Sprawdź się
Po przeanalizowaniu zamieszczonych niżej map porównaj poziom zagospodarowania rolniczego Ziem Odzyskanych i obszarów należących do Polski przedwojennej, a następnie wyjaśnij przyczyny występujących między nimi różnic.
Na podstawie danych zaczerpniętych z mapy wskaż właściwe dokończenie zamieszczonego pod nią zdania.
Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wyjaśnij, w jaki sposób władze starały się zapewnić polską załogę zakładom przemysłowym na Ziemiach Odzyskanych.
Instrukcja Ministerstwa Przemysłu w sprawie uruchamiania zakładów przemysłowych na Ziemiach Odzyskanych, wrzesień 1945Otrzymują zakłady położone na Ziemiach Odzyskanych
Przed przemysłem polskim stoi zadanie pełnego uruchomienia fabryk, kopalń i hut, położonych na Ziemiach Odzyskanych i włączenie ich do ogólnej gospodarki narodowej.
Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest jak najszybsze zasilenie polskim elementem obsad zakładów przemysłowych. W celu jak najszybszego sporządzenia przez referat mobilizacji sił roboczych Zjednoczenia planu przesiedlenia przemysłowego, Zakład Wasz dostarczy mu w terminie do 25 IX br. szczegółowy wykaz personelu administracyjno‑technicznego i robotniczego, potrzebnego fabryce (kopalni) przy pełnym jej uruchomieniu z wyszczególnieniem:
a) stanowisk już obsadzonych przez Polaków,
b) stanowisk obsadzonych obecnie przez Niemców,
c) maksymalnej ilości załogi, mogącej być zatrudnioną w miesiącu październiku, listopadzie i grudniu, z uwzględnieniem zasady chwilowego dublowania stanowisk zajętych obecnie przez Niemców.Aby przyspieszyć i usprawnić skompletowanie załogi Waszego Zakładu, fabryka .............. w ............. jako fabryka macierzysta dla Waszego Zakładu, przyjęła na siebie obowiązek wyłonienia z grona swych pracowników trzonu personelu administracyjno‑technicznego i robotniczego i przesłania go na Wasz Zakład. Koniecznym jest jak najszybsze skomunikowanie się z Waszym Zakładem macierzystym dla omówienia Waszych potrzeb w personelu oraz szczegółów zorganizowania akcji werbunkowej na terenie zakładu macierzystego i przetransportowania zwerbowanych. Delegat Waszej fabryki (kopalni) winien bezpośrednio na fabryce macierzystej uczestniczyć w akcji werbunkowej. Równocześnie Wasz zakład musi przygotować odpowiednie pomieszczenia i aprowizację dla przybywających. W razie braku pomieszczeń w domach fabrycznych należy zwrócić się do władz miejskich o przydzielenie domów do dyspozycji fabryki tak, by przybywający otrzymali mieszkania służbowe.
Departament Kadr
Źródło: Instrukcja Ministerstwa Przemysłu w sprawie uruchamiania zakładów przemysłowych na Ziemiach Odzyskanych, wrzesień 1945, [w:] . Cytat za:Polska w latach 1945-1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, wybór i opracowanie Zenobiusz Kozik, współpraca E. Grzędziński, Warszawa 1987, str. 240-242.
Przeczytaj fragment opracowania naukowego i na podstawie jego treści wyjaśnij, dlaczego Umowie o wykorzystaniu urządzeń przedsiębiorstw niemieckich i innego majątku niemieckiego znajdującego się na terenie Polski nadano charakter poufny.
Dzieje najnowsze Polski. Polska Ludowa 1944–1989Rząd ZSRR popierał polskie dążenia do przejęcia tych obszarów [Ziem Odzyskanych], jednocześnie pragnął korzystać z prawa do tzw. zdobyczy wojennej.
