kariolka - mały powóz, resorowany, 2- lub 4‑kołowy, przeznaczony do spacerów pań, które same powoziły
11
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z poniższym fragmentem Powrotu posła Jana Ursyna Niemcewicza. Wybierz zdanie najlepiej oddające charakter przedstawionej sceny, następnie sformułuj dwa argumenty potwierdzające słuszność dokonanego wyboru.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem Powrotu posła Jana Ursyna Niemcewicza. Wybierz zdanie najlepiej oddające charakter przedstawionej sceny, następnie sformułuj dwa argumenty potwierdzające słuszność dokonanego wyboru.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem Powrotu posła Jana Ursyna Niemcewicza. Wybierz zdanie najlepiej oddające charakter przedstawionej sceny, następnie sformułuj dwa argumenty potwierdzające słuszność dokonanego wyboru.
Przeczytaj poniższy fragment Powrotu posła Jana Ursyna Niemcewicza. Wybierz zdanie najlepiej oddające charakter przedstawionej sceny, następnie sformułuj dwa argumenty potwierdzające słuszność dokonanego wyboru.
Julian Ursyn NiemcewiczPowrót posła
[...] SZARMANCKI Mam się znów dosługiwać? to sposób zbyt długi. Urzędy, dostojeństwa, słowem wszystkie żądze, Łatwe do dostąpienia, gdy człek ma pieniądze. Będą się kłaniać, chociaż nie będę pracować.
WALERY Będą się kłaniać, ale nie będą szanować: Publicznego szacunku ten tylko bezpieczny, Kto cnotliwie pracując, ludziom pożyteczny: Ale go nie otrzyma, kto tylko próżnuje.
SZARMANCKI Chcesz, bym był posłem na sejm, co dziś następuje? Bardziej się jeszcze znudził, jak tu waćpanowie? A dobrodzieju! wolę nade wszystko zdrowie; Lata przeszłego gdyście na sesjach siedzieli, Gdyście się przez dzień cały męczyli, krzyczeli Ja z pudrem i z pomadą włos zczesawszy wonną. Wsiadłszy w mą kariolkękariolkakariolkę, alboli też konno, Obleciałem Mokotów, Wolę, Królikarnię, Łazienki i Powązki; czasem Bażantarnię; Wieczorem przebrawszy się przy powiewnym chłodzie, Łajałem wraz z drugimi sejm w Saskim ogrodzie; Wypiłem z przyjaciołmi ponczu dużą czarę, Zjadłem brzoskwiń, morelów za dukatów parę; Potem koło dziesiątej, kończąc dzień przyjemny, Foksalowe zabawy okrywał mrok ciemny.
WALERY Gdyby każdy tak żyć chciał, czem by Polska była.
SZARMANCKI Nie wiem coby z nią było, lecz by się bawiła; Zawsze zdania waćpana są nazbyt surowe: Żebyś mi też ustąpił statku choć połowę! Ale słyszałem, że pan myśli stan odmienić, Że się okrutnie kocha, ma się wkrótce żenić, Z piękną, posażną, grzeczną, słowem zacną damą.
WALERY Ja właśnie o waćpanu słyszałem to samo.
SZARMANCKI Dalibóg, że nie, ale krewne uprzykrzone Pokoju mi nie dają, żebym pojął żonę! Co to za kłopot, co za bieda nieustanna, Tutaj ciągną rodzice, tu kocha się panna. Prawie chcą mię już gwałcić; no i cóż mam robić! Już z biedy na małżonka trzeba się sposobić, Tylu prośbom, wzdychaniom dać się ułagodzić: Prawdziwie, że to bieda pięknym się urodzić.
WALERY Te skargi oznaczają skromnego człowieka, Szczęśliwy, kto na piękność swą tylko narzeka! Powinszować waćpanu serdecznie należy, Najszczęśliwszyś podobno ze wszystkiej młodzieży, Że bez najmniejszych starań, prawie przez niechcenie, Umiesz wzbudzać w kobietach najtkliwsze płomienie.
SZARMANCKI Szczęście się przywiązało do mojej osoby, Ale wyznać należy, mam moje sposoby, I ktokolwiek iść zechce podług mych prawideł, Żadne kobieta jego nie uniknie sideł; Na dowód, że na próżno pochwał mych nie liczę, Wraz waćpanu pokażę wszystkie me zdobycze, Listy, portrety, włosy, obrączki, pierścionki, Te panienek, te wdowy, te od cudzej żonki.
