Sprawdź się
Przeczytaj fragmenty wywiadu z historykiem dr. Tomaszem Łabuszewskim, badaczem powojennego podziemia antykomunistycznego. Sformułuj pytania do odpowiedzi udzielonych przez dr. Łabuszewskiego.
Zapoznaj się z fragmentami wywiadu z historykiem dr. Tomaszem Łabuszewskim, badaczem powojennego podziemia antykomunistycznego. Sformułuj pytania do odpowiedzi udzielonych przez dr. Łabuszewskiego.
W roku 1989 nie startowaliśmy z pozycji zerowej – braku wiedzy na temat „żołnierzy wyklętych” – ale z poziomu ujemnego. Przez te 45 lat narosły stereotypy tworzone przez historyków w służbie komunistycznej propagandy, które ugruntowały w sporej części społeczeństwa obraz „bandytów” albo w najlepszym razie ludzi nierozumiejących przemian dziejowych po drugiej wojnie światowej. […] Podstawową publikacją o charakterze popularyzatorskim, która przełamała stereotyp myślenia o konspiracji powojennej jako o efemerydzie o ograniczonym zasięgu, jest niewątpliwie „Atlas podziemia powojennego”. On pokazał, że mamy do czynienia z ogólnopolskim zjawiskiem niezwykle istotnym z punktu najnowszej historii Polski, które na drodze do odzyskania przez Polskę niepodległości w roku 1989 konkuruje jedynie z wybuchem „Solidarności”.
Gdy popatrzymy na mapy ze wspomnianego „Atlasu”, w sposób oczywisty nasuwa się skojarzenie z aktywnością oddziałów powstańczych z roku 1863. […] Obejmuje ono nie tylko tereny obecnej Polski, ale również tereny północno-wschodnie II Rzeczypospolitej, gdzie również w Powstaniu Styczniowym ta aktywność była niezwykle silna. […] Mamy do czynienia ze zjawiskiem obejmującym całą obecną Polskę plus tereny północno-wschodnie II RP, ze szczególnym nasileniem na obszarze obecnej „ściany wschodniej”, czyli od Podkarpacia po Białostocczyznę, przez Lubelszczyznę, Podlasie i północne Mazowsze, a mniejszym w Wielkopolsce.
Pierwszy okres – masowości – kończy się niewątpliwie w roku 1947. Po sfałszowanych przez komunistów wyborach wielu się załamuje, widząc, że zawodzi wszystko, na co jeszcze liczyli – na jakikolwiek głos sprzeciwu Zachodu oraz jego wpływ na to, co dzieje się w Polsce. Widać było, że władza komunistyczna ugruntowuje się na nie wiadomo jak długo i jest w stanie zrobić wszystko nie ponosząc żadnych konsekwencji. Dlatego ponad pięćdziesiąt tysięcy ludzi decyduje się wówczas na ujawnienie w ramach tzw. ustawy amnestyjnej. Ta akcja nie miała bynajmniej na celu umożliwienia im legalnego funkcjonowania w ówczesnym systemie. Władzy chodziło o wykorzystanie załamania morale dla ostatecznego złamania ducha tych ludzi, ażeby móc ich rozgrywać operacyjnie.
Po roku 1947 spośród kilkudziesięciu tysięcy ludzi w oddziałach leśnych pozostaje około tysiąca oraz kilkanaście do dwudziestu tysięcy w strukturach konspiracyjnych. Są oni systematycznie eliminowani. Rok 1948 nazywam „rokiem wielkich polowań” – pacyfikacji obejmujących naraz teren kilku województw, likwidujących ostatnie struktury o zasięgu wojewódzkim. […] Po roku 1949 pozostają pojedyncze oddziały […]. Rok 1952 – rok uchwalenia konstytucji PRL – resort uświetnił likwidując wiele takich oddziałów. Później mamy do czynienia z grupami przetrwania, nastawionymi wyłącznie na ratowanie życia, i pojedynczymi ukrywającymi się żołnierzami. Rok 1956 rok nie stanowi tu żadnej cezury. Dopiero śmierć Józefa Franczaka „Lalka”, w konspiracji od początku lat czterdziestych, żołnierza AK–WiN z Okręgu Lubelskiego, w roku 1963 symbolicznie kończy etap konspiracji zbrojnej.
