Sprawdź się
Połącz daty z wydarzeniami.
zdobycie Jasnej Góry przez wrogów konfederacji, wybuch wojny turecko-rosyjskiej, I rozbiór Polski, ogłoszenie bezkrólewia przez Generalność barską, zwołanie konfederacji dysydenckich w Słucku i Toruniu, uprowadzenie Stanisława Augusta Poniatowskiego, koliszczyzna, zwołanie konfederacji barskiej, zawiązanie konfederacji radomskiej, obrady sejmu delegacyjnego (inaczej repninowskiego)
| 20 III 1767 | |
| 23 VI 1767 | |
| 5 X 1767 – 5 III 1768 | |
| 29 II 1768 | |
| VI–VII 1768 | |
| 6 X 1768 | |
| 13 X 1770 | |
| 3 XI 1771 | |
| 18 VIII 1772 | |
| 1772 |
Na podstawie podanych opisów dotyczących przedstawicieli szlachty oraz tekstu źródłowego wskaż tych, którzy najprawdopodobniej popierali konfederację barską.
Punkta obowiązków sprzysiężonych [akt zawiązania konfederacji barskiej]
Wiary św. katolickiej rzymskiej własnem życiem i krwią obligowany każdy bronić.
Żadnych gwałtów, rabunków między katolikami, żydami, lutrami, ani osobiście, ani przez subordynowane osoby, [konfederat] nie powinien czynić.
Chorągiew katolickiego sprzysiężenia jedna najpryncypalniejsza: Pan Jezus ukrzyżowany na lamie złotej lub srebrnej, druga Najświętszej Matki na takimże dnie. Inne pod znakiem samego Krzyża św. być mają; których to chorągwi, osobliwie dwóch najpryncypalniejszych, trup na trupie padając, wydrzeć sobie nieprzyjaciołom wiary św. nie damy.
Hasło generalne: Jezus Marya.
Żadnej korespondencji ani porozumienia czynić nie będą z nieprzyjaciołami wiary św., tudzież z niesprzysiężonemi katolikami.
Płaca nasza Chrystus i Opatrzność Jego najświętsza, który zaś będzie w sytuacji wsparcia i dopomożenia drugiemu, obligowany jest do pomocy.
Furaż [pasza dla koni wojskowych] nie większy, prowiant ma być wybierany tylko, gdzie generalna komenda brać i wiele każe.
Źródło: Punkta obowiązków sprzysiężonych [akt zawiązania konfederacji barskiej], w: Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego w świetle źródeł, oprac. Władysław Konopczyński, Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, z. 43, Kraków 1924, s. 11-12.
- W 1764 r. poparł elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego. Bliskie były mu ideały oświecenia.
- Bliski współpracownik Jana Klemensa Branickiego, kontrkandydata Stanisława Augusta Poniatowskiego do tronu w 1764 r. Nigdy nie pogodził się z elekcją Poniatowskiego i był przeciwny przeforsowanym przez „Familię” reformom.
- Magnatka, która w pełni podzielała poglądy należącego do opozycji antykrólewskiej męża.
- Biskup, dla którego równouprawnienie dysydentów równało się z zamachem na świętą wiarę rzymskokatolicką.
- Gdy została zawiązana konfederacja barska, przebywał za granicą. Postanowił nie wracać do kraju w obawie o swoje życie.
- Była zwolenniczką pokojowych rozwiązań. Musiała ograniczyć swoje wydatki i zrezygnować z planowanej podróży zagranicznej w związku z obowiązkiem zaopatrywania wojsk konfederackich w żywność.
- Został wychowany w duchu poszanowania dla tradycji i wolności szlacheckich. Na przestrzeni kilku ostatnich lat jego majątki kilkukrotnie ucierpiały w wyniku przemarszu wojsk rosyjskich i z ulgą przyjąłby rządy nowego króla, niezależnego od dworu w Petersburgu.
- Ze zgrozą obserwowała działalność Cerkwi we wschodnich województwach Rzeczpospolitej na rzecz przyznania praw politycznych wyznawcom prawosławia.
Zaznacz ilustrację, która przedstawia medal upamiętniający wydarzenie z czasów konfederacji barskiej. Następnie wykonaj polecenie poniżej.
