Encyklopedia PWN: kopieniactwo

pierwotny sposób świadomego wytwarzania żywności, zapoczątkowujący uprawę roślin i chów zwierząt;

do uprawy i zbioru służyły proste narzędzia, np. zaostrzony kij, motyka, kam. topór i sierp; wprowadzono nawadnianie i proste sposoby przechowywania ziemiopłodów; w pierwszej fazie kopieniactwa przeważała uprawa roślin trwałych (np. banany, palmy, bambusy, trzcina cukrowa, drzewa cytrusowe), potem wprowadzono też zboża, rośliny strączkowe, włókniste i oleiste (okres kopieniactwa nasiennego); udomowiono psa, kozę, świnię, drób, następnie bydło i owcę; kopieniactwo występowało powszechnie w okresie neolitu; współcześnie uprawę kopieniaczą (za pomocą kija z żelaznym ostrzem) stosują niektóre plemiona afrykańskie, np. pasterskie plemiona Bantu, prowadzące równocześnie hodowlę bydła.

1 Źródło: Encyklopedia PWN: kopieniactwo, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 1.10.2020 r.].

Elżbieta Kaczyńska, Kazimierz Piesowicz Wykłady z powszechnej historii gospodarczej

Podstawowym środkiem produkcji w feudalizmie była ziemia, toteż charakter własności ziemi i sposób jej użytkowania określały w decydującym stopniu całokształt stosunków społecznych. Ziemia nie stanowiła w ustroju feudalnym przedmiotu własności we współczesnym naszym pojęciu. Cechą charakterystyczną tego ustroju jest podwójna „własność” ziemi, polegająca na odróżnieniu i oddzieleniu władania (dysponowania) od użytkowania. Kto inny ziemią dysponuje, kto inny ją uprawia. Ziemia może zmienić użytkowników (chłopów), nie zmieniając posiadacza (pana feudalnego); może też zmienić posiadacza razem z użytkownikami. Ten podział na zależne użytkowanie i zwierzchnie prawo władania jest podstawą gospodarki feudalnej.

2 Źródło: Elżbieta Kaczyńska, Kazimierz Piesowicz, Wykłady z powszechnej historii gospodarczej, Warszawa 1977, s. 17.

Encyklopedia PWN: rewolucja agrarna

Rewolucja agrarna obejmowała zasadnicze przemiany społeczno‑ekonomiczne na wsi, polegające na utrwaleniu się stosunków własnościowych oraz na rozpadzie stanowej struktury społeczeństwa wiejskiego i wykształceniu się układu klasowego przy jednoczesnej przemianie większych gospodarstw rolnych w przedsiębiorstwa produkcji towarowej.

3 Źródło: Encyklopedia PWN: rewolucja agrarna, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 1.10.2020 r.].

Alvin Toffler Trzecia fala

W ciągu długich tysiącleci niepodzielnego panowania cywilizacji pierwszej fali ludność naszej planety dzieliła się na dwie kategorie – na ludy „prymitywne” i „cywilizowane”. Ludy tak zwane prymitywne, żyjące w niewielkich gromadach i plemionach i utrzymujące się ze zbieractwa, łowiectwa lub rybołówstwa, to te, które ominęła rewolucja agrarna.

W odróżnieniu od nich świat „cywilizowany” obejmował dokładnie te części globu, w których większość mieszkańców zajmowała się uprawą roli. Gdziekolwiek bowiem pojawiało się rolnictwo, tam swe korzenie zapuszczała cywilizacja. Od Chin i Indii po Benin, Meksyk, Grecję i Rzym cywilizacje rozkwitały i upadały, zmagały się w walkach i stapiały w wiecznie zmiennych, barwnych mieszaninach.

Pod powierzchownymi różnicami kryły się jednak zasadnicze podobieństwa. We wszystkich cywilizacjach ziemia była podstawą gospodarki, życia, kultury, struktury rodziny i polityki. We wszystkich życie było zorganizowane wokół wsi. We wszystkich przeważał prosty podział pracy i istniało kilka wyraźnie określonych kast i klas: szlachta, duchowieństwo, wojownicy, niewolnicy lub chłopi pańszczyźniani. Władza miała zawsze charakter dyktatorski. Pozycję życiową określało urodzenie. Wszędzie też gospodarka była zdecentralizowana; w każdej społeczności wytwarzano większość niezbędnych artykułów.

4 Źródło: Alvin Toffler, Trzecia fala, tłum. Ewa Woydyłło, Warszawa 1997, s. 59–60.

Ernest Gellner Narody i nacjonalizm

W wyższych warstwach społeczeństwa agrarnego z oczywistą korzyścią podkreśla się, uwydatnia i wyolbrzymia wszelkie cechy diakrytyczne, różnicujące, podatne na monopolizację. Zaznacza się silna tendencja do separowania języka liturgii od języka pospólstwa: jak gdyby sama umiejętność czytania i pisania nie tworzyła dostatecznej bariery dla laików, jak gdyby trzeba było pogłębiać tę przepaść nie tylko utrwalając liturgię w tajemniczych znakach, ale czyniąc ją w dodatku nie zrozumiałą w postaci mówionej.

Poziome rozwarstwienia kulturowe nęcą uprzywilejowanych i rządzących, bo służą ich interesom; nietrudno też je przeprowadzić. Wskutek względnej stabilności społeczeństw agrarnych ustanawianie i utrwalanie podziału populacji na odizolowane stany, kasty czy millety przebiega bez szczególnych napięć. Wręcz przeciwnie, uzewnętrzniając, absolutyzując i podkreślając nierówności umacnia się je i czyni znośnymi dzięki klimatowi, który sugeruje, że są nieuchronne, odwieczne i zupełnie naturalne. To, co leży w samej naturze rzeczy, nie zagraża nam osobiście i daje się znieść psychicznie.

5 Źródło: Ernest Gellner, Narody i nacjonalizm, tłum. Teresa Hołówka, Warszawa 1991, s. 21.