Michael Grant Gladiatorzy

Kommodus był zjawiskiem wyjątkowym w społeczeństwie Rzymu (...) gdyż występował aktywnie i zawodowo na arenie, i to zarówno zanim został cesarzem, jak i po objęciu władzy. (…) Według greckiego senatora, historyka i naocznego świadka Diona Kasjusza ten młody cesarz „poświęcał większą część z życia rozrywkom, koniom i walkom z dzikimi zwierzętami i ludźmi”. Do chwili śmierci w wieku 31 lat (192 r.n.e.) wystąpił on w amfiteatrze w co najmniej tysiącu pojedynkach różnego rodzaju – w 365 za życia swojego ojca, a w pozostałych, gdy był już samodzielnym władcą. Dumny ze swej umiejętności leworęcznego fechtunku zabijał zawsze dzikie zwierzęta, gdy się z nimi zmierzył, a żaden z gladiatorów nie miał odwagi go pokonać. (…)

Kommodus polecił, by wszystkie jego hospitacje w szkołach gladiatorskich zapowiadał specjalny herold. W każdej szkole miał on swoją własną kwaterę w pierwszej sali, tak jak sekutorsekutorsekutor pierwszej klasy, którym zresztą był i on sam. W ostatnim, pełnym szaleństw roku życia ten częściowo obłąkany cesarz uczestniczył w czternastodniowej serii występów na arenie. Po pierwszym dniu, w czasie którego siedząc na swym podium zastrzelił z łuku sto niedźwiedzi, poświęcał czas rano zabijaniu zwierząt, a po południu walce jako gladiator. Na arenie towarzyszyli mu czasami prefekt pretorianów Kwintus Emiliusz Laetus i cubiculariuscubiculariuscubicularius Eklektus, którzy już wówczas planowali jego zabójstwo. (...)

Cesarz‑gladiator Kommodus posuwał się w swym okrucieństwie jeszcze dalej. „Raz zebrał w mieście wszystkich, którzy czy na skutek choroby, czy jakiegoś innego wypadku utracili nogi, kazał im przywiązać do kolan coś, co przypominało tułowie wężowe, i dać do rąk gąbki zamiast kamieni, po czym pozabijał ich ciosami maczugi jako niby gigantów” – dziwaczny rodzaj mitologicznego okrucieństwa, które miało symbolizować boską rolę cesarza, herkulesowego zabójcy potworów. Po czymś takim jego stosunek do gladiatorów można uznać za prawie normalny. „Kiedy raz niektórzy z gladiatorów zwlekali z mordowaniem pokonanych, kazał powiązać przeciwników ze sobą i walczyć wszystkim razem. Tak więc powiązani walczyli każdy z każdym i niektórzy pozabijali nawet tych, którzy w ogóle nie należeli do ich grupy, zetknięci z nimi w tłoku”.

gr Źródło: Michael Grant, Gladiatorzy, Wrocław 1980, s. 74–80. Interpunkcja zgodna z oryginałem.

Marek Aureliusz Rozmyślania

Zaczynając dzień, powiedz sobie: Zetknę się z ludźmi natrętnymi, niewdzięcznymi, zuchwałymi, podstępnymi, złośliwymi, niespołecznymi. Wszystkie te wady powstały u nich z powodu braku rozeznania złego i dobrego. Mnie zaś, którym zbadał naturę dobra, że jest piękne, i zła, że jest brzydkie, i naturę człowieka grzeszącego, że jest mi pokrewnym, nie dlatego, że ma w sobie krew i pochodzenie to samo, ale że ma i rozsądek, i boski pierwiastek, nikt nie może wyrządzić nic złego. Nikt mnie bowiem nie uwikła w brzydotę. Nie mogę też czuć gniewu wobec krewnego ani go nienawidzić. Zrodziliśmy się bowiem do wspólnej pracy, tak jak nogi, jak ręce, jak brwi, jak rzędy zębów górnych i dolnych. Wzajemne więc szkodzenie sobie jest przeciwne naturze, wzajemnym zaś szkodzeniem jest uczucie gniewu i nienawiści.

3 Źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania. Cytat za: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/rozmyslania-marek-aureliusz.html.

Marek Aureliusz Rozmyślania

Popatrz na ogrom niezmierzonego przed tobą czasu i po tobie, jak próżny jest ten brzęk sławy, jak są zmienni w sądzie i jak go nie mają ci, którzy ci się zdają sławę twą głosić, jak szczupłe miejsce, do którego się ta sława ogranicza. Cała bowiem ziemia — to punkcik, a w niej jakimże kącikiem część zamieszkana! A w niej iluż jest i co za jedni ci, co cię chwalić mają! Pamiętaj więc o tym, że możesz cofnąć się do tej własnej ustroni, a przede wszystkim nie daj się pociągać tu i tam, nie upieraj się przy niczym, lecz bądź wolnym i patrz na rzeczy jako mąż, jako człowiek, jako obywatel, jako stworzenie śmiertelne. Dwa zaś pewniki niech będą wśród podręcznych, na których się oprzesz: jeden, że wypadki zewnętrzne duszy nie dotykają, lecz stoją spokojnie poza nią, a wszelki niepokój jest jedynie skutkiem wewnętrznego sądu, i drugi, że wszystko, co widzisz, wnet ulega zmianie i wnet zniknie. I zawsze miej w pamięci, ilu już zmian sam byłeś świadkiem. Świat — to zmiana, życie — to wyobrażenie.

6 Źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, tłum. Marian Reiter, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/rozmyslania-marek-aureliusz.html.

Aleksander Krawczuk Gladiatorzy

Człowiek jest mordercą. Jako jedyny spośród naczelnych zabija i torturuje przedstawicieli własnego gatunku, nie kierując się żadnym motywem biologicznym czy ekonomicznym, a na dodatek znajduje w tym zadowolenie” – pisał Erich Fromm w „Anatomii ludzkiej destrukcyjności”. Istotna wartość „Gladiatora” polega na tym, że film ten ilustruje w sposób szczególnie wyrazisty trafność przytoczonego zdania. (...) autor mówi w sposób otwarty o tej stronie naszej natury, o której chętnie byśmy zapomnieli, jako że stawia nas ona znacznie poniżej świata zwierząt. Aby żyć i przeżyć, musi się zabijać, niekiedy – np. w walce o terytorium, o zasoby żywności, o samicę – przedstawicieli własnego gatunku. Lecz właśnie człowiek stanowi pod tym względem niemal absolutny wyjątek. Zabija po to tylko, by zadowolić swoją agresywność. Co gorsza, wręcz rozkoszą dla wielu przedstawicieli naszego gatunku jest samo obserwowanie, jak giną i są zabijani ich współbracia – w rzeczywistości, na arenie, jak właśnie gladiatorzy, lub wirtualnie, na ekranach telewizorów. Zabijanie staje się przedstawieniem w istocie bezsensownym i bezcelowym, ale wywołującym samo przez się zdumiewające emocje tłumu. Walki gladiatorów stanowią wręcz klasyczny przykład takiego widowiska i takich reakcji. Zjawisko tym godniejsze poważnej refleksji, że uprawiano owe walki przez ponad sześć wieków, oficjalnie, uroczyście, z ogromnym przepychem w państwie cywilizowanym. Działo się to nie tylko z przyzwoleniem władz, ale właśnie na koszt i dla chwały najwyżej postawionych urzędników, także cesarzy, jako niezawodny sposób zdobywania przychylności najszerszych rzesz obywateli.

7 Źródło: Aleksander Krawczuk, Gladiatorzy, „Polityka” 2000, nr 33.