Sprawdź się
Co Gorbaczow chciał zmienić w gospodarce? Zaznacz poprawne odpowiedzi.
Zapoznaj się z tekstem, a następnie wyjaśnij co Rosjanom spodobało się w nowym przywódcy państwa.
Jakiekolwiek porównanie Gorbaczowa z jego poprzednikami musiało wypaść na korzyść nowego przywódcy ZSRR. Na tle pokazywanych przez 20 lat w telewizji 70–80‑letnich starców Gorbaczow wydawał się stosunkowo młodym człowiekiem – reprezentował inne pokolenie, do którego należała większość obywateli kraju. Na czele partii wreszcie stanął człowiek, który potrafił mówić bez kartki. Postrzegano to niemal jako cud, ponieważ wydawało się już, że przywódcy partyjni na jego szczeblu dawno utracili zdolność do wypowiedzenia kilku zdań „na żywo”, bez czytania. Ogromną sympatię do Gorbaczowa wzbudzało choćby to, że widziano w nim normalnego, żywego, bezpośredniego człowieka.
Zapoznaj się z tekstem i na jego podstawie odpowiedz na pytanie, kto jest adresatem słów Michaiła Gorbaczowa, a kto ma być inicjatorem tych zmian.
Wpływ głasnosti na narodziny nowej kultury politycznej i społeczną aktywność obywateli ZSRR w drugiej połowie lat 80. XX w.Jako pierwszy w latach 80. XX w. do terminu „jawności” nawiązał generalny sekretarz KPZR Gorbaczow. W napisanej na potrzeby świata zachodniego książce Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i całego świata stwierdził, że „jawność to dziś nieodłączna cecha normalnej duchowej i moralnej atmosfery społecznej, pozwalającej człowiekowi głębiej zrozumieć, co się z nami stało, co się dzieje dziś, do czego dążymy, jakie mamy plany, i dlatego pomaga ona świadomie uczestniczyć w przebudowie”.
Źródło: A. Jach, Wpływ głasnosti na narodziny nowej kultury politycznej i społeczną aktywność obywateli ZSRR w drugiej połowie lat 80. XX w. Cytat za: Na wschód od linii Curzona : księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Mieczysławowi Smoleniowi, red. R. Król-Mazur, M. Lubina, Kraków 2014, s. 51.
Przeanalizuj poniższą fotografię i na jej podstawie wykonaj polecenie.
Przeanalizuj podane źródła i na ich podstawie wykonaj polecenia.
Źródło 1
Czastuszki o PierestrojceOdrodzenie państwa w drodze!
Już nie grozi nam agonia!
Wspólnie się radują srodze
Litwa, Łotwa i Estonia.
Pieriestrojka szlaki mości
Do osiągnięć i honorów!
Nie posiada się z radości
Ukraina i Białoruś.
Ekonomia rusza z posad
I oblicze życia zmienia!
Z entuzjazmem w mocnych głosach
Śpiewa Gruzja i Armenia.
Jawność oczy nam odsłania
I w umysłach cuda sprawia!
Już do nóg się za to kłania
Azerbejdżan i Mołdawia
Wspólny trud, to wspólne dzieło!
Partykularyzmom – basta!
Marszem więc wkraczają w przełom
Tadżykistan i Kazachstan.
Zbudujemy kraj nad kraje!
Tylko zechciej chcieć – i potraf!
Jak za cara Mikołaja!
Jak za cara Piotra!Źródło: Jacek Kaczmarski, Czastuszki o Pierestrojce, 1987.
