Sprawdź się
Do podanych cech gatunkowych ballady dopasuj ilustrujące je cytaty z utworów Adama Mickiewicza.
E, B, G, A , C, D, H, F
| współistnienie świata realnego i fantastycznego | |
|---|---|
| odwołania do ludowego kodeksu moralnego | |
| ukazanie przyrody jako groźnej i tajemniczej | |
| zsubiektywizowana narracja |
A. Adam Mickiewicz, Świtezianka
Chłopiec przyklęknął, chwycił w dłoń piasku,
Piekielne wzywał potęgi,
Klął się przy świętym księżyca blasku…
Lecz czy dochowa przysięgi?„Dochowaj, strzelcze, to moja rada:
Bo kto przysięgę naruszy,
Ach, biada jemu, za życia biada!
I biada jego złej duszy!”
B. Adam Mickiewicz, Świteź
„Młodzieńcy! wiecie, że tutaj bezkarnie
Dotąd nikt statku nie spuści:
Każdego śmiałka jezioro zagarnie
Do nieprzebrnionych czeluści.
C. Adam Mickiewicz, To lubię
Tuż stara cerkiew, w niej puszczyk i sowy,
Obok dzwonnicy zrąb zgniły,
A za dzwonnicą chrośniak malinowy,
A w tym chrośniaku mogiły.Bo skoro północ nawlecze zasłony,
Cerkiew się z trzaskiem odmyka,
W pustej zrąbnicy dzwonią same dzwony,
W chrustach coś huczy i ksyka.
D. Adam Mickiewicz, Świtezianka
A wicher szumi po gęstym lesie,
Woda się burzy i wzdyma.
Burzy się, wzdyma i wre aż do dna,
Kręconym nurtem pochwyca.
Roztwiera paszczę otchłań podwodna,
Ginie z młodzieńcem dziewica.
E. Adam Mickiewicz, Świtezianka
Ona po srebrnym pląsa jeziorze,
On pod tym jęczy modrzewiem.
Któż jest młodzieniec? Strzelcem był w borze.
A kto dziewczyna? Ja nie wiem.
F. Adam Mickiewicz, To lubię
„Wiedziałaś, że się spodobało Panu
Z męża ród tworzyć niewieści,
Na osłodzenie mężom złego stanu,
Na rozkosz, nie na boleści.Ty jakbyś w piersiach miała serce z głazu,
Ani cię jęki ubodły.
Nikt nie uprosił słodkiego wyrazu
Przez łzy, cierpienia i modły.Za taką srogość, długie, długie lata
Dręcz się w czyscowej zagubie,
Póki mąż jaki z tamecznego świata
Nie powie na cię choć: lubię”.
G. Adam Mickiewicz, Świteź
Wtem, jakaś białość nagle mnie otoczy,
Dzień zda się spędzać noc ciemną:
Spuszczam ku ziemi przerażone oczy…
Już ziemi nie ma pode mną!…Takeśmy uszły zhańbienia i rzezi.
Widzisz to ziele dokoła,
To są małżonki i córki Świtezi,
Które Bóg przemienił w zioła.
H. Adam Mickiewicz, To lubię
Raz, gdy do Ruty jadę w czas noclegu,
Na moście z końmi wóz staje,
Próżno woźnica przynagla do biegu,
„Hej!” – krzyczy, biczem zadaje.Stoją, a potem skoczą z całej mocy,
Dyszel przy samej pękł szrubie;
Zostać na polu samemu i w nocy,
„To lubię – rzekłem – to lubię!”
Uzupełnij krótki opis charakteryzujący kompozycję ballady Lilije.
przeszłym, w działaniu, teraźniejszym, regularną, poprzez opis, nieregularną, liryzm, statyczna, dramatyzm, dynamiczna, wypowiedzi dialogowe, wypowiedzi narratora
Ballada Lilije jest obszerna i brak jej typowego dla gatunku skondensowania fabuły. Kompozycja składającego się z kilku epizodów utworu jest ......................................... Decyduje o tym kilka czynników. Utwór Lilije ma ........................................ budowę. Przeważają w nim ......................................... Postaci ukazane są głównie ......................................... Większość orzeczeń wyrażono w czasie ......................................... Potęguje to ........................................ opowieści i sprawia wrażenie, jakby wydarzenia rozgrywały się bezpośrednio przed oczyma czytelników. Poecie udało się w ten sposób zbliżyć utwór do emocjonalnej relacji mówionej.