Po pierwsze, prowadzono działania o charakterze propagandowym. Informowano społeczeństwo o tym, co się naprawdę dzieje, co wobec monopolu propagandowego komunistów miało wyjątkowe znaczenie. […] Po drugie, prowadzono działania zbrojne. Ich ogromna większość służyła samoobronie – reagowaniu na działania resortu bezpieczeństwa. Nawet akcje o największym ciężarze gatunkowym, jak opanowywanie więzień czy obozów, rozbijanie siedzib powiatowych urzędów bezpieczeństwa, miały charakter samoobrony. Uwalniano współtowarzyszy broni, atakowano grupy operacyjne, dokonujące pacyfikacji, czy posterunki milicji, stanowiące zagrożenie dla konspiracji, wreszcie likwidowano agenturę.
Doprowadzenie do jak najszybszego wyeliminowania tego przeciwnika wszelkimi dostępnymi sposobami. W okresie 1944–1945 dokonywano tego rękami Sowietów. […] Nie wiemy, ile osób zostało zabitych i wątpię, czy się kiedykolwiek dowiemy. Do grudnia roku 1944 na terenach północno-wschodnich II RP, czyli województwa poleskiego, nowogródzkiego, wileńskiego i części białostockiego – powiatów grodzieńskiego i wołkowyskiego – zostaje zabitych około trzech tysięcy żołnierzy AK. To są straty kolosalne. […] Później, kiedy siły podziemia słabną, resort bezpieczeństwa ma dość sił w ramach swoich struktur. Na początku lat pięćdziesiątych to jest około 320 tysięcy funkcjonariuszy i żołnierzy.
Określ, które informacje podane w poprzednim ćwiczeniu na temat zasięgu geograficznego podziemia antykomunistycznego znajdują odzwierciedlenie na mapie. Które informacje nie zostały na niej uwzględnione?
Mapa Polski. Przedstawia maksymalną liczebność podziemia niepodległościowego w okresie styczeń — grudzień 1945 roku.
Szczecińskie: brak oddziałów. Gdańskie pomorskie: 16 oddziałów. Olsztyńskie: brak oddziałów. Poznańskie: 33 oddziały. Wrocławskie: 1 oddział. Katowickie: 14 oddziałów. Łódzkie: 27 oddziałów. Warszawskie: 33 oddziały. Krakowskie: 36 oddziałów. Kieleckie: 45 oddziałów. Białostockie: 45 oddziałów. Lubelskie: 51 oddziałów. Rzeszowskie: 40 oddziałów.
Henryk Flame „Bartek” – polski dowódca wojskowy, kapral pilot Wojska Polskiego, kapitan Narodowych Sił Zbrojnych, dowódca grup leśnych VII Okręgu NSZ, dowódca okręgu NSZ. Skorzystał z amnestii z 1947 r., co nie uchroniło go przed śmiercią. Zginął z ręki milicjanta, najpewniej z inicjatywy UB. Region: (tu wybierz) 1. krakowskie, 2. lubelskie, 3. białostockie, 4. warszawskie, 5. katowickie.
Zygmunt Szendzielorz „Łupaszka” – major kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK. Jego grupa przetrwała do początku 1947 r. Region: (tu wybierz) 1. krakowskie, 2. lubelskie, 3. białostockie, 4. warszawskie, 5. katowickie.
Marian Bernaciak „Orlik” – dowódca oddziałów partyzanckich podczas okupacji niemieckiej i tzw. drugiej konspiracji. Osaczony przez obławę KBW popełnił samobójstwo w 1946 r. Region: (tu wybierz) 1. krakowskie, 2. lubelskie, 3. białostockie, 4. warszawskie, 5. katowickie.
Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój” – żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, uczestnik polskiego niepodległościowego podziemia antykomunistycznego. Zginął podczas obławy UB w 1951 r. Region: (tu wybierz) 1. krakowskie, 2. lubelskie, 3. białostockie, 4. warszawskie, 5. katowickie.