- as
- as
- as
- as
Indeks górny Źródło ilustracji: Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikimedia Commons, domena publiczna. Indeks górny koniecŹródło ilustracji: Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie na podstawie jego treści oraz ilustracji z ćwiczenia 4 wykonaj polecenia.
Akt detronizacji Stanisława AugustaMy stany, rady duchowne i świeckie, marszałkowie, konsyliarze i cały stan rycerski koronne i Wielkiego Księstwa Litewskiego związkiem generalnym konfederacji złączeni. Strata rzeczy jej własny oznacza szacunek. Przeminiona szczęśliwość późno jej słodycz kosztować pozwala. […] Pokój kilkadziesiąt lat nieprzerwany w największym sąsiedzkich wojen zapale, granice całe, wolność we wszystkich swoich swobodach niezagrożona, prawa niezachwiane i pełnione, religia święta katolicka czczona, panującego przykładem tym tem okazalsza, wzajemnie przymierze czyli pacta conventa wiernie dotrzymane i miłość króla ku ludowi, poświęcona ludu wiarą królowi, po całym kraju bezpieczeństwo, handel, dostatek, obfitość: te były skutki panowania Augusta III. […] Szczęk broni […], wolność u nóg tyranii i jedynowładztwa konająca, prawa kardynalne dawne zdeptane, nowe na ubezpieczenie gwałtem osiągnionego dostojeństwa i wciągnięcie wolnej Rzplitej w podległość potencji moskiewskiej spisane, religia święta rzymska‑katolicka panująca wzgardzona […]. Wzywamy was, współbracia i przezacni obywatele! […] łączcie wspólny oręż, podnieście ramię, w krwi deklarowanego przyjaciela Rosji a kraju nieprzyjaciela, tyrana Stanisława Poniatowskiego, zmyjcie hańbę i obelgę narodu.
Źródło: Akt detronizacji Stanisława Augusta, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego w świetle źródeł, t. 43, oprac. W. Konopczyński, Kraków 1924, s. 14.
Dokończ zdania.
Akt detronizacji powstał…
- przed uprowadzeniem Stanisława Augusta Poniatowskiego przez konfederatów.
- po uprowadzeniu Stanisława Augusta Poniatowskiego przez konfederatów.
- przed wypowiedzeniem wojny Rosji przez Turcję.
- w reakcji na wypowiedzianą Rosji wojnę przez Turcję.
Fragment zaczynający się od słów „Strata rzeczy” i kończący na „Augusta III” wskazuje na…
- niechęć konfederatów do prorosyjskiej postawy Stanisława Augusta Poniatowskiego.
- tęsknotę pewnej części szlachty za czasami saskimi.
- brak szacunku do ówcześnie panującego władcy.
Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z opisem mapy, a następnie wykonaj polecenie.
Uzupełnij tabelę, wpisując przy każdym stwierdzeniu nazwę państwa, o którym mowa, i odpowiadający mu numer na mapie.
| Stwierdzenie | Nazwa państwa | Numer na mapie |
|---|---|---|
| Od 6 października 1768 r. w stanie wojny z Rosją. | ||
| Kraj ten próbował przeciwdziałać rosnącym wpływom państw systemu północnego (Danii, Prus i Rosji) w Europie, dlatego zachęcał Turcję do wojny z Rosją. Wzmocnił też działania antyrosyjskie w Szwecji. Przekazywał konfederatom pieniądze i wsparł ich w walce, wysławszy do Rzeczpospolitej kadrę oficerską. | ||
| Dwór ten z niepokojem obserwował wzrost znaczenia Rosji i Prus w Europie. Co prawda państwo to oficjalnie nie poparło konfederacji barskiej, ale też nie oponowało, gdy Generalność ustanowiła swoją siedzibę na jego terenie. | ||
| Książęta z dynastii rządzącej tym krajem liczyli, że konfederacja barska zakończy się detronizacją Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dawałoby to jednemu z nich szansę na zdobycie korony polskiej. | ||
| Od zakończenia wojny siedmioletniej państwo to było związane ścisłym sojuszem z Rosją. | ||
| Państwo to dążyło do jak najszybszej pacyfikacji Rzeczpospolitej i przywrócenia swojej kontroli nad nią. |
Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z opisem mapy, a następnie wykonaj polecenie.