WALERY Daję wiarę, żeś waćpan był bardzo szczęśliwy, Proszę, nie dowódź tego przez czyn nieuczciwy, Tych, co mu zawierzyły, nie zdradzaj czułości.
SZARMANCKI Otóż znowu pocieszne są delikatności! Jeśli masz za uczciwość ochraniać kobiety, Wierz mi, w ich oczach żadnej nie znajdziesz zalety: Chciej się tylko w mej szkole cokolwiek przećwiczyć, Tysiącami kochanek jak ja będziesz liczyć; Muszę ci me portrety pokazać koniecznie.
WALERY Na cóż? może się obejść bez tego bezpiecznie.
SZARMANCKI Hej, kozak!
WALERY Ale wcale nie jestem ciekawy.
Rf0OpQDQ3DG1V
Możliwe odpowiedzi: 1. Konstrukcja postaci w komedii Niemcewicza opiera się konwencjonalnych typach charakterów., 2. Konstrukcja zaprezentowanych postaci opiera się na kontraście, a celem wprowadzenia rozmowy jest zaprezentowanie charakterów oraz wartości wyznawanych przez bohaterów., 3. Rozmowa między Walerym a Szarmanckim ma (zgodnie z teoriami klasycystycznymi) odzwierciedlać zarówno cechy powszechne rodzajowi ludzkiemu, jak i właściwe tylko pewnym narodom, stanom i osobom.
cw2 Źródło: Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, Wrocław 1981, s. 143–146.
Zwróć uwagę na to, jakie wartości cenią przedstawieni przez Niemcewicza bohaterowie oraz w jaki sposób motywują swoje wybory i działania.
Walery, uczestnik Sejmu Wielkiego zostaje przeciwstawiony Szarmanckiemu - bawidamkowi, człowiekowi niezainteresowanemu tym, co dzieje się w kraju, myślącemu jedynie o rozrywkach.
Kontrast pomiędzy bohaterami zaznacza się na poziomie imion i nazwisk. Nazwisko “Szarmancki” jest znaczące, ironiczne - Ursyn Niemcewicz stworzył portret człowieka, który jest pusty, nie wyznaje żadnych idei. Walery jest szczery, w uczciwy sposób traktuje kobiety - nie epatuje tanim czarem, twardo stąpa po ziemi.
R1034rAs7n6Ki1
Ćwiczenie 2
Przeanalizuj wypowiedzi Szarmanckiego i Walerego. Zaznacz zdania, które najlepiej charakteryzują styl obu bohaterów. Możliwe odpowiedzi: 1. Styl wypowiedzi bohaterów w Powrocie posła jest odzwierciedleniem zasady mówiącej o tym, że „język postaci powinien zbliżać się do toku potocznego mówienia”. [Teresa Kostkiewiczowa, Komedia, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, Wrocław 1977, s. 268], 2. Zróżnicowany pod względem słownictwa i składni język bohaterów Powrotu posła jest ważnym środkiem ich charakterystyki., 3. Zindywidualizowany sposób mówienia bohaterów odzwierciedla także stany emocjonalne tych postaci – radość, gniew, smutek., 4. Język bohaterów Powrotu posła Niemcewicza odzwierciedla normę przystojności i stanowi środek pomiędzy stylem podłym i zaniedbanym a wysokim i ozdobnym. [Teresa Kostkiewiczowa, Komedia, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, Wrocław 1977, s. 268], 5. Styl wypowiedzi postaci w Powrocie posła służy przede wszystkim połączeniu wykładu ważnych wówczas kwestii politycznych z emocjonalnym wartościowaniem.
11
Ćwiczenie 3
Wyjaśnij, na czym polega dydaktyzm Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza, odnosząc się do treści utworu.
R1TAMlkQSyAB7
(Uzupełnij).
Przypomnij sobie znaczenie terminu „dydaktyzm” , następnie powiąż je z sytuacją społeczno‑polityczną, w której powstawał utwór Niemcewicza.
Dydaktyzm Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza zasadza się na przekonaniu, że literatura może uczyć, bawiąc. Autor odwołuje się w swoim tekście do wydarzeń aktualnych (okres Sejmu Wielkiego), dokonuje rozrachunku z sarmatyzmem, prezentuje postawy godne naśladowania.
21
Ćwiczenie 4
Ustal, czy akcja komedii Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza została skonstruowana zgodnie z zasadami budowy komedii klasycystycznej. Zanotuj wnioski.