Zapoznaj się z cytowanymi niżej fragmentami źródeł, a następnie wykonaj polecenie.
Tekst przysięgi żołnierzy AK, przypominany i powtarzany w oddziałach podziemia antykomunistycznego
W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Marii Panny, Królowej Korony Polskiej, kładę swe ręce na ten Święty Krzyż, znak męki i zbawienia, i przysięgam być wierny Ojczyźnie mej Rzeczpospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży Jej honoru i o wyzwolenie Jej z niewoli walczyć z wszystkich sił – aż do ofiary mego życia […]. Tak mi dopomóż Bóg!Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 61.
Fragment wspomnień kpt. Zdzisława Brońskiego ps. „Uskok”, dowódcy oddziałów leśnych na Lubelszczyźnie
Ilość prześladowanych rosła gwałtownie. Powstawały samorzutnie grupki ludzi chodzących z bronią, urażonych w swej dumie narodowej i ambicji własnej, którzy postanowili bronić życia karabinem i granatem, jeśli innego wyjścia nie ma […]. Istniejące warunki zmuszały do jakiejś decyzji: albo myśleć tylko o własnym przetrwaniu i czekać, co dalej będzie, albo brać czynny udział w wytwarzającym się ruchu obrony.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 69.
Fragment wspomnień Jerzego Woźniaka „Jacka”, który w 1947 r. przyjechał do Polski z Wielkiej Brytanii jako emisariusz władz emigracyjnych
Planowałem powrót na studia, małżeństwo, miałem zawieszone stypendium kościelne, które dawało mi bardzo dobre warunki dalszych studiów. Zdawałem sobie sprawę, że zostając, mogę zostać aresztowany i wtedy może się zdarzyć wszystko – z wyrokiem śmierci na czele. Z drugiej strony opuszczenie kraju i kolegów w krytycznym momencie to ucieczka i użyję mocnego słowa – zdrada. Chciałem trwać i walczyć, chciałem kontynuować prawie beznadziejną walkę o wolność.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 71.
Fragment wspomnień Zygmunta Klukowskiego o powojennych działaniach partyzanckich na Zamojszczyźnie. Tekst dotyczy sytuacji po amnestii z 1945 r.
Nastrój jest ponury. Takie wyjście z sytuacji stało się koniecznością. Inaczej nie mogło być. A jednak wszyscy członkowie organizacji i ludzie ściślej z nią związani tak się zżyli ze specyficzną atmosferą konspiracyjną, leśną, że trudno jest pogodzić się z faktem, iż ten kilkuletni okres walk podziemnych z jednym i drugim okupantem, okres otoczony legendą, przechodzi do historii. Zamyka się nie jedna karta historii, lecz cały tom.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 74.
Fragment wspomnień konspiratorki, Barbary Sadowskiej
W tym czasie [1945 r.] zaczęły mi się coraz mocniej nasuwać wątpliwości co do słuszności naszej pracy. […] Anglosasi zawiedli haniebnie. W Polsce toczyła się bratobójcza „wojna domowa”, demoralizująca społeczeństwo. Wyraźnie instruowałam wszystkich współpracowników […], że nie powinni używać broni, aby zabijać kogokolwiek. Czas wyroków, walki z bronią w ręku minął […]. Moje wątpliwości jednak co do słuszności pracy konspiracyjnej tłumione były przez informacje o aresztowaniach, prześladowaniach AK‑owców, wywozie działaczy do Związku Radzieckiego.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 73.
Zaznacz w tabeli, o jakich przyczynach pozostania w konspiracji lub przystąpienia do niej informują zamieszczone wyżej teksty.
| Przyczyna | |
| przyzwyczajenie do życia w konspiracji | □ |
| groźba represji ze strony komunistów | □ |
| dbałość o bezpieczeństwo rodziny | □ |
| obrona wartości religijnych | □ |
| solidarność z towarzyszami broni | □ |
| lojalność wobec dowódcy | □ |
| pobudki patriotyczne | □ |
| pragnienie przygody i mocnych wrażeń | □ |
| sprzeciw wobec sfałszowanego referendum ludowego | □ |
| chęć odwetu za zbrodnie komunistyczne | □ |
Napisz, które informacje dotyczące traktowania kobiet w oddziałach leśnych zawarte we fragmencie opracowania historycznego znajdują potwierdzenie na załączonych fotografiach.