Stuk stuk, stuk stuk. Nazwa środka stylistycznego: 1. kolokwializm; 2. onomatopeja; 3. wykrzyknienie; 4. zdrobnienie; 5. powtórzenie. Funkcja: a. wzmocnienie obrazowości wypowiedzi, zdynamizowanie opisu; b. podkreślenie emocjonalnego tonu, udramatyzowanie wypowiedzi; c. wywołanie wrażenia prostoty języka i jego potoczności, podkreślanie prymitywizmu i surowości; d. naśladowanie języka ludowego, prostoty, infantylności wypowiedzi; e. nadawanie wypowiedzi charakterystycznej melodyjności Cytat 2:
Jadą, jadą w tę stronę,. Nazwa środka stylistycznego: 1. kolokwializm; 2. onomatopeja; 3. wykrzyknienie; 4. zdrobnienie; 5. powtórzenie. Funkcja: a. wzmocnienie obrazowości wypowiedzi, zdynamizowanie opisu; b. podkreślenie emocjonalnego tonu, udramatyzowanie wypowiedzi; c. wywołanie wrażenia prostoty języka i jego potoczności, podkreślanie prymitywizmu i surowości; d. naśladowanie języka ludowego, prostoty, infantylności wypowiedzi; e. nadawanie wypowiedzi charakterystycznej melodyjności Cytat 3:
Tuman na drodze wielki, [...]
Jadą, jadą panowie
Nieboszczyka bratowie!
I iskry z gęby sypie. Nazwa środka stylistycznego: 1. kolokwializm; 2. onomatopeja; 3. wykrzyknienie; 4. zdrobnienie; 5. powtórzenie. Funkcja: a. wzmocnienie obrazowości wypowiedzi, zdynamizowanie opisu; b. podkreślenie emocjonalnego tonu, udramatyzowanie wypowiedzi; c. wywołanie wrażenia prostoty języka i jego potoczności, podkreślanie prymitywizmu i surowości; d. naśladowanie języka ludowego, prostoty, infantylności wypowiedzi; e. nadawanie wypowiedzi charakterystycznej melodyjności Cytat 4:
Rżą, rżą koniki wrone,. Nazwa środka stylistycznego: 1. kolokwializm; 2. onomatopeja; 3. wykrzyknienie; 4. zdrobnienie; 5. powtórzenie. Funkcja: a. wzmocnienie obrazowości wypowiedzi, zdynamizowanie opisu; b. podkreślenie emocjonalnego tonu, udramatyzowanie wypowiedzi; c. wywołanie wrażenia prostoty języka i jego potoczności, podkreślanie prymitywizmu i surowości; d. naśladowanie języka ludowego, prostoty, infantylności wypowiedzi; e. nadawanie wypowiedzi charakterystycznej melodyjności Cytat 5:
Ostre błyszczą szabelki.
Ha! mąż, ha! trup!. Nazwa środka stylistycznego: 1. kolokwializm; 2. onomatopeja; 3. wykrzyknienie; 4. zdrobnienie; 5. powtórzenie. Funkcja: a. wzmocnienie obrazowości wypowiedzi, zdynamizowanie opisu; b. podkreślenie emocjonalnego tonu, udramatyzowanie wypowiedzi; c. wywołanie wrażenia prostoty języka i jego potoczności, podkreślanie prymitywizmu i surowości; d. naśladowanie języka ludowego, prostoty, infantylności wypowiedzi; e. nadawanie wypowiedzi charakterystycznej melodyjności
Ballada Lilije jest wzorowana na mowie potocznej i stylizowana na pieśń gminną. Połącz nazwy środków stylistycznych charakterystycznych dla językowego ukształtowania poezji ludowej z odpowiednimi cytatami oraz opisami funkcji.
