Sprawdź się
Na podstawie poniższego fragmentu Końca świata Stanisława Vincenza wskaż trzy cechy, które są właściwe dla eseju.
| Cytat | Cecha eseju |
|---|---|
Koniec świataZe śmiercią mego dziadka pod koniec roku 1905, a po raz drugi dwanaście lat później, po spaleniu starego domu pod koniec pierwszej wojny, świat dla mnie naprawdę się skończył. I potem chyba jeszcze jakieś dwa razy. I to dobrze, bo na to się kończy, aby się znów zaczynało.
Goethe mówi o tym:
Jak długoś nie doszedł do tego:
Zgiń i na nowo się stań!
Jesteś tym mętnym gościem
Na tej ciemnej ziemi.
Każdy Raz, kiedy świat się skończy - a są epoki, które w to obfitują - człowiek, w którego żyłach sączy się jeszcze nieco krwi, mógłby zacząć raz jeszcze żyć. Pod jednym warunkiem. Mimo woli, nawet wbrew woli, zacytuję moją babcię Otylię, damę wyniosłą wobec pysznych, a głębokiego serca wobec biednych i słabych. Na moje zapytanie, który egoizm gorszy, młodociany czy starczy, odpowiedziała stanowczo: “Stary najgorszy, skostniały, ciasnego serca, zdolny do podeptania życia, wprost okrutny, niech cię Bóg broni od tego”. To był warunek, którego starałem się przestrzegać: Nie stać się starym! Z tym założeniem chcę na zakończenie opisać pewną scenę z pewnego salonu, tuż przed samym końcem świata.
Skąd ja do tego, aby pisać o salonach? Trzeba się przyznać. W moim dzieciństwie i jeszcze chłopięctwie wciąż krążyłem wokół salonów. Prowincjonalnych co prawda, ale przecie zaczepionych o słynną belle epoque, zarówno poprzez ludzi, jak poprzez modę.Źródło: Stanisław Vincenz, Koniec świata, [w:] Stanisław Vincenz, Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, oprac. Dorota Heck, Wrocław 2003, s. 202.
Wskaż, które gatunki literackie są twoim zdaniem najbliższe esejowi.
- powieść
- gawęda
- felieton
- dramat
- dziennik
- referat
- polemika
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz w tabeli.
| Dobrze jest przygotować plan eseju, podzielić go na części, rozdziały. | Prawda □ | Fałsz □ |
| Nie wolno odbiegać od tematu, każda dygresja burzy logikę wypowiedzi. | Prawda □ | Fałsz □ |
| Warto stosować konkretne sformułowania, typu: “Jak sądzę”, “Przyjmuje się, że”, “Następnie przejdźmy do”, ponieważ porządkują tekst i sprawiają, że staje się on przejrzysty. | Prawda □ | Fałsz □ |
| Każdy eseista tworzy swój odrębny styl. | Prawda □ | Fałsz □ |
| Należy powoływać się na obiektywne sądy, opinie czy wyniki badań naukowych, ponieważ uwiarygodniają one tekst. | Prawda □ | Fałsz □ |
Spośród podanych propozycji słów i wyrażeń wybierz te, które pasują do poniższego opisu eseju:
Tok wywodu poddany jest dowolnej na pozór {#grze skojarzeń}/{grze argumentów}, lecz ta asocjacyjność, jeśli dotyczy eseju, a nie źle napisanego artykułu [...], jest wynikiem {#głębokich przemyśleń}/{analiz wyników badań}, w istocie wrażenie dowolności powstaje jako rezultat kunsztownych zabiegów konstrukcyjnych. Symetria, {#paralelizm}/{logiczny porządek}, wielokrotne powracanie do tego samego motywu należą do środków często stosowanych w kompozycji eseju. [...] Eseista [...] {#nie rozwiązuje postawionego problemu definitywnie}/{rozwiązuje postawiony problem definitywnie}.
Bazując na fragmencie wstępu Wojciecha Karpińskiego do zbioru Zbiegi okoliczności Konstantego Jeleńskiego, wymień cechy eseisty.