Pod pretekstem dążenia do wyrównania strat poniesionych w wojnie z Niemcami rząd ZSRR domagał się prawa do zdobyczy wojennej i do odszkodowań. Odszkodowania te ściągano demontując i wywożąc do ZSRR niemieckie urządzenia przemysłowe z terenów opanowanych przez Armię Czerwoną. Wobec protestów polskich gen. N. Bułganina i gen. M. Saburow przedłożyli rządowi polskiemu projekt formalnej Umowy o wykorzystaniu urządzeń przedsiębiorstw niemieckich i innego majątku niemieckiego znajdujących się na terenie Polski. Podpisano ją 26 III 1945 r. Miała ona poufny charakter. Tekstu jej nie udostępniono nawet zastępcy Minca, wiceministrowi H. Różańskiemu, który pertraktował z różnymi władzami radzieckimi w sprawie demontażu. Do umowy załączono specjalny protokół. Rząd polski wyrażał zgodę na demontaż i wywóz niemieckich urządzeń przemysłowych nie tylko z Ziem Odzyskanych, ale również z ziem nie należących przed wojną do Rzeszy, jeśli zostały zbudowane przez okupantów.
Źródło: Antoni Czubiński, Dzieje najnowsze Polski. Polska Ludowa 1944–1989, Poznań 1992, s. 65.
Przeczytaj fragment tekstu źródłowego i przeanalizuj fotografię. Na ich podstawie wymień okoliczności, które wpłynęły na pogorszenie położenia przesiedlonej w ramach akcji „Wisła” ludności ukraińskiej.
Źródło A
Raport Dowództwa Okręgu Wojskowego nr II* dla szefa Sztabu Generalnego WP gen. broni. Wł. Korczyca o sytuacji ludności ukraińskiej osiedlanej na terenie województwa gdańskiego i szczecińskiego Bydgoszcz, sierpień 1947Tajne
Na teren województwa Gdańsk i Szczecin w miesiącu czerwiec i lipiec przybyło znaczny procent ludności ukraińskiej, przesiedlonej z województwa rzeszowskiego.
Przybyła ludność znajduje się obecnie w bardzo ciężkich warunkach materialnych. Warunki mieszkaniowe są wyjątkowo ciężkie, gdyż prawie wszystkie gospodarstwa wymagają remontu. To samo stosuje się odnośnie żywego inwentarza i stopnia zagospodarowania. Ta część ludności ukraińskiej, która przybyła najwcześniej, zdążyła jeszcze zasadzić kartofle i obsiać zboże jare.
Procent jej jest jednak bardzo mały.
W powiecie Szczecinek zasadzono 230 ha kartofli i zasiano 70 ha jęczmienia. Natomiast w woj. gdańskim, gdzie pierwsze transporty przybyły po 15 czerwca, nie zdążono nic zasiać ani zasadzić. Daje się odczuć brak ziarna do siewu jesiennego. W powiecie Gryfice z 417 przybyłych rodzin 314 nie posiada kartofli ani ziarna na przetrzymanie zimy.
Ogólnie biorąc, sytuacja materialna przesiedleńców przedstawia się źle […].
Instrukcja Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego o wyłączeniu z zasiedlania pasa przygranicznego (50 km od granicy lądowej i 39 km od granicy morskiej) i o osiedlaniu nie więcej jak 10% Ukraińców w stosunku do ludności wiejskiej przyszła do większości powiatów z dużym opóźnieniem. Powiaty te przystąpiły do osiedlenia Ukraińców bez uwzględnienia tych warunków. Po otrzymaniu zaś instrukcji PUBP stanęły przed faktem ponownego przesiedlania i to w tym samym czasie, kiedy osiedleńcy zdążyli uporządkować częściowo swoje gospodarstwa i w większości zasadzić ziemniaki.
Woj. gdańskie zostało zawiadomione na kilka zaledwie dni przed przybyciem transportu i nie otrzymało nawet instrukcji o sposobie zasiedlania.
W wyniku tego w rzeczywistości nie udało się zachować przepisowego granicznego pasa bezpieczeństwa oraz stosunku procentowego ludności.
Jeśliby teraz organy bezpieczeństwa chciały spowodować wykonanie instrukcji MBP, na co zresztą są już nastawione, to naraziłoby to na ponowne przesiedlenia 50 do 60% ludności ostatnio osiedlonej, co znów ze względów ekonomicznych byłoby bardzo niepożądane.
Źródło: Raport Dowództwa Okręgu Wojskowego nr II* dla szefa Sztabu Generalnego WP gen. broni. Wł. Korczyca o sytuacji ludności ukraińskiej osiedlanej na terenie województwa gdańskiego i szczecińskiego Bydgoszcz, sierpień 1947, [w:] Eugeniusz Misiło, Akcja „Wisła”, „Mówią Wieki” 3/1991.
