John Locke Dwa traktaty o rządzie

Celem prawa nie jest obalenie czy też ograniczenie, ale zachowanie i rozszerzanie wolności; jako że we wszystkich państwach, w których żyją stworzenia zdolne do tworzenia prawa, tam, gdzie nie ma prawa, nie ma wolności. Wolność oznacza wolność od ograniczeń i przemocy stosowanej przez innych, czego nie można osiągnąć tam, gdzie nie istnieje prawo; ale wolność nie polega na tym, jak się często uważa: na swobodzie każdego do robienia, co tylko zechce – bo któż mógłby być wolnym, gdyby humor kogokolwiek mógł panować nad nim? – Wolność polega na swobodzie dysponowania… działaniami, majątkiem i całą swą własnością, w ramach prawa, które człowiekowi przysługują.

2 Źródło: John Locke, Dwa traktaty o rządzie, 1690. Cytat za: Dawid Kamerschen, Richard McKenzie, Clark Nardinelli, Ekonomia, Warszawa 1989, s. 77.

Monteskiusz O duchu praw

Kiedy w jednej i tej samej osobie lub w jednym i tym samym ciele władza prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma wolności. (…) [N]ie ma również wolności, jeśli władza sędziowska nie jest oddzielona od prawodawczej i wykonawczej.

c2 Źródło: Monteskiusz, O duchu praw, tłum. Tadeusz Boy‑Żeleński, dostępny w internecie: pl.wikiquote.org [dostęp 20.03.2020 r.].

Jean‑Jacques Rousseau Ekonomia polityczna

Społeczeństwo obywatelskie jest stanem wzajemnej współzależności wszystkich ludzi, ludzie wszakże są źli, a większość z nich jest zmuszona zrezygnować z własnej woli i pracować na rzecz zaspokojenia potrzeb nielicznych. Ponieważ zaś to ci nieliczni ustalają prawa, większość ludzi nie ma nawet zapewnionej ochrony, dla której rzekomo dołączyli się do społeczeństwa. (…) To właśnie w społeczeństwie człowiek zaczyna pożądać pieniędzy i zaszczytów. (…) W pogoni za zaspokojeniem próżności natrafia na niekończącą się ilość okazji do sporu. (…) Naturalna namiętność współczucia zostaje wygaszona, a jedynym jej substytutem w nowych warunkach staje się moralność określająca ludzkie obowiązki i wspierana autorytetem władzy. Natura przestaje wystarczać. Przerażający stan wojny czyni ten krok koniecznym i gwarantuje zgodę biednych. (…) nierówność nabiera mocy prawnej, publiczna władza podporządkowuje sobie biednych dzięki przemocy.

c3 Źródło: Jean‑Jacques Rousseau, Ekonomia polityczna, dostępny w internecie: wikiquote.org [dostęp 11.05.2020 r.].

Mill John Stuart Utylitaryzm o wolności

(…) Naród nie potrzebował ochrony przed swoją własną wolą; nie było obawy, by tyranizował samego siebie. Niech rząd będzie rzeczywiście przed narodem odpowiedzialny i łatwo usuwany. (…) Władza byłaby przecież wtedy władzą narodu w skoncentrowanej i ułatwiającej jej sprawowanie formie. Ten sposób myślenia lub może raczej odczuwania był rozpowszechniony wśród ostatniego pokolenia europejskich liberałów i, jak się zdaje, dotąd przeważa u nich na kontynencie. (…) Mniemanie, że lud nie potrzebuje ograniczać swojej władzy, mogło się wydawać aksjomatem, gdy rząd ludowy był tylko marzeniem lub opisaną w książkach dawną przeszłością. Mniemania tego nie zachwiały przejściowe wypaczenia Rewolucji Francuskiej, gdyż najgorsze z nich były dziełem garstki uzurpatorów, a w każdym razie nie były rezultatem stałego funkcjonowania instytucji ludowych, lecz nagłego i gwałtownego wybuchu przeciw despotyzmowi monarchii i arystokracji. (…) Spostrzeżono wkrótce, że takie zwroty jak »samorząd« i »władza ludu nad sobą« nie wyrażają istotnego stanu rzeczy. »Lud« sprawujący władzę to nie zawsze ten sam lud, nad którym ta władza jest sprawowana; a »samorząd«, o którym mowa, nie oznacza, że każdy rządzi sobą, lecz że każdym rządzą wszyscy pozostali (…).

c4 Źródło: Mill John Stuart, Utylitaryzm o wolności, Warszawa 2012, s. 120.

Adam Smith Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Księga III, rozdz. IV.

Kupiec nie musi być koniecznie obywatelem jakiegoś określonego kraju. Jest mu w znacznej mierze obojętne, gdzie prowadzi swój handel. Gdy zaś trochę się zrazi, może go to skłonić do przeniesienia swego kapitału z jednego kraju do drugiego, wraz z całą wytwórczością, jaką kapitał ten utrzymuje.

c5 Źródło: Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Księga III, rozdz. IV., dostępny w internecie: pl.wikiquote.org [dostęp 20.03.2020 r.].

Adam Smith Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Księga IV, rozdz. II.

Prawo państwowe powinno chronić obywateli przed utracjuszami i marzycielami oferującymi nierozsądne pożyczki. Inaczej znaczna część kapitału krajowego nie trafiłaby do rąk tych, którzy najprawdopodobniej uczyniliby zeń najzyskowniejszy użytek, tylko do tych, którzy najpewniej go zmarnują i zniszczą.

c6 Źródło: Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Księga IV, rozdz. II., dostępny w internecie: pl.wikiquote.org [dostęp 20.03.2020 r.].