Rozkaz dowódcy Okręgu Białostockiego NZW „Chrobry” Mieczysława Grygorcewicza wzywający żołnierzy do walki z sowieckim okupantem

Dowódcy i żołnierze NZW!

Zbliżający się koniec wojny na zachodzie nakazuje nam w najkrótszym czasie sformowanie doborowej armii. Taką misję zdolne jest podjąć tylko Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. Po rozwiązaniu Armii Krajowej przez prezydenta Raczkiewicza i zwolnieniu z przysięgi żołnierzy AK przez dowódcę sił zbrojnych w kraju nastąpiło połączenie dwóch bratnich organizacji narodowych NOW i NSZ w jedną organizację wojskową pod nazwą NZW. Komendantem głównym NZW został mianowany płk Lesiński.
W związku z tym rozkazuję komendantom powiatów podjęcie wzajemnych kontaktów, stworzenie wspólnych komend powiatowych i oddziałów pod nazwą NZW. Dowódcy i żołnierze NZW! W tej trudnej dla narodu polskiego chwili wzywam was do wytężenia waszych sił w kierunku zdyscyplinowania szeregów, wyszkolenia i zachowania bezwzględnej konspiracji. Kapitulacja Niemiec nie przyniesie nam uprawnionej wolności, bo odwieczny wróg Wschodu chce dokonać piątego rozbioru Polski i zniszczyć nas doszczętnie. W tym celu Rosja sowiecka stworzyła Tymczasowy Rząd PKWN, na czele ze znanymi zdrajcami, aby realizować stalinowskie plany. Dlatego wyniszczają najlepszych synów ojczyzny przez aresztowanie, wywożenie w głąb Rosji, by ginęli z chorób, głodu i w lochach NKWD. Żołnierz polski okryty nieśmiertelną sławą pod Tobrukiem, Monte Cassino, na Linii Maginota, dziś walczy na Linii Zygfryda i Renu o Polskę i o taki ustrój, jaki sobie naród sam wybierze. Walczymy o naszą niepodległość. Jest to cel całego narodu, w kierunku którego koncentrujemy całą naszą energię. Obok niego mamy jeszcze jeden wielki cel – realizowanie idei narodowej opartej na zasadach katolicyzmu, sprawiedliwości i wolności.

Rozkaz niniejszy polecam odczytać we wszystkim oddziałach NZW do drużyny włącznie.
Komendant Okręgu

(–) „Miecz”

c1 Źródło: Rozkaz dowódcy Okręgu Białostockiego NZW „Chrobry” Mieczysława Grygorcewicza wzywający żołnierzy do walki z sowieckim okupantem, [w:] Żeby Polska była polska. Antologia publicystyki konspiracyjnej podziemia narodowego 1939–1950, oprac. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, Warszawa 2010, s. 597–598.

Tajny rozkaz szefa MBP S. Radkiewicza z 4 grudnia 1945 r.
Do Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego i placówek UB

Tajne!!

W ostatnich tygodniach na terenie całego kraju wzmogła się działalność band reakcyjnych i konspiracyjna działalność antypaństwowa. Jesteśmy w posiadaniu dokumentów stwierdzających, że akcja ta jest popierana przez legalne stronnictwa opozycyjne (PSL, Stronnictwo Pracy), które z tą akcją sympatyzują. Szereg półoficjalnych wystąpień tych stronnictw miał charakter wybitnie wrogi dla rządu i demokratycznego ustroju. Stronnictwa te usiłują rozbić jednolity blok stronnictw demokratycznych.

W związku z tym polecam kierownikom placówek UBP, aby w jak największej tajemnicy przygotowali akcję mającą na celu likwidowanie czołowych działaczy tych stronnictw, przy czym musi być ona upozorowana, jakoby robiły to bandy reakcyjne.

Do akcji tej wskazanym jest użyć specjalnych bojówek stworzonych latem ub. roku. Akcji tej ma towarzyszyć kampania prasowa skierowana przeciw bandom terrorystycznym, na które spadnie odpowiedzialność za te czyny. Szczegóły wykonania powierza się kierownikom placówek UB pod surową odpowiedzialnością osobistą!

–Radkiewicz

c4 Źródło: Tajny rozkaz szefa MBP S. Radkiewicza z 4 grudnia 1945 r.
Do Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego i placówek UB, [w:] Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1945–1956, t. 5, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003, s. 67–68.

W podziemiu, które tym samym zmniejszyło znacznie swój zasięg oddziaływania, pozostały siły o zdecydowanie prawicowym charakterze. Główną w nim rolę odgrywały: utworzone we wrześniu 1945 r. Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN), grupujące część byłych członków AK, i kontynuujące swą antydemokratyczną działalność z czasów okupacji Narodowe Siły Zbrojne.

Poza podtrzymywaniem nastrojów dezorientacji i niepewności, dążeniem do izolowania PPR od społeczeństwa, część podziemia kontynuowała walkę zbrojną z siłami demokracji, rozpalając ogień wojny domowej, tworząc atmosferę terroru i dezorganizacji. Nastąpiły też próby zahamowania reformy rolnej i reprywatyzacji fabryk, przejętych już uprzednio samorzutnie przez samych robotników.

c2 Źródło: , [w:] Roman Wapiński, Historia dla klasy IV liceum ogólnokształcącego oraz klasy III technikum, Warszawa 1974, s. 123–124.

W sierpniu 1945 r. ogłoszono amnestię, ujawniło się 45 tys. osób. PPR zależało jednak przede wszystkim na odwleczeniu terminu wyborów do chwili umocnienia kontroli nad społeczeństwem. Normalizacja sytuacji postawiłaby pod znakiem zapytania konieczność rozbudowy aparatu przymusu. Dlatego wkrótce po amnestii wzmogła się fala represji, zarówno wobec osób ujawniających się, jak i nadal pozostających w podziemiu. W tej sytuacji środowiska poakowskie powołały we wrześniu 1945 r. konspiracyjne Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN), które w swym programie nawiązywało do tez RJN, ale widziało główną możliwość ich realizacji w konflikcie Zachodu z ZSRR. Pod koniec 1945 r. w podziemiu znajdowało się jeszcze ok. 80 tys. osób, w tym ok. 30 tys. członków WiN oraz 20 tys. NSZ i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Oddziały podziemne prowadziły głównie działania w samoobronie, choć wykonywały też akcje odwetowe na funkcjonariuszach reżimu.

W zwalczaniu podziemia brały udział formacje MO, UB, Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Armii Radzieckiej i NKWD.

c3 Źródło: , [w:] Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski, Historia dla maturzysty. Wiek XX, Warszawa 2004, s. 148.