O kobietach biorących udział w konspiracji polowej […] wiemy dramatycznie mało. Było ich tam niewiele i właściwie pełniły wyłącznie role sanitariuszek oraz łączniczek. […] Nie dziwi więc, że powstało tak mało źródeł wspomnieniowych na temat ich sposobów […] radzenia sobie w konspiracji. Jeszcze mniej relacji dotyczących płci żeńskiej znajduje się w wypowiedziach mężczyzn, co może świadczyć o bezwiednym lekceważeniu ich roli, uznawanej za drugorzędną. […] Należy zresztą zaznaczyć, że mężczyźni niekiedy sprzeciwiali się udziałowi reprezentantek drugiej płci w konspiracji polowej. […] W jeszcze innych przypadkach kierowano się obawami przed rozluźnieniem obyczajów i dostarczaniem pokus, wreszcie o słabej kondycji fizycznej kobiet, która mogłaby być przeszkodą w ciężkiej służbie bojowej. […] Sanitariuszka Izabella Kochanowska „Błyskawica” mówiła po latach, że początkowo została przyjęta w oddziale z lekką nieufnością, ale stosunek mężczyzn do niej szybko zmienił się na koleżeński, wręcz opiekuńczy. Dbano o jej względy, czasami przynoszono lepsze jedzenie, zdarzało się, że wóz sanitarny przybierano w kwiaty, żeby zrobić jej przyjemność […]. Partyzanci starsi wiekiem, a często również stopniem, pozostawali w związkach małżeńskich. […] Przykładem takiej sytuacji może być małżonka Kurasia „Ognia”, która przebywała razem z nim w oddziale.
Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 89–90, 321.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem opracowania historycznego i napisz, jak były traktowane kobiety w oddziałach leśnych. Jakie funkcje pełniły?
O kobietach biorących udział w konspiracji polowej […] wiemy dramatycznie mało. Było ich tam niewiele i właściwie pełniły wyłącznie role sanitariuszek oraz łączniczek. […] Nie dziwi więc, że powstało tak mało źródeł wspomnieniowych na temat ich sposobów […] radzenia sobie w konspiracji. Jeszcze mniej relacji dotyczących płci żeńskiej znajduje się w wypowiedziach mężczyzn, co może świadczyć o bezwiednym lekceważeniu ich roli, uznawanej za drugorzędną. […] Należy zresztą zaznaczyć, że mężczyźni niekiedy sprzeciwiali się udziałowi reprezentantek drugiej płci w konspiracji polowej. […] W jeszcze innych przypadkach kierowano się obawami przed rozluźnieniem obyczajów i dostarczaniem pokus, wreszcie o słabej kondycji fizycznej kobiet, która mogłaby być przeszkodą w ciężkiej służbie bojowej. […] Sanitariuszka Izabella Kochanowska „Błyskawica” mówiła po latach, że początkowo została przyjęta w oddziale z lekką nieufnością, ale stosunek mężczyzn do niej szybko zmienił się na koleżeński, wręcz opiekuńczy. Dbano o jej względy, czasami przynoszono lepsze jedzenie, zdarzało się, że wóz sanitarny przybierano w kwiaty, żeby zrobić jej przyjemność […]. Partyzanci starsi wiekiem, a często również stopniem, pozostawali w związkach małżeńskich. […] Przykładem takiej sytuacji może być małżonka Kurasia „Ognia”, która przebywała razem z nim w oddziale.
Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 89–90, 321.
