Sprawdź się
Melchior Wańkowicz za nadrzędną cnotę reportera uważał umiejętne gospodarowanie faktami. W Cesarzu Kapuścińskiego nie znajdziemy opisów etiopskiej przyrody, strojów i zwyczajów mieszkańców, a odniesienia do warunków klimatycznych ograniczone są do minimum. Jak myślisz, dlaczego autor zrezygnował z tych informacji?
- Nie podróżował do Etiopii, nie mógł więc opisać tego kraju.
- Jest to decyzja autora o minimalizacji zbędnego detalu.
- Czasoprzestrzeń Cesarza koncentruje się głównie w obrębie pałacu, co ma podkreślać duszną atmosferę utworu.
- Zatrzymał się w stolicy, nie mógł, będąc w mieście, pisać o topografii całego kraju.
- Nieobecność detali związanych z przestrzenią ma wymiar symboliczny – akcja toczy się w zawieszonym w próżni miejscu, może rozegrać się wszędzie.
Władca absolutny, jego urzędnicy i opozycja mają w Cesarzu określone cechy. Zaznacz właściwą cechę w odpowiedniej kolumnie.
| Cesarz | Dworzanin | Opozycjonista |
| wszechmocny □ | niegodziwy □ | demagog □ |
| wrażliwy □ | myślący □ | lojalny □ |
| skromny □ | posłuszny □ | wykształcony □ |
Porównaj pod względem językowym dwa poniższe fragmenty. W którym z nich mamy do czynienia z archaizacją, czyli stylizacją na dawny język?
Cesarz spał w łożu z jasnego orzecha, bardzo obszernym. Był tak drobny i kruchy, że ledwie go się widziało, ginął w pościeli. Na starość zmalał jeszcze bardziej, ważył pięćdziesiąt kilo. Jadł coraz mniej i nigdy nie pił alkoholu. [...] Miał zwyczaj sypiać krótko i wstawać wcześnie, kiedy na dworze było jeszcze ciemno.(Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 11), 2.
W tym czasie pan nasz z coraz większym już trudem podnosił się z łoża. Źle sypiał albo całą noc w ogóle nie spał. [...] Czcigodny pan, mówili później donosiciele, chętnie ich słuchał, aliści poleceń żadnych nie dawał, a słuchając, o nic sam nie pytał. To ich też dziwiło, że nic z onego donoszenia nie wychodziło, bo osobliwy pan miast areszty nakazać, wieszanie zarządzić, chodził po ogrodzie, pantery karmił, ptakom ziarno sypał i ciągle milczał. [...] W wielkiej sali tronowej zebrali się dostojnicy i notable, czekając i poszeptując, kogo też cesarz następcą swoim mianuje, a nowa to była rzecz, ponieważ pan nasz wszelkie szmerki, przecherki o sukcesji dawniej karcił i tępił.(Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 119–120)
-
Cesarz spał w łożu z jasnego orzecha, bardzo obszernym. Był tak drobny i kruchy, że ledwie go się widziało, ginął w pościeli. Na starość zmalał jeszcze bardziej, ważył pięćdziesiąt kilo. Jadł coraz mniej i nigdy nie pił alkoholu. [...] Miał zwyczaj sypiać krótko i wstawać wcześnie, kiedy na dworze było jeszcze ciemno.
(Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 11) -
W tym czasie pan nasz z coraz większym już trudem podnosił się z łoża. Źle sypiał albo całą noc w ogóle nie spał. [...] Czcigodny pan, mówili później donosiciele, chętnie ich słuchał, aliści poleceń żadnych nie dawał, a słuchając, o nic sam nie pytał. To ich też dziwiło, że nic z onego donoszenia nie wychodziło, bo osobliwy pan miast areszty nakazać, wieszanie zarządzić, chodził po ogrodzie, pantery karmił, ptakom ziarno sypał i ciągle milczał. [...] W wielkiej sali tronowej zebrali się dostojnicy i notable, czekając i poszeptując, kogo też cesarz następcą swoim mianuje, a nowa to była rzecz, ponieważ pan nasz wszelkie szmerki, przecherki o sukcesji dawniej karcił i tępił.
(Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 119–120)
Przyporządkuj wymienione cechy książki Ryszarda Kapuścińskiego do odpowiedniego gatunku:
aktualność, odwołanie do faktów, ironia, metaforyzacja, obecność reportera w warstwie narracyjnej, stylizowany język
| Reportaż | |
|---|---|
| Powieść |
Niepotrzebnie powtarzają, abym uważał: żadnych adresów ani nazwisk, ani nawet nie opisywać twarzy, ani że wysoki, że niski, że chudy, czoło jakie, że ręce mu, że spojrzenie, a nogo to, kolana, już nie ma przed kim na kolanach(RK, s. 10). Zabieg stylistyczny/językowy (Uzupełnij). Funkcja (Uzupełnij).