Rk9VAReAZNcwR
(Uzupełnij).
Zwróć uwagę na sposób kreacji postaci, ich wypowiedzi, tematykę oraz sposób prowadzenia akcji.
Akcja w Powrocie posła Juliana Ursyna Niemcewicza została oparta na schemacie pozwalającym na sformułowanie wyrazistego przesłania dydaktycznego, co sprawia, że nie jest szczególnie wartka - autor podporządkował ją funkcji dydaktycznej. Sztuka oparta jest na kontraście postaci, konflikt pomiędzy nimi pozwala na zaprezentowanie charakterów, ich działania mają zatem drugorzędne znaczenie.
21
Ćwiczenie 5
Podaj przykłady różnych typów komizmu występujących w komedii Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła. Określ funkcję każdego z nich.
Podaj przykłady różnych typów komizmu występujących w komedii Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła. Określ funkcję każdego z nich.
Podaj przykłady różnych typów komizmu występujących w komedii Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła. Określ funkcję każdego z nich.
Wskaż przykłady różnych typów komizmu występujących w komedii Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła. Określ funkcję każdego z nich.
Przypomnij sobie poszczególne typy komizmu, następnie zastanów się, w jaki sposób oraz dlaczego zostały one wprowadzone do komedii przez Juliana Ursyna Niemcewicza.
Komizm słowny:
a) Wypowiedzi Szarmanckiego w czasie rozmowy z Walerym - jego słowa uzmysławiają czytelnikowi, z jak płytką, bezideową postacią ma do czynienia. Wypowiedzi Starościny - kobiety ciągle chorej, słabo mówiącej po polsku.
b) Wypowiedzi Szarmanckiego zostają zestawione z tekstami Walerego, co unaocznia czytelnikowi, z kim ma do czynienia. To syntetyczny obraz polemik, które toczyły się w okresie opisywanym przez Niemcewicza (Sejm Czteroletni). Wypowiedzi Starościny wzbudzają śmiech czytelnika, ale także pokazują, do czego prowadzi bezmyślne hołdowanie obcym wzorcom, kaleczenie rodzimego języka.
Komizm charakterów:
a) Komizm charakterów reprezentują w komedii Niemcewicza starosta Gadulski oraz Szarmancki, których charaktery zostały przejaskrawione (hiperbolizacja). Znaczące są także same nazwiska tych postaci.
b) Komizm charakterów pełni w komedii Niemcewicza funkcję dydaktyczną - Gadulski i Szarmancki to bohaterowie negatywni, symbolizujący postawy, które autor chciał piętnować, wyśmiewać.
Komizm sytuacyjny:
a) Sytuacja, w której służąca Agata, chcąc bronić się przed pocałunkiem, niechcący zdjęła Szarmanckiemu perukę z głowy.
b) Uwydatnienie negatywnych cech bohatera, pokazanie, że jest to uwodziciel, łgarz, człowiek dbający przede wszystkim o stwarzanie pozorów.
¹
[Mieczysław Klimowicz, Rozwój komedii, [w:] tegoż, Oświecenie, Warszawa 1998, s. 234]
31
Ćwiczenie 6
Mieczysław Klimowicz twierdził, że „Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza obrazuje możliwości literatury polskiego klasycyzmu oświeceniowego w działaniu dla Rzeczypospolitej”¹¹¹. Uzasadnij słuszność tego twierdzenia, formułując dwa argumenty, w których odwołasz się do tekstu komedii Niemcewicza.
Zwróć uwagę przede wszystkim na problematykę podejmowaną przez autora w Powrocie posła. Zastanów się także nad sposobem kreacji postaci.
Argument pierwszy: Julian Ursyn Niemcewicz odnosi się w Powrocie posła do spraw aktualnych, ówcześnie dyskutowanych. Prezentuje sposoby działań poszczególnych postaci oraz ich konsekwencje, co doskonale obrazuje zestawienie Walerego z Szarmanckim mające uzmysłowić widzowi (lub czytelnikowi), jakiego typu obywateli potrzebuje Rzeczpospolita oraz jakie postawy powinny być premiowane. Argument drugi: Julian Ursyn Niemcewicz nie krytykuje i nie wyśmiewa personalnie. Satyra pojawiająca się z komedii Powrót posła wymierzona jest w postawy i zachowania, a nie konkretne osoby, co wynika z jednego z najważniejszych haseł oświeceniowych.