Źródło 2
Wspólnota Niepodległych Państw – stan faktyczny i perspektywyJuż 21 grudnia 1991 roku Ukraina, Rosja i Białoruś powołały Wspólnotę Niepodległych Państw. Kilka dni później do WNP przystąpiły kolejne państwa: Azerbejdżan, Armenia, Kazachstan, Kirgizja, Mołdowa, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. W 1993 roku członkiem Wspólnoty została również Gruzja. Obecnie pełnoprawnymi członkami WNP jest tylko siedem państw postradzieckich: Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgizja, Rosja, Tadżykistan i Uzbekistan. Trzy kolejne państwa – Azerbejdżan, Mołdowa i Ukraina – mają status obserwatorów, a Turkmenistan od 2005 roku jest państwem stowarzyszonym z WNP. Do niedawna status członka pełnoprawnego miała również Gruzja, jednak po wydarzeniach z sierpnia 2008 roku, gdy wojska rosyjskie wkroczyły na jej terytorium, Tbilisi wycofało się z prac WNP.
Źródło: P. Kuspys, Wspólnota Niepodległych Państw – stan faktyczny i perspektywy. Cytat za: Biuletyn Opinie 10 (2009), s. 2.
Zapoznaj się z poniższymi fragmentami tekstu i wykonaj polecenia.
Fragment 1
Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwaW 1985 r. Michaił Gorbaczow podjął trzy brzemienne w skutki decyzje, które pogłębiły chaos ekonomiczny ZSRR. Ogłosił kampanię antyalkoholową, która uszczupliła dochody budżetu państwa o blisko 10 mld rubli, skokowo zwiększył inwestycje, które w orgii marnotrawstwa, niekompetencji i ogólnego zacofania ekonomicznego nie przyniosły oczekiwanych efektów, a wymagały wciąż nowych nakładów, wreszcie zmniejszył import towarów przemysłowych powszechnego użytku. To zaś wywołało panikę, skutkującą niekontrolowanym wzrostem inflacji. Pierwszy etap „przyspieszenia” zakończył się fiaskiem. Reformy płac doprowadziły do narastania presji inflacyjnej. Niepowodzeniem zakończyła się odziedziczona po Andropowie kampania podnoszenia dyscypliny pracy, a także zupełnie nowa kampania antyalkoholowa. W pierwszym wypadku szybko okazało się, że rygorystyczne przestrzeganie jakości grozi załamaniem się produkcji w ogóle, kampania antyalkoholowa doprowadziła zaś do dramatycznego ograniczenia wpływów budżetowych i do nie mniej dramatycznych niepokojów społecznych.
Źródło: A. Bartnicki, Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwa. Cytat za: Miscellanae Historico-Iuridica 7, (2009), s. 196-197; 206 – 207.
Fragment 2
Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwaDruga faza reformy miała miejsce w latach 1987–1988. Jej centralnym punktem stało się uchwalenie ustawy O przedsiębiorstwach państwowych. Nowe prawo wprowadzało do gospodarki radzieckiej elementy wolnego rynku. Przedsiębiorstwa państwowe miały sporządzać własne plany, stać się samowystarczalne, zaopatrywać się u konkurujących ze sobą dostawców, współzawodniczyć w walce o zamówienia państwowe itp. Nakazowe planowanie miało być ograniczone do realizowania zamówień państwowych, reszta gospodarki miała pracować na zaspokojenie popytu wewnętrznego. Wyniki okazały się fatalne. Przeznaczenie towarów na rynek nie miało sensu bez uwolnienia cen, ograniczeń budżetu i prerogatyw dyrekcji. Jedynym rezultatem reformy była utrata przez państwo kontroli nad funduszem płac.
Źródło: A. Bartnicki, Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwa. Cytat za: Miscellanae Historico-Iuridica 7, (2009), s. 196-197; 206 – 207.