onomatopeja, powtórzenie, kolokwializm, zdrobnienie, wykrzyknienie
| Cytat | Nazwa środka stylistycznego | Funkcja |
|---|---|---|
| onomatopeja | ||
| powtórzenie | ||
| kolokwializm | ||
| zdrobnienie | ||
| wykrzyknienie |
Opisz, w jaki sposób w utworze Lilije są obecne:
Ballady i romanseBiałość to w tradycji chrześcijańskiej kolor niewinności, światła, czystości, świętości. Z lilią w ręku malowano archanioła Gabriela w scenach Zwiastowania, by symbolizować dziewictwo Najświętszej Marii Panny. Z lilią porównują najczęściej Marię poeci religijni: „liście na lilii mają oznaczać jej skromność i wstydliwość a kwiat czystość”. W cyklu Mickiewicza białość to także kolor sukienek umarłych, ich zimnych dłoni, bledziutkich lic, szat strasznych martwic i upiorów. Jezioro Świteź też jest srebrne, sine, białawe. Biel — blada, śnieżna, łabędzia, bladawa mieni się wielu odcieniami. Występuje najczęściej ze wszystkich barw i prawie zawsze jest niesamowita. Nie tylko wtedy, gdy jawi się biały jak chusta ukochany zmarły, ale także wtedy, gdy w „wodnej lilijek bieli” „łabędzią piersią” wśród „srebrnych kropelek” uwodzi Strzelca Świtezianka.
Źródło: Marta Piwińska, Ballady i romanse, „Teksty Drugie” 1995, nr 6, s. 42.
Do ślubu prowadzona,
Wystąpi śród kościoła
I bierze pierwszy wianek,
Obnosi go dokoła;
Oto w wieńcu lilije
Ach, czyjeż to są, czyje?
Kto mój mąż, kto kochanek?”. Funkcja (Uzupełnij). Biały strój zabitego męża. Cytat 2:
Wchodzi osoba w bieli.. Funkcja (Uzupełnij). Białe lilie porastające miejsce, w którym stała cerkiew. Cytat 3:
Znany chód, znana zbroja.
Cerkiew zapada w głąb.
Ziemia ją z wierzchu kryje,
Na niej rosną lilije,
A rosną tak wysoko,
Jak pan leżał głęboko.
. Funkcja (Uzupełnij).
| Biel w balladzie Lilije | Cytat | Znaczenie |
|---|---|---|
| białe lilie wplecione w wieniec |
„Pani, śród dziewic grona Do ślubu prowadzona, Wystąpi śród kościoła I bierze pierwszy wianek, Obnosi go dokoła; Oto w wieńcu lilije Ach, czyjeż to są, czyje? Kto mój mąż, kto kochanek?” |
|
| biały strój zabitego męża |
Wchodzi osoba w bieli. |
|
| białe lilie porastające miejsce, w którym stała cerkiew |
Cerkiew zapada w głąb. |
Ach, widzę, słyszę trupa!. Określ funkcje obecnych w balladzie elementów grozy: Możliwe odpowiedzi: 1. służą ukazaniu psychiki oraz świata uczuć i przeżyć bohaterki, 2. mają na celu oswojenie odbiorcy z jego lękami poprzez ośmieszenie ich, 3. służą ukazaniu ludowego systemu moralno-etycznego, 4. mają na celu wzbudzenie lęku w odbiorcy utworu, 5. są wykorzystane jako konwencjonalny element balladowy i nie można przypisać im głębszych znaczeń
Pani z ballady Lilije wykrzykuje: Ach, widzę, słyszę trupa!