Działalność niektórych żołnierzy wyklętych budzi wciąż żywe dyskusje i spory. „Zdarzały się przypadki, że oddziały antykomunistycznej partyzantki schodziły na manowce, żołnierze dopuszczali się przestępstw, a nawet zbrodni. Wbrew komunistycznej propagandzie były to jednak przypadki marginalne, wynikające najczęściej z samowoli poszczególnych dowódców” – przyznaje historyk dr Sławomir Poleszak, pionier badań nad dziejami żołnierzy niezłomnych. Do takich kontrowersyjnych postaci należy legenda podziemia antykomunistycznego, Romuald Rajs „Bury” (1913–1949). Podkomendni „Burego” odpowiadają za pacyfikacje szeregu białoruskich wsi na Podlasiu, które partyzanci oskarżali o sympatyzowanie z komunistami. Obrońcy Rajsa twierdzą, że zbrodnie dokonywane przez ludzi z oddziału „Burego” obciążają wyłącznie ich sprawców, nie dowódcę. Przyznają jednak, że „śmierć kobiet i dzieci to tragedia, która nie powinna była się wydarzyć”, zaś zbrodnie kładą się cieniem na działalności również „Burego”, który doprowadził do sytuacji, „nad którą nie był w stanie zapanować”.
Przeczytaj fragment tekstu o „Burym” i na jego podstawie stwórz katalog mocnych oraz słabych stron Romualda Rajsa.
Zapoznaj się z fragmentem tekstu o „Burym” i na jego podstawie stwórz katalog mocnych oraz słabych stron Romualda Rajsa.
Fragment opracowania naukowego
Poziom dyscypliny w oddziale zależał głównie od indywidualnego podejścia dowódcy. […] W jednostkach podporządkowanych Romualdowi Rajsowi panował najwyższy jej stopień. Jeden z podkomendnych relacjonował: „»Bajan«, mój młodszy rodzony brat, wstąpił do oddziału »Burego« […]. Ten oddział nie próżnował, ciągle toczył boje i potyczki. »Bury« […] rozbroił dotąd kilkanaście posterunków MO, zatrzymał kilka pociągów, w których odebrano broń wszystkim wojskowym […], stoczył cały szereg bitew […]. Wyżywienie mieli bardzo skromne, żyli właściwie z jałmużny […]”. Gdy wydawało się, że jeden z partyzantów mających porwane spodnie przywłaszczył sobie ubranie gospodarza, u którego kwaterowała jego drużyna, dowódca zarządził przeszukanie i konfrontację. Pomimo różnic w źródłach można przyjąć, że skutkiem kradzieży była kara śmierci zarządzona przez Rajsa. Dopiero wstawiennictwo dowódcy plutonu […] uratowało złodzieja. Złagodzenie najsurowszej kary świadczy o wybuchowym charakterze „Burego”. Jak pisze dalej Grabowski: „Każdego dnia na apelu, czytając rozkaz dzienny przypominano, czego nie wolno robić […]. Kula w łeb za zdradę, dezercję, gwałt, kradzież, nadmierne użycie alkoholu, zaśnięcie na warcie, niewykonanie rozkazu”. Ale ten sam Rajs darował jednak życie dezerterowi z oddziału po tym, jak został on ujęty na własnym weselu, i ten sam „Bury”, który palił białoruskie wsie i chwalił się swą nienawiścią do tego narodu, ukarał ponoć podkomendnego za gwałt, jakiego ten dopuścił się na białoruskiej dziewczynie.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 277.
Na podstawie fragmentów relacji uczestników drugiej konspiracji napisz kilkuzdaniową (pięć, sześć zdań) notatkę dotyczącą warunków ich życia codziennego.
Fragment relacji sanitariuszki
Po dwóch dniach gnania doszliśmy do jakiejś górskiej rzeki. Ja byłam jedyną dziewczyną, ciągle wstydziłam się… Byłam spocona, zmęczona, brudna… Dostałam od komendanta paczkę z czystą bielizną.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 88.
Fragment relacji Zygmunta Rojeckiego ps. „Ster”
Oczywiście obowiązywało stałe pogotowie bojowe, więc nie wolno było rozbierać się. Spaliśmy w mundurach. Jedynie pasy można było nieco rozluźnić. Jeżeli chciało się wysuszyć przemoczone buty, to tylko jeden można było zdjąć. Dopiero po wysuszeniu i nałożeniu go na nogę można było zdjąć drugi, by go wysuszyć.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 279.
