalectwa (W Saskim Ogrodzie, 1863; Po powstaniu, 1864) oraz cierpienia zesłańców (Pochód na Sybir, 1867; Zesłaniec w kopalni). Istotną rolę odegrał w sztuce Grottgera wizerunek kobiety‑Polki, żony i matki heroicznie wspierającej narodowowyzwoleńczą walkę (Przejście przez granicę, 1865; Pod murami więzienia, 1866). Formułę wizerunku z okresu żałoby narodowej stosował Grottger malując portrety bliskich sobie kobiet, szczególnie narzeczonej, Wandy (Portret W. Monné z sówką, 1866).

cw Źródło: Irena Kossowska, Artur Grottger, dostępny w internecie: Culture.pl.