WprowadzenieTo było moje spotkanie prawdziwie swobodnego Polaka, lekcja indywidualnego stylu i społecznej wyobraźni. Także lekcja pamięci. Najbardziej kosmopolityczny z emigracyjnych pisarzy, obecny w kilku językach i tradycjach kultury, nie tylko dał uderzający przenikliwością zarys genealogii polskiej inteligencji, ale właśnie w konfrontacji z polską tematyką, na tle gospodarstwa polszczyzny, jego głos zyskiwał szczególną siłę i osobisty ton. [...] Jeleński, przymierzając zachodnie mody i dylematy, pozostaje sobą, zachowując stały wzorzec czy raczej stałą otwartość. Nie tylko przekłada Gombrowicza i Miłosza na języki obce. Tłumaczy zawartą w ich dziełach wizję człowieka na język najnowszych prądów intelektualnych, a jednocześnie pokazuje ich oryginalność, nową drogę wyznaczaną przez nich polskiej kulturze, ich odmienność od dominujących dziś w świecie wzorów pisania i myślenia. Posługuje się swobodnie kilkoma językami, lecz sam przyznaje, że jego domem jest polszczyzna. W kilku szkicach dał doskonałą interpretację bliskich mi pisarzy emigracyjnych. Bez pedantyzmu, jakby od niechcenia przedstawił drogi rozwoju literatury współczesnej. Co go interesuje? “Błysk i urok szczegółu”. Kto jest mu potrzebny? Nie “eschatologiczni prorocy”, lecz “ontologiczni mistycy, jasnowidzący - teraz i dziś - ukryte związki między poszczególnymi przedmiotami i istnieniami”. Analizuje indywidualną wyobraźnię i społeczną mitologię.
Źródło: Wojciech Karpiński, Wprowadzenie, [w:] Konstanty Jeleński, Zbiegi okoliczności, Paryż - Kraków 2018, s. 8–9.
Jak rozumiesz poniższe słowa Wojciecha Karpińskiego o eseju? Czy zgadzasz się z nimi? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Herb wygnaniaEsej jest hybrydą i to najczęściej nietrwałą. Traci smak nie tylko poza granicami kultury i języka, ale i generacji, w których powstał. Tu tkwi sekret jego uroku i jego rozlicznych słabości. Cierpi na niedowład formy, tym różni się od poezji; na niedowład wyobraźni, tym różni się od prozy narracyjnej; na niedowład myśli, tym różni się od filozofii.
Źródło: Wojciech Karpiński, Herb wygnania, Paryż 1989, s. 55.
Zapoznaj się z początkiem eseju Pomieszanie języków Stanisława Barańczaka i zapisz w formie mapy myśli, w jakich kierunkach mogłyby potoczyć się dalsze rozważania, zaczynając od haseł: język, tłumaczenie.
-
język
-
-
tłumaczenie
-
Pomieszanie językówEmigrationEmigration, exileexile, expatrationexpatration - chyba jeszcze parę haseł tego rodzaju da się znaleźć w angielskich słownikach wyrazów bliskoznacznych, i zapewne każdy taki synonim zaczyna się od “e-” czy “ex-”, nostalgicznych przedrostków wyłączenia i wykluczenia. Każdemu “e-” towarzyszy jednak jakieś przeciwstawne co do sensu “in-”, znak inkorporacji, włączenia - nawet gdy występuje w tak ciężkich od obcości słowach jak “intruz” czy “imigrant”. Przypuszczam, że prawie każdy, komu zdarzyło się w życiu przekroczyć niewidzialną granicę między tym “e-” i “in-”, znalazł się przynajmniej raz w sytuacji, w której nawiedziło go dogłębne poczucie semantycznego rozchwiania przenikającego całą jego egzystencję. Dla skrótu można by nazwać to doznanie Syndromem Wieży Babel Emigration, exile, expatration - chyba jeszcze parę haseł tego rodzaju da się znaleźć w angielskich słownikach wyrazów bliskoznacznych, i zapewne każdy taki synonim zaczyna się od “e-” czy “ex-”, nostalgicznych przedrostków wyłączenia i wykluczenia. Każdemu “e-” towarzyszy jednak jakieś przeciwstawne co do sensu “in-”, znak inkorporacji, włączenia - nawet gdy występuje w tak ciężkich od obcości słowach jak “intruz” czy “imigrant”. Przypuszczam, że prawie każdy, komu zdarzyło się w życiu przekroczyć niewidzialną granicę między tym “e-” i “in-”, znalazł się przynajmniej raz w sytuacji, w której nawiedziło go dogłębne poczucie semantycznego rozchwiania przenikającego całą jego egzystencję. Dla skrótu można by nazwać to doznanie Syndromem Wieży Babel
Źródło: Stanisław Barańczak, Pomieszanie języków, [w:] Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, Wrocław 2003, s. 498.
Zredaguj esej na podany temat: Jaki wpływ na sposób postrzegania świata mają czasy, w których żyjesz? W pracy odwołaj się do własnych doświadczeń. Twoja praca powinna mieć co najmniej 400 słów.