Sprawdź się
Wskaż właściwe cechy przysłów.
- archaiczność
- obrazowość
- niepoprawność
- jednostkowy zakres obowiązywania
- szczegółowość
- ponadjednostkowy zakres obowiązywania
- rytmiczność
- nowatorskość
Zapisz wyraz, którego dotyczy poniższy fragment pracy językoznawczej.
Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmemHistoryczne znaczenie wyrazu […] to 'ładny, urodziwy’ […]. W tym sensie słowo to zostało po raz pierwszy poświadczone w XVI wieku: ‘ładny, piękny, kształtny, urodziwy, zgrabny; grzeczny, obyty, przyjemny […]. Archaiczny sens omawianego słowa zachowały w polszczyźnie przysłowia: Kto zjada ostatki, ten (jest) piękny i gładki 'żartobliwa zachęta do zjedzenia ostatniej porcji’ […]. Nie wszystkie jednak paremie z tym wyrazem wytrzymały próbę czasu.
Źródło: Agnieszka Piela, Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmem, Katowice 2016, s. 76–77.
W podanych przysłowiach oznacz kolorem miętowym formy archaiczne
mietowy
1. Jaka marchew, taka nać – taka córka jaka mać.
2. Fora ze dwora.
3. Wet za wet.
4. Przyszła koza do woza.
Uzupełnij brakujące archaizmy w przysłowiach.
Nie wsadzaj nosa do cudzego .............
W marcu jak w .............
Na ................ dobry trunek!
Stary, ale .............
Na złodzieju czapka .............
Tego kwiatu jest pół ...............
Które z podanych przysłów zawierają archaizmy?
- Kto pomiernie je i pije, ten zawsze najdłużej żyje.
- Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
- Jaki pan, taki kram.
- Pierwej sobie, potem tobie.
- Dla dwóch kogutów za mało miejsca na jednym gnoju.
- Cnota zawżdy na dobre wynidzie.
Obok przysłowia zapisz współczesne odpowiedniki archaizmów fleksyjnych.
Od sada niedaleko jabłko pada. ............
Chleb w drodze nie cięży. ..............
Mądrej głowie dość dwie słowie. ....................
Grzmot w maju sprzyja urodzaju. ....................
Przez pany do króla, a przez święte do Boga. ............ ....................
Na podstawie fragmentu nazwij i uzasadnij, jaki rodzaj archaizmu został utrwalony w porzekadle.
Historia znanego porzekadła "lepszy rydz niż nic"Znamy porzekadło „lepszy rydz niż nic”, ale czy na pewno wiemy, o co w nim chodzi? Większość z nas jest przekonana, że nasz przysłowiowy rydz to grzyb o nazwie mleczaj rydz (Lactarius deliciosus). Jednak bohaterką tego porzekadła jest lnianka siewna (lnicznik siewny Camelina sativa).
(…) W Europie stała się rośliną uprawną już 3 tysiące lat temu. (…) Nosiła szereg lokalnych nazw: lnicznik, judra, rydz, rydzyk, ryżyk, lennica i inne. Do XIX wieku była to podstawowa uprawna roślina oleista. Ważną jej zaletą było to, że mogła rosnąć i plonować na glebach gorszych rolniczo, gdzie inne rośliny oleiste by nie urosły. (…) Najważniejszym produktem otrzymywanym z nasion lnianki był i jest olej wykorzystywany do celów spożywczych. Tak więc porzekadło „lepszy rydz niż nic” oznaczało również, że w ubogim wiejskim domu, gdzie brakowało tłuszczu zwierzęcego za „omastę” do potraw służył właśnie roślinny olej rydzowy. (…) W polskiej tradycji spożywanie oleju rydzowego nasilało się w okresie postów katolickich (…).
W okresie powojennym, kiedy kraj był zniszczony i brakowało żywności, ciężka sytuacja gospodarcza wymusiła szybkie rozwinięcie badań nad roślinami oleistymi. Prace hodowlane i agrotechniczne wykazały większą wydajność rzepaku, co spowodowało powolne zanikanie upraw lnianki. Obecnie roślina ta na nowo wzbudza zainteresowanie rolnictwa i przemysłu. (…)Źródło: Dorota Maciąg, Historia znanego porzekadła "lepszy rydz niż nic", dostępny w internecie: https://www.muzeum-radom.pl/turystyka/historia-znanego-porzekadla-lepszy-rydz-niz-nic/1886.
Napisz esej, w którym rozwiniesz i udowodnisz myśl: Echa dawnej Polski w przysłowiach.