Piotr Sztompka Socjologia. Analiza społeczeństwa

Naród to w tym ujęciu zbiorowość obywateli rządzonych przez wspólne państwo, poddających się jego prawom i deklarujących wobec niego posłuszeństwo, lojalność i solidarność. Nie ma charakteru odwiecznego, lecz historyczny, powstał w epoce nowoczesnej, w XVIII i XiX w. po wielkich rewolucjach, zwłaszcza francuskiej. Centralnym spajającym elementem narodu jest konstytucja, a słynny niemiecki filozof Jürgen Habermas mówi wprost o „patriotyzmie konstytucyjnym” jako głównym przejawie lojalności narodowej. Członkiem narodu zostać można także przez wybór i procedurę tzw. naturalizacji. W takim rozumieniu mówimy o narodzie obywatelskim. Takie pojmowanie narodu dominuje w wieloetnicznym społeczeństwie amerykańskim, krajach skandynawskich, krajach Beneluxu.

2 Źródło: Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2012, s. 280.

Konstytucja Republiki Chorwackiej z 22 grudnia 1990 r.

Pomna przedstawionych faktów dziejowych oraz zasad przyjętych powszechnie we współczesnym świecie, jak również pomna niezbywalności, niepodzielności, nieprzenoszalności i trwałości prawa do samookreślenia i państwowej suwerenności narodu chorwackiego wraz z nienaruszalnym prawem do oddzielania się i łączenia jako podstawowych warunków pokoju oraz stabilności porządku międzynarodowego, Republika Chorwacji konstytuuje się jako narodowe państwo narodu chorwackiego oraz państwo członków autochtonicznych mniejszości narodowych: Serbów, Czechów, Słowaków, Włochów, Węgrów, Żydów, Niemców, Austriaków, Ukraińców, Rusinów i innych, którzy są jej obywatelami i którym gwarantuje się równe prawa z obywatelami narodowości chorwackiej, a także realizację ich praw narodowych, zgodnie z demokratycznymi normami ONZ i krajów wolnego świata.

3 Źródło: Konstytucja Republiki Chorwackiej z 22 grudnia 1990 r., dostępny w internecie: libr.sejm.gov.pl [dostęp 11.03.2021 r.].

Angelika Zanki Relacja z konferencji „Mniejszości narodowe w Chorwacji – problem (nie)rozwiązany?”

Według ostatniego spisu ludności z 2011 r. w Chorwacji żyje ponad 4 200 000 mieszkańców, a mniejszości narodowe to ok. 320 000 osób, czyli niecałe 5% ogółu populacji. Najliczniejsza grupa to Serbowie (186 000 – ponad 4%), Boszniacy (ok. 31 000 – 0,73%), Włosi (ok. 17 000 – 0,42%), Albańczycy (ok. 17 000 – 0,41%), Romowie (prawie 17 000 – 0,40%), Węgrzy (ok. 14 000 – 0,33%), Słoweńcy (ok. 10 000 – 0,25%), Czesi (ok. 9000 – 0,22%). W kontekście rozmieszczenia przestrzennego należy zwrócić uwagę na to, że Serbowie zamieszkują przede wszystkim część wschodnią Chorwacji (wschodnią Slawonię i Srijem, w mniejszym stopniu obszar dawnej Serbskiej Krajiny), Włosi głównie Istrię, Czesi zachodnią Slawonię, okolice Daruvaru; reszta jest dość rozproszona.

7 Źródło: Angelika Zanki, Relacja z konferencji „Mniejszości narodowe w Chorwacji – problem (nie)rozwiązany?”, dostępny w internecie: researchgate.net [dostęp 12.03.2021 r.].

Magdalena Dyras Re-inkarnacje narodu. Chorwackie narracje tożsamościowe w latach dziewięćdziesiątych XX w.