. Określ funkcje obecnych w balladzie elementów grozy:
- służą ukazaniu psychiki oraz świata uczuć i przeżyć bohaterki
- mają na celu oswojenie odbiorcy z jego lękami poprzez ośmieszenie ich
- służą ukazaniu ludowego systemu moralno-etycznego
- mają na celu wzbudzenie lęku w odbiorcy utworu
- są wykorzystane jako konwencjonalny element balladowy i nie można przypisać im głębszych znaczeń
„Ballady i romanse" wobec tradycji niemcewiczowskiejŚwiat ballady Mickiewiczowskiej zakotwiczony jest silnie w realnych warunkach litewskiego życia. Poeta dba o zachowanie konkretności geograficznej, ogólnych rysów historycznej prawdziwości. Fantastyka nie zmienia obrazu stosunków między ludźmi, realne są nieszczęścia, zbrodnie i przewiny bohaterów ballady. [...] Poeta wileński ze szczególną troską dbał o podkreślenie związku [...] „cudowności” z realnym światem stosunków międzyludzkich i konfliktów, będących odbiciem istotnych sprzeczności życia. Kolizje moralne balladowych utworów z pierwszego tomu Poezji mają może nie zawsze charakter społeczny, ale zawsze międzyludzki. Problematyka etyczna traktowana jest w płaszczyźnie humanistycznej, mówi o winie człowieka wobec człowieka. Poza zakres zainteresowań poety usunięta została, tak skądinąd bogato reprezentowana w folklorze, sfera przewin człowieka wobec sił nadnaturalnych, kierujących jego losem, chociaż motywy te znalazły szerokie rozpowszechnienie wśród fabularnych wątków współczesnej ballady literackiej. Nie znajdziemy w tym tomie motywu kary za bluźnierstwo i bunt przeciw woli bożej [...]. Nie wchodzi tu w grę motyw świętokradztwa, [...] nie ma częstej w gadce ludowej historii strasznych skutków obrazy osoby świętej.
Źródło: Maria Żmigrodzka, „Ballady i romanse" wobec tradycji niemcewiczowskiej, „Pamiętnik Literacki” 1956, nr zeszyt specjalny, s. 144–148.
W jaki sposób artyści przedstawiają motyw winy i kary? Odwołaj się do ballady Lilije Adama Mickiewicza i dwóch innych tekstów kultury. Plan wypowiedzi zapisz w formie konspektu.
Ballady i romanseChociaż jest to ta sama Litwa, którą [Mickiewicz] opisał w Panu Tadeuszu, to jednak jest to zupełnie inna Litwa. Leśna i nocna, jesienna, mglista, dżdżysta i księżycowa. [...] Ballady i romanse są jak film czarno‑biały. [...] Jest tam czerwień — ogień bucha w pięknym mieście Świteź, w ogniu i dymie wlatuje Józio, we krwi Tukaj ma umoczyć pióro, żeby podpisać diabelski pakt, skrwawiona jest męża zabójczyni — widzimy, że owa czerwień to nie tyle kolor, co żywioł lub materia. [...] Nie „farba” więc, poeta nie ma w ręku pędzla; używa materii, substancji. Zielone są rozłogi — raz, raz jeden mech, raz zielony grób Józia, jeszcze gaj, trawka i zielonkawe [...] listki kwiatów‑carów nad Świtezią. Mało tej zieleni, bo wszystko co najważniejsze, a więc co opowiadane w balladach, dzieje się zwykle wieczorem albo nocą. Nocą straszy w jeziorze i „szatan wyprawia tam harce”. W „każdą noc prawie” spotyka się Strzelec z dziewczyną; [...] w Lilijach „mrok zapada, ciemno, wietrzno, ponuro”; a choć w Romantyczności tłum widzi dziewczynę w dzień biały, to ona przed oczyma duszy ma noc: „tyżeś to w nocy! to ty Jasieńku”. Przykłady można mnożyć. Więc nocna kraina, jesienna, chłodna, dżdżysta i wieje w niej często wiatr. [...] To kraj niespokojny, nieprzejrzysty, ciemny. Nocna strona świata i ciemność ludzkich serc. Czerń także jest nie tyle kolorem co ciemnością. [...] Ballady i romanse są czarno‑białe z rozbłyskami ognia i krwi.
Źródło: Marta Piwińska, Ballady i romanse, „Teksty Drugie” 1995, nr 6, s. 38–39.