Indeks dolny * Okręg Wojskowy nr II z siedzibą dowództwa w Bydgoszczy, obejmował swoim zasięgiem teren województwa gdańskiego, koszalińskiego, pomorskiego (obecnie bydgoskiego) i szczecińskiego. Indeks dolny koniec* Okręg Wojskowy nr II z siedzibą dowództwa w Bydgoszczy, obejmował swoim zasięgiem teren województwa gdańskiego, koszalińskiego, pomorskiego (obecnie bydgoskiego) i szczecińskiego.
Źródło B
Przeczytaj fragmenty małego traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r. oraz uchwały konferencji poczdamskiej z 2 sierpnia 1945 r. i porównaj postanowienia dotyczące ludności niemieckiej zamieszkującej obszary przyznane Polsce.
Tekst A
Tzw. mały traktat wersalskiROZDZIAŁ I
Art. 3. Polska uznaje za obywateli polskich, z samego prawa i bez żadnych formalności tych obywateli niemieckich, austriackich, węgierskich lub rosyjskich, którzy, w chwili uzyskania przez Traktat niniejszy mocy obowiązującej, posiadają stałe zamieszkanie (domiciliés) na terytorium uznanym lub które będzie uznane za część składową Polski, jednak z zastrzeżeniem wszelkich właściwych postanowień Traktatów pokoju z Niemcami lub Austrią co do osób, posiadających stałe zamieszkanie na tym terytorium po pewnej określonej dacie.
W każdym razie osoby wyżej wymienione, mające więcej niż lat 18, będą mogły na warunkach przewidzianych w wymienionych Traktatach, optować na rzecz każdej innej przynależności państwowej dla nich dostępnej. Opcja dokonana przez męża rozciągać się będzie również na żonę, podobnież opcja rodziców rozciągać się będzie na dzieci poniżej lat 18.
Osoby, które skorzystały z powyższego prawa opcji, będą musiały w ciągu 12 następnych miesięcy, o ile Traktat pokoju z Niemcami nie zawiera innych postanowień temu przeciwnych, przenieść swe stałe miejsce zamieszkania do państwa, na rzecz którego optowały. Będzie im wolno zachować majątek nieruchomy, jaki posiadają na terytorium Polski. Będą mogły zabrać ze sobą wszelkiego rodzaju majątek ruchomy. Żadne celne opłaty wywozowe nie będą na nie z tego tytułu nakładane.
Źródło: Tzw. mały traktat wersalski, [w:] Stanisław Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego. Tom pierwszy: 1917–1926, Poznań 1989, s. 126.
Tekst B
Uchwała konferencji poczdamskiej w sprawie wysiedlenia Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier z 2 sierpnia 1945 r.Konferencja doszła do następującego porozumienia w sprawie wysiedlenia Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier:
Trzy Rządy, rozważywszy sprawę pod każdym względem, uznają, że należy przedsięwziąć przesiedlenie do Niemiec ludności niemieckiej lub jej elementów pozostałych w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech. Zgodne są one co do tego, że wszelkie przesiedlenia powinny odbywać się w sposób uporządkowany i ludzki.
Wobec tego, że napływ wielkiej ilości Niemców do Niemiec zwiększyłby ciężar spoczywający już na władzach okupacyjnych, uważają one, że Sojusznicza Rada Kontroli w Niemczech powinna przede wszystkim zbadać to zagadnienie ze szczególnym uwzględnieniem kwestii sprawiedliwego rozdzielenia tych Niemców pomiędzy różne strefy okupacji. […]
O powyższym powiadamia się równocześnie rząd czechosłowacki, Polski Rząd Tymczasowy i Radę Kontroli na Węgrzech oraz wzywa się je, aby wstrzymały na razie dalsze wydalania, dopóki rządy zainteresowane nie rozpatrzą sprawozdań swych przedstawicieli w Radzie Kontroli.
Źródło: Uchwała konferencji poczdamskiej w sprawie wysiedlenia Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier z 2 sierpnia 1945 r., [w:] W. Góra, R. Halaba, N. Kołomiejczyk, Wyzwolenie Polski i budowa Państwa Ludowego. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole nr 61, Warszawa 1959, s. 42.