W stwierdzeniach, jakie pojawiają się już w pierwszych zdaniach popularnego wydania Historii chorwackiej w zarysie, wyraźnie nakreślona zostaje granica między „naszym terytorium” a Bałkanami. Dowiadujemy się zatem, że bariera cywilizacyjna, jaka się wytworzyła pomiędzy Chorwatami a sąsiadami, wyrosła przede wszystkim za sprawą religii oraz zaszłości historycznych (z których szczególne znaczenie miały podboje tureckie), stała się granicą między Zachodem a Wschodem, cywilizacją rzymską a bizantyjską, kulturalną Europą i barbarzyńską Azją. Takie usytuowanie stało się zarazem źródłem przekonania o powierzonej Chorwatom misji strażników tej granicy i obrony Europy przed barbarzyńcami, których rolę pełnią prawosławni sąsiedzi, dawne ofiary podboju przez niewiernych.

4 Źródło: Magdalena Dyras, Re-inkarnacje narodu. Chorwackie narracje tożsamościowe w latach dziewięćdziesiątych XX w., Kraków 2009, s. 18.

Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych sporządzona w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 r.

Artykuł 5

1. Strony zobowiązują się wspierać tworzenie warunków koniecznych do utrzymywania i rozwijania przez osoby należące do mniejszości narodowych ich kultury, jak również zachowania zasadniczych elementów ich tożsamości, to jest ich religii, języka, tradycji i dziedzictwa kulturowego.

2. Bez uszczerbku dla środków podejmowanych stosownie do ich generalnej polityki integracyjnej, strony powstrzymają się od działań lub praktyk mających na celu asymilację osób należących do mniejszości narodowych wbrew ich woli i będą chronić te osoby przed jakimkolwiek działaniem mającym na celu taką asymilację.

5 Źródło: Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych sporządzona w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 r., dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 12.03.2021 r.].

Minorities in Croatia. Report

Przez całe lata 90. prezydent Tuđman i HDZ systematycznie dyskryminowali swoich oponentów (…). Dotyczyło to Chorwatów o poglądach liberalnych; ale wszyscy etniczni Serbowie byli traktowani jako oponenci. Czystki, jakie przeprowadzono, mocno uderzyły w służbę cywilną, system prawny i rządy prawa – objęły nawet lekarzy i nauczycieli. (…) Już w 1992 r. Komitet Praw Człowieka wyrażał zaniepokojenie „długotrwałą dyskryminacją i prześladowaniami etnicznych Serbów, żyjących w Chorwacji”. (…)

Rządowe statystyki w lipcu 2000 r. pokazały, że tylko 2,8% pracowników państwowej administracji (wyłączając Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Obrony) było Serbami, a we wszystkich urzędach zatrudnionych było jedynie dwóch Romów.

6 Źródło: Minorities in Croatia. Report, 2003 r., dostępny w internecie: refworld.org [dostęp 12.03.2021 r.].

Angelika Zanki Relacja z konferencji „Mniejszości narodowe w Chorwacji – problem (nie)rozwiązany?”

Ustawa o mniejszościach narodowych jasno określa prawa ich przedstawicieli. Jedna z kontrowersyjnych regulacji mówi o tym, że w tych gminach i miastach, gdzie mniejszość narodowa stanowi przynajmniej 1/3 ogółu mieszkańców, ma ona prawo do używania swojego języka jako języka urzędowego (nazwy ulic i urzędów w języku grupy większościowej i języku mniejszości, dodatkowo przedstawiciele mniejszości mają prawo do kierowania dokumentów do urzędów centralnych w swoim języku). Kolejny przepis budzący wątpliwości dotyczy reprezentacji mniejszości narodowych w urzędach i organach samorządu terytorialnego. Mniejszości, które stanowią od 1,5% do 4% ogółu mieszkańców, mają prawo do jednego przedstawiciela w parlamencie, jeżeli mniejszości liczą poniżej 1,5%, to wspólnie wybierają czterech posłów. W samorządzie, jeśli mniejszość stanowi od 5% do 15% mieszkańców gminy lub miasta, ma prawo do jednego przedstawiciela, jeżeli stanowi powyżej 15% w przypadku gmin i miast oraz powyżej 5% w przypadku żupanii, wtedy ma prawo do proporcjonalnie większej liczby przedstawicieli w organach samorządowych.

7 Źródło: Angelika Zanki, Relacja z konferencji „Mniejszości narodowe w Chorwacji – problem (nie)rozwiązany?”, dostępny w internecie: researchgate.net [dostęp 12.03.2021 r.].