Fragment relacji członka oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”
Jak poszliśmy za Wisłę, to tam bieda była. Ziemianki, trzy dni prawie nic nie jedliśmy. Na jednej kwaterze dostał „Zapora” dwa jajeczka. Tyle mu kobita ugotowała, bo tyle miała w domu. Ja tak siedziałem obok. Masz i ty, też jesteś głodny – powiedział „Zapora” i dał mi jedno jajko. To nie chodziło o jajko, tylko o serce.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 271.
Relacja członka oddziału Romualda Burego „Rajsa”
Chcieli, żeby żołnierzem każdy był. Szkolenie w dzień, szkolenie w nocy. Marsze były długie, to potem strasznie spać się chciało, a tu nie było zmiłuj się, bo czym dłuższe przemarsze, to jakieś alarmy próbne, no i stale te ciągłe pogotowie bojowe. Najgorzej to było zimą. Dookoła śnieg. Gdzieś z przodu idzie „Bury”. I nagle pada rozkaz: – Tyeralieraaa! – a potem: Padnij! Powstań! Padnij! Powstań! Czołgać się! – To już było dość.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 270.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i na jego podstawie wykonaj polecenie.
Fragment pamiętnika Zdzisława Brońskiego „Uskoka”
Ostatnimi czasy unikam pokazywania się w znajomym terenie, aby oszczędzić ludziom strachu. Dziś jednak przechodząc koło znanego mi dobrze i przyjaznego domu, postanowiłem wstąpić tam na chwilę rozmowy. Dawniej przyjmowano mnie tam oraz moich ludzi z prawdziwą serdecznością […]. Moje dzisiejsze wejście wywołało u domowników szereg uczuć: zdziwienie, ciekawość, radość i strach. Strach! To uczucie wypływało z wrażenia, że tuż za mną wpadnie horda ubejców. Że wszystkim zagroziło śmiertelne niebezpieczeństwo. […] Matka robiła wrażenie człowieka opętanego strachem i wydzierała się do wyjścia, córka zastawiła sobą drogę i prosiła spokojnie: – Mamusiu, uspokój się. On wstąpił tylko na chwileczkę i zaraz pójdzie. Żadne nieszczęście nam nie grozi! Mamusiu! – Nie mogę się uspokoić! Nie mogę tutaj zostać! Muszę iść! Puść mnie! Puść! […] Wyszedłem, bo i mnie w gardle coś dławić zaczynało… Nie wolno „Uskokowi” i jemu podobnym serca okazywać. Za to palą i strzelają. Gdziekolwiek „Uskok” się pokaże, w ślad za nim musi iść strach.Źródło: Mariusz Mazur, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956, Warszawa–Lublin 2019–2020, s. 373.
Określ, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Mieszkańcy wsi nie solidaryzowali się z celami walki podziemia antykomunistycznego. | □ | □ |
| Reakcja matki rodziny wynikała ze strachu przed żołnierzami podziemia antykomunistycznego. | □ | □ |
| Powodem obaw mieszkańców wsi przed partyzantami była, według „Uskoka”, groźba represji ze strony komunistów wobec osób, które utrzymywały kontakty z podziemiem niepodległościowym. | □ | □ |
| Opisana w tekście rodzina mylnie uznała „Uskoka” za przywódcę bandy rabusiów. | □ | □ |
| „Uskok” wyraził w pamiętniku zrozumienie dla obaw zastraszonych przez komunistyczne służby bezpieczeństwa chłopów. | □ | □ |
Wyobraź sobie, że jesteś kombatantem/kombatantką podziemia antykomunistycznego. Twoje oddanie sprawie niepodległości kraju kosztowało cię kilka lat więzienia. Przez cały okres PRL musiałeś/musiałaś ukrywać swoją partyzancką przeszłość w obawie przed kolejnymi represjami. Oceń z perspektywy czasu swoją decyzję o przystąpieniu do walki z komunistami.
Wyjaśnij sens stwierdzenia o „wilczym bez mała trybie życia…” żołnierzy niezłomnych.