Zaznacz „prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „fałsz”, jeżeli jest fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Zanim doszło do konfederacji barskiej, dysydencka szlachta zawiązała konfederacje w Słucku i Radomiu. | □ | □ |
| Działania wojenne w czasie konfederacji barskiej toczyły się w południowej części Rzeczpospolitej. | □ | □ |
| Mieszkańcy państwa polsko-litewskiego w równym stopniu odczuli skutki prowadzonych w czasie konfederacji działań wojennych. | □ | □ |
| Na ziemiach, na których leżały miasta Żytomierz i Humań, doszło do wydarzeń, które do historii przeszły pod nazwą „koliszczyzny”. | □ | □ |
| Zarówno miejsce zwołania konfederacji, jak i siedziba jej najwyższych władz (Generalności) znajdowały się w bliskiej odległości od stolicy. | □ | □ |
| Po klęsce konfederacji część jej uczestników udała się na emigrację. | □ | □ |
| W wyniku pacyfikacji kraju część konfederatów została zesłana na Sybir. | □ | □ |
| Miasto, w którym doszło do zawiązania konfederacji barskiej, znajduje się poza granicami współczesnej Polski. | □ | □ |
Ułóż fragmenty tekstu źródłowego w odpowiedniej kolejności, aby tworzyły spójną całość.
W - Wołkoński (poseł rosyjski)
K - Król
- K – Poselstwo to wysłano wbrew mojej woli, a tymczasem naród mnie nienawidzi, myśląc, że ja we wszystkim, zwłaszcza w zaaresztowaniu Sołtyka działałem zgodnie z Repninem.
- K – To nie wystarcza, muszę zawczasu wejść w bliższe szczegóły.
- W – Rzecz dziwna, że jeśli chodzi o utrzymanie i umocnienia W.Kr.Mości na tronie i o uspokojenie całego państwa, W.K.Mość chce jeszcze przepisywać jakieś warunki. Jedno jest konieczne: abyś W.K.Mość przed rozpoczęciem sprawy oddalił swoich doradców.
- Wołkoński [poseł rosyjski] – Czy W.Kr.Mość zechce pomagać nam i dworowi berlińskiemu do uspokojenia Polski?
- W – Jeżeli W.K.Mość od nich się nie odłączysz, to my sami zaczniemy robotę, a W.K.Mość możesz się przyłączyć do niej potem. […]
- W – Bez naszej zgody W.K.Mość nie byłbyś nawet królem. Póki Repnin tu był, skarg na niego nie było – te zaczęły się dopiero po jego odjeździe. Potem będzie można o wszystkich niemiłych umowach mówić, że zostały narzucone. Doradcy W.K.Mości mówią tak teraz dlatego, ponieważ dzieło ostatniego sejmu jest im niemiłe, ale jeżeli wkrótce nie zmienią postępowania, spotka ich coś gorszego niż Sołtyka.
- Król – Muszę najpierw wiedzieć, na jakich warunkach ma nastąpić to uspokojenie.
- K – Chcieliśmy tylko prosić imperatorową o cofnięcie tego, co Repnin zrobił gwałtem.
- W – Warunki są następujące: 1. zachowanie praw kardynalnych, 2. gwarancja, którą da także król pruski, Rosja nie będzie miała nic przeciwko temu, jeżeli i dwór wiedeński przyłączy się do zaręczenia gotowego dzieła, 3. jeżeli dysydenci w drodze układów z Rzplitą dobrowolnie zechcą czegoś ustąpić ze swych prerogatyw, to Rosja w tym nie przeszkodzi.
- K – Wstyd by mi było odbierać zaufanie ludziom, na których polegać mam wiele racji.
- W – Żadnego gwałtu nie było, zresztą czyż mógł on mieć miejsce skoro wszystko się odbyło solennie wśród takiego mnóstwa ludzi, i poselstwo do imperatorowej wysłano z uroczystą prośbą.