31
Ćwiczenie 7
Jednym z założeń komedii klasycystycznej jest kreacja wyrazistych i psychologicznie wiarygodnych bohaterów utworu. Zapoznaj się z fragmentem Powrotu posła Niemcewicza, a następnie ustal, czy postacie są zbudowane zgodnie z zasadą komedii klasycystycznej. Zapisz dwa wnioski poparte argumentacją odnoszącą się do tekstu.
Jednym z założeń komedii klasycystycznej jest kreacja wyrazistych i psychologicznie wiarygodnych bohaterów utworu. Zapoznaj się z fragmentem Powrotu posła Niemcewicza, a następnie ustal, czy postacie są zbudowane zgodnie z zasadą komedii klasycystycznej. Zapisz dwa wnioski poparte argumentacją odnoszącą się do tekstu.
Jednym z założeń komedii klasycystycznej jest kreacja wyrazistych i psychologicznie wiarygodnych bohaterów utworu. Zapoznaj się z fragmentem Powrotu posła Niemcewicza, a następnie ustal, czy postacie są zbudowane zgodnie z zasadą komedii klasycystycznej. Zapisz dwa wnioski poparte argumentacją odnoszącą się do tekstu.
Jednym z założeń komedii klasycystycznej jest kreacja wyrazistych i psychologicznie wiarygodnych bohaterów utworu. Przeczytaj fragment Powrotu posła Niemcewicza, a następnie ustal, czy postacie są zbudowane zgodnie z zasadą komedii klasycystycznej. Zapisz dwa wnioski poparte argumentacją odnoszącą się do tekstu.
Julian Ursyn NiemcewiczPowrót posła
AKT I SCENA II STAROSTA STAROSTA pije i gada dalej [...] Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna; Niech cicho siedzi, ale niech nie będzie czynna; A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi, Niech się z dalekim łączy, co jej nie zaszkodzi. Z Hiszpanią, Portugalią, nawet z Ameryką…
PODKOMORZYNA Z Persami, Tatarami, albo z Siczą dziką.
STAROSTA Pewnie że lepiej z nimi; pożytek stąd czysty, Waćpani zawsze sprzeczna.
Wchodzi Jakub z listem.
PODKOMORZY Cóż tam?
JAKUB Z poczty listy.
PODKOMORZY odpieczętowawszy A to od mego syna! Chwalebna ich praca Zawieszona na chwilę i syn mój powraca. Ciesz się, kochana żono, dzisiaj go ujrzemy.
PODKOMORZYNA Jakżem szczęśliwa! Dawno już po nim tęskniemy.
PODKOMORZY Jam nie tęsknił, gdy zadość czynił urzędowi; Dom zawsze ustępować powinien krajowi. W nieprzytomności jego cieszyły mię wieści, Że się wśród tych cnotliwych mężów syn mój mieści, Co z przemocy i hańby kraj nasz wydobyli.
STAROSTA Niedługo się tym wszystkiem będziemy cieszyli; Bóg wie, co porobiły sejmujące Stany, Dlaczego ten rząd? Po co te wszystkie odmiany? Alboż źle było dotąd? A nasi przodkowie Nie mieliż to rozumu i oleju w głowie? Byliśmy potężnymi pod ich ustawami. Jak to Polak szczęśliwie żył pod Augustami! Co to za dwory, jakie trybunały huczne, Co za paradne sejmy, jakie wojsko juczne! Człek jadł, pił, nic nie robił, i suto w kieszeni. Dziś się wszystko zmieniło i bardziej się zmieni: Zepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy Liberum veto, tej to wolności źrzenicy. Płacze [...]
PODKOMORZY Wskrzeszają mądrą wolność, skracają swywole. Ten to nieszczęsny nierząd, to sejmów zrywanie Kraj zgubiło, ściągnęło obce panowanie, Te zaborów, te srogich klęsk naszych przyczyną. I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą! Gnijąc w zbytkach, lenistwie i biesiad zwyczaju Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju; Klęskami ojców nowe plemię ostrożniejsze, Wzgardziwszy zyski, było na całość baczniejsze. Nieba zdarzyły porę, oni ją chwycili, Ojczyznę spod ciężkiego jarzma wydobyli; Walcząc wszystkie przeszkody gorliwą robotą, Idąc przykładem króla i własną swą cnotą, Powracają porządek i sławę ojczyźnie. Stokroć szczęśliwy, że choć przy późnej siwiźnie Ujźrę, że Polska rządna i że poważana.