Dziesiątki zatrzymań, wszyscy wysiadają, cały bagaż otwierany, rozpruwany, wywracany, rozkładany, rozkręcany, przegrzebany. My obszukani, obmacani, obłapiani, wygnieceni. Potem w autobusie ugniatanie bagażu, który spęczniał jak ciasto w dzieży, a przy kolejnej fetaszy wywalanie wszystkiego, wykopywanie nogami na drogę ciuchów, koszyków, pomidorów, garnków (wygląda to jak spontanicznie i chaotycznie rozłożony bazar przydrożny)(RK, s. 27–28). Zabieg stylistyczny/językowy (Uzupełnij). Funkcja (Uzupełnij).
Wszystkie domy podpatrują się teraz nawzajem, podglądają się, węszą.(RK, s. 10). Zabieg stylistyczny/językowy (Uzupełnij). Funkcja (Uzupełnij).
Nazwij zabiegi stylistyczne i językowe zastosowane w podanych w tabeli cytatach. Napisz, jaką funkcję pełnią one w utworze.
| Cytat | Zabieg stylistyczny/językowy | Funkcja |
|---|---|---|
Niepotrzebnie powtarzają, abym uważał: żadnych adresów ani nazwisk, ani nawet nie opisywać twarzy, ani że wysoki, że niski, że chudy, czoło jakie, że ręce mu, że spojrzenie, a nogo to, kolana, już nie ma przed kim na kolanach(RK, s. 10) |
||
Dziesiątki zatrzymań, wszyscy wysiadają, cały bagaż otwierany, rozpruwany, wywracany, rozkładany, rozkręcany, przegrzebany. My obszukani, obmacani, obłapiani, wygnieceni. Potem w autobusie ugniatanie bagażu, który spęczniał jak ciasto w dzieży, a przy kolejnej fetaszy wywalanie wszystkiego, wykopywanie nogami na drogę ciuchów, koszyków, pomidorów, garnków (wygląda to jak spontanicznie i chaotycznie rozłożony bazar przydrożny)(RK, s. 27–28) |
||
Wszystkie domy podpatrują się teraz nawzajem, podglądają się, węszą.(RK, s. 10) |
Na podstawie trzech wybranych przez siebie cytatów wyjaśnij, na czym polega paraboliczność Cesarza.
Rozszyfruj mowę ezopową w poniższych fragmentach i zapisz swoją interpretację wypowiedzi.
CesarzPan nasz, będąc najwyższą i ponad prawem stojącą osobistością w cesarstwie - gdyż sam stanowiąc jedyne źródło prawa nie podlegał jego normom i postanowieniom - był najwyższym we wszystkim, co istniało [...].
Źródło: Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 87.
CesarzLubił samochody, najwyżej cenił sobie rolls‑royce’y z powodu ich poważnej i dostojnej linii, ale dla odmiany korzystał też z mercedesów i lincoln‑continentalów.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 17.
Cesarz[...] godzina nominacji wprawiała w drżenie cały pałac! Dla jednych było to drżenie radości i głęboko zmysłowej rozkoszy, dla drugich, cóż, drżenie strachu i katastrofy [...] radość i strach jednocześnie wypełniały serca każdego wezwanego do Sali Audiencji, ponieważ nie wiedział on, co go mianowicie czeka.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 30–31.
CesarzTron na bezludnej pustyni to kompromitacja.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 42.
CesarzNa szczytach nigdy nie jest ciepło. Wieją lodowate wichry, każdy stoi skulony i musi pilnować się, żeby sąsiad nie strącił go w przepaść.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 16.
Na motto rozdziału zatytułowanego Idzie, idzie Ryszard Kapuściński wybrał cytat pochodzący z książki Zbigniewa Osińskiego i Włodzimierza Starosty Łyżwiarstwo szybkie i figurowe. Zapoznaj się z poniższym fragmentem, zastanów się i napisz, co twoim zdaniem autor Cesarza chciał przekazać czytelnikowi, sięgając po te zdania.
CesarzWśród ludzi często obserwuje się lęk przed upadkiem. A przecież upadki zdarzają się nawet najlepszym zawodnikom łyżwiarstwa figurowego; spotykamy się z nimi także w życiu codziennym. Upaść bezboleśnie trzeba umieć. Na czym polega bezbolesny upadek? Jest to upadek kierowany, tzn. po znacznym zachwianiu równowagi kierujemy ciało w tę stronę, na której będzie on najmniej złośliwy. Upadając rozluźniamy mięśnie i kulimy się, chowając głowę. Upadek według opisanych wskazówek nie jest groźny. Natomiast unikanie go za wszelką cenę jest często przyczyną upadków bolesnych, wykonywanych w ostatniej chwili, bez przygotowania.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Cesarz, Warszawa 1998, s. 59.