Rozmowa z posłami rosyjskim i pruskim w grudniu 1770 r., w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, z. 43, Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego w świetle źródeł, oprac. W. Konopczyński, Kraków 1924, s. 15–16.
Z których żądań Rosja nie była gotowa zrezygnować?
- utrzymanie praw kardynalnych
- wykluczenie Czartoryskich z życia politycznego
- zapewnienie praw politycznych różnowiercom na równi z katolikami i unitami
- objęcie ustroju Rzeczpospolitej rosyjskimi gwarancjami
Zapoznaj się z poniższymi tekstami źródłowymi, a następnie odpowiedz na pytania.
Źródło A
Hajdamacy i koliszczyzna w historiografii polskiej i ukraińskiej. Polsko-ukraiński dwugłosNadszedł czas, by uwolnić się od koniunkturalnego wpływu chwili bieżącej, by wreszcie […] spojrzeć na koliszczyznę z różnych punktów widzenia współczesnego wypadkom społeczeństwa, ocenić, jak zostały one przyjęte przez różne warstwy społeczne, jakie miały znaczenie dla ich aktualnego i przyszłego losu. Jednym słowem, należy ukazać koliszczyznę w jej właściwej skali, nie tylko na możliwie szerokim tle historycznym, ale jako niepodzielną jego część”. Według Serczyka obok konfliktu podstawowego między chłopem a panem feudalnym występowały równocześnie konflikty religijny i narodowy, co doprowadziło do wytworzenia się na przełomie lat 1767 i 1768 sytuacji kryzysowej, wzrostu nastrojów rewolucyjnych. Wojna z konfederatami barskimi sparaliżowała zdolność obronną feudalnego aparatu władzy w Rzeczypospolitej. Z kolei powstańcy liczyli na zbrojną pomoc rosyjską, ale srodze się zawiedli. Skoro rządzący w Rosji spostrzegli, że niepokoje społeczne mogą zagrażać porządkowi na lewobrzeżnej Ukrainie, armia carska zaczęła współdziałać z partią ukraińską i podolską.
Źródło: Tadeusz Srogosz, Władylena W. Sokyrska, Hajdamacy i koliszczyzna w historiografii polskiej i ukraińskiej. Polsko-ukraiński dwugłos, "Przegląd Nauk Historycznych", R. XVI, nr 2, Łódź 2017, s. 13–14.
Źródło B
Hajdamacy i koliszczyzna w historiografii polskiej i ukraińskiej. Polsko-ukraiński dwugłosNatalia Jakowenko: Podobnie jak ruch opryszków rozruchy hajdamackie zawsze stanowiły przedmiot sporów pomiędzy historykami polskimi i żydowskimi z jednej strony, a rosyjskimi i ukraińskimi z drugiej. Nad osądami pierwszych, przy wszelkich możliwych odrębnościach, ciążyło uczulenie na wyuzdane instynkty na wpół dzikiego społeczeństwa (jak wyraził się jeszcze w 1901 r. Franciszek Rawita‑Gawroński), nad ocenami drugich – chęć pominięcia okrutnych wydarzeń poprzez podniesienie hajdamacczyzny do rangi ruchu narodowo‑wyzwoleńczego przeciw szlacheckiej Polsce, wywołanego uciskiem pańszczyźnianym i uciskiem religijnym. Autor tej książki, niebędący specjalistą w zakresie hajdamacczyzny, nie uważa za zgodne z etyką proponowanie gotowej recepty na porozumienie. Jednak wyjście mimo wszystko znajduje się w przypomnieniu banalnego postulatu: historyk nie sądzi [podkr. – N. Jakowenko], ale stara się zrozumieć [podkr. – N. Jakowenko] swoich bohaterów, bez uprzedzeń wysłuchując i zabójcy, i jego ofiary, bo obaj są dla niego równoprawnymi podmiotami przeszłości. A z takiego punktu widzenia hajdamacczyzna niestety nie była jeszcze badana.
Źródło: Tadeusz Srogosz, Władylena W. Sokyrska, Hajdamacy i koliszczyzna w historiografii polskiej i ukraińskiej. Polsko-ukraiński dwugłos, "Przegląd Nauk Historycznych", R. XVI, nr 2, Łódź 2017, s. 37.