STAROSTA Wiem, że Waćpanu każda przyjemna odmiana: W księgach się tych dzikości wszystkich nauczyłeś, W tych księgach, nad którymi już oczy straciłeś, Ja, co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało, Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało. Równycheś sentymentów nauczył i syna, Często w zdaniach tatunię swego przypomina, Pięknie się na dzisiejszym sejmie popisował! [...]
STAROSTA Nie wiem, czyli złe zdanie, czyli też uczciwe, Może bardzo rozumne, ale niegorliwe; Każdej rzeczy jakoweś zgłębianie z daleka, To śmieszne jakieś względy na prawa człowieka, To zawody sumienia, to delikatności, To jakieś szanowanie świętych praw własności. Za naszych czasów na to wszystko nie zważano, Wszyscy byli kontenci, robiono co chciano. Rozumiesz, że syn jego dokazywał wiele, Raz się w tydzień odezwał, lub we dwie niedziele; Poseł gadać powinien.
PODKOMORZY Powinien wprzód myślić. W kilku zważonych słowach łatwiej rzecz jest skreślić, Niźli w rozwlekłej mowie, bez ładu i związku, Być upartym pozorem niby obowiązku. Człek rozumny, co łączy światło z przekonaniem, Długo waży, niźli się odezwie z swem zdaniem; Obstaje przy niem, nie przez wrzaski przeraźliwe, Nie dlatego, że jego, lecz że sprawiedliwe: Człek cnotliwy jest stałym, człek próżny upartym.
STAROSTA Ja co mówię i myślę, sposobem otwartym Powiadam, że uparty człek zawsze wygrywa. Świeży mam tego przykład: rok ledwie upływa, Kiedy byłem na dziale Chorążego synów; Najstarszy jak się uparł, o kilka tam młynów, Niesłusznie prawda; cośmy się go naprosili! I nie, i nie: nareszcie bracia ustąpili. Powiedzże waćpan teraz, że uparty traci.
PODKOMORZY Wielki zaiste zaszczyt, że ukrzywdził braci. Jakże waćpan takiego dopuściłeś działu?
STAROSTA Mówiłem młodszym, żeby szli do Trybunału, Nie chcieli: wolim cierpieć, niż z bratem się kłócić. Niechże cierpią; lecz chcąc się do pierwszego wrócić, Jakież waćpana zdanie o sejmie gotowym! Czyli się to z rozumem może zgodzić zdrowym, Żeby poseł w urzędzie był dwa lata trwale? Sejm powinien być tylko o świętym Michale, Nie więcej jak sześć niedziel, tak przedtem bywało.
PODKOMORZY I to wszystkich klęsk naszych przyczyną się stało; W nierządzie i letargu naród zanurzony, Raz we dwa lata sejmem bywał przebudzony, Nie dlatego by radził, lecz żeby się kłócił, W nieładzie wszystko zastał, w nieładzie porzucił. Kraj ustawnych zaradzeń może potrzebować, Te powinien w swym rządzie bez zwłoki znajdować.
cw8 Źródło: Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, Wrocław 1981, s. 132–134.
RRtgre9ZlUUtL
(Uzupełnij).
Zwróć uwagę na to, co można powiedzieć o bohaterach komedii Juliana Ursyna Niemcewicza poza tym, że ich charaktery i zachowania są egzemplifikacją dydaktycznej myśli autora. Zastanów się, czy postaci te mają jakąś głębię, czy można powiedzieć, że są wielopłaszczyznowe, frapujące.
Z perspektywy współczesnego czytelnika wydaje się, że bohaterowie pozytywni Powrotu posła są mało wyraziści, wręcz papierowi w swojej doskonałości. Zupełnie inaczej pokazani są bohaterowie negatywni - pełni życia, ich wypowiedzi kipią humorem, choć czytelnik zdaje sobie sprawę z krytycznej intencji autora sztuki.
31
Ćwiczenie 8
Stwórz szkic komedii klasycystycznej o tematyce współczesnej. Wybierz temat, wymyśl postaci i krótko je scharakteryzuj, opisz intrygę.
R9mdb9dc2Y0Kl
(Uzupełnij).
Pamiętaj, że cechy komedii klasycystycznej prezentuje multimedium – mapa myśli.
Sprawdź, czy twoja komedia spełnia funkcje dydaktyczne, czy odpowiada zasadzie jedności czasu, miejsca i akcji, czy bohaterowie zostali obdarzeni typowymi cechami charakteru, czy tematyka utworu jest współczesna.