Fragment 3
Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwaW połowie 1988 r. rozpoczęła się trzecia i ostatnia faza „pierestrojki”, mająca w założeniu przynieść ograniczone reformy polityczne. W czerwcu 1988 r. na XIX Zjeździe KPZR Gorbaczow obiecał przeprowadzenie powszechnych wyborów. Według jego zamierzenia w ZSRR miał powstać nowy, dwuizbowy organ ustawodawczy – Zjazd Deputowanych Ludowych. Sam projekt w gruncie rzeczy nie był nowatorski. Obecność i funkcjonowanie organów przedstawicielskich w ZSRR były zagwarantowane konstytucyjnie w ustawach z lat 1936 i 1977 (tzw. Rada Najwyższa ZSRR). Przynajmniej teoretycznie nowy radziecki parlament miał być więc formą kontynuacji przyjętych wcześniej wzorów. Projekt reform konstytucyjnych Gorbaczowa szedł jednak znacznie dalej, zakładał bowiem powołanie struktury szerszej i bardziej pluralistycznej. Zjazd Deputowanych Ludowych miał składać się z 2 250 deputowanych wyposażonych w rozległe pełnomocnictwa. Autorzy reformy nadawali tej instytucji charakter „najwyższego organu władzy” o nieograniczonych kompetencjach. Zjazd mógł podjąć każdą decyzję i rozpatrzyć dowolny problem. Deputowani ludowi otrzymali formalny tytuł deputowanych ZSRR, co w założeniu czyniło ich przedstawicielami całego narodu. W okresie między Zjazdami organem władzy ustawodawczej była Rada Najwyższa, która wybierała ze swojego grona prezydium i przewodniczącego.
Źródło: A. Bartnicki, Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwa. Cytat za: Miscellanae Historico-Iuridica 7, (2009), s. 196-197; 206 – 207.
Fragment 4
Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwaDecydującym ciosem dla dalszego istnienia ZSRR było wybranie na prezydenta Rosji zaciekłego przeciwnika Gorbaczowa – B. Jelcyna (12 czerwca 1991). Urząd prezydenta pojawił się w Rosji w wyniku ustaleń IV Zjazdu Deputowanych Ludowych. 17 marca 1991 r. decyzję Zjazdu potwierdziła wola obywateli wyrażona w referendum, w którym 76,6% głosujących poparło ideę utworzenia urzędu. Prezydent Rosji miał w założeniu ustawodawcy wzmocnić władzę centralną w nowo tworzącym się państwie, miał także gwarantować utrzymanie integralności wielonarodowego państwa i skuteczne przeprowadzić reformy polityczno‑ustrojowe.
Wybór Jelcyna na prezydenta Rosji wywołał niezwykle skomplikowaną sytuację polityczno‑prawną. Oto formalnie na tym samym obszarze państwowym urzędowało dwóch prezydentów – Gorbaczow jako prezydent państwa związkowego ZSRR i Jelcyn – jako przywódca największej republiki owego państwa – RSFRR (Rosji). Sytuację dodatkowo komplikował fakt, że nie było jasnego rozgraniczenia kompetencji obu prezydentów, przy czym formalnym zwierzchnikiem sił zbrojnych ZSRR, jak również kreatorem polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa związkowego (ZSRR) pozostawał Gorbaczow (tak też go postrzegano na Zachodzie), z drugiej strony ZSRR nie był w stanie funkcjonować bez oparcia (i finansowania) ze strony najsilniejszego członu państwa związkowego – Rosji. Sierpniowy pucz gen. Janajewa (18–21.08.1991) przyspieszył i tak nieuchronną destrukcję organów władzy ZSRR. Jej kompetencje stopniowo zaczęły przejmować władze Rosji. Zaraz po stłumieniu puczu doszło do dramatycznego spotkania Gorbaczowa z Jelcynem na forum nadzwyczajnej sesji Rady Najwyższej (23.08.). W jego rezultacie prezydent Rosji faktycznie pozbawił prezydenta ZSRR władzy i wpływu na bieżące decyzje polityczne. Gorbaczow nie do końca zdawał sobie sprawę z faktu, że sierpniowy pucz zmienił nie tylko państwo, ale też charakter jego władzy.
Źródło: A. Bartnicki, Michaił Gorbaczow – prezydent upadającego państwa. Cytat za: Miscellanae Historico-Iuridica 7, (2009), s. 196-197; 206 – 207.