Sprawdź się
Wskaż powody, dla których Adolf Eichmann zdecydował się rozpocząć karierę w NSDAP:
- tradycje rodzinne.
- trudna sytuacja materialna.
- ambicja.
- poglądy antysemickie.
- moda.
- chęć zaimponowania bliskim.
- poparcie dla poglądów głoszonych przez członków NSDAP.
- przemożna chęć odniesienia sukcesu.
- pragnienie bycia podziwianym, szanowanym.
Wyjaśnij, na czym polegała linia obrony przyjęta przez Adolfa Eichmanna w czasie procesu odbywającego się w Jerozolimie oraz dlaczego przysporzyła trudności oskarżycielom.
Przeczytaj wypowiedź Hannah Arendt dotyczącą procesu Adolfa Eichmanna w Jerozolimie, a następnie zapoznaj się z definicją pojęcia „dysonans poznawczy”. Wyjaśnij własnymi słowami, na czym polega dysonans opisywany przez autorkę.
Eichmann w JerozolimieEichmann był całkowicie przekonany, że nie jest, jak się wyraził [...] nędznym łajdakiem z samej swej istoty, zaś co do sumienia, był święcie przekonany, że odczuwałby wyrzuty sumienia jedynie wówczas, gdyby nie wykonał otrzymanego rozkazu, to znaczy nie posłał milionów ludzi na śmierć. Trzeba przyznać, że trudno było się z tym nie zgodzić. Pół tuzina psychiatrów uznało go za „normalnego”. „W każdym razie normalniejszego niż ja sam po badaniach, jakim go poddałem!”, jak miał ponoć wykrzyknąć jeden z psychiatrów, inny natomiast doszedł do wniosku, że cała konstrukcja psychiczna Eichmanna, jego stosunek do własnej rodziny, żony i dzieci, matki i ojca, braci, sióstr i przyjaciół, jest „nie tylko normalny, ale jak najbardziej pożądany”, wreszcie zaś duchowny, który odwiedzał go regularnie w więzieniu po zakończeniu rozprawy apelacyjnej przed Sądem Najwyższym, pokrzepił wszystkich na duchu oświadczywszy, iż Eichmann jest „człowiekiem myślącym bardzo pozytywnie”.
Źródło: Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2010, s. 36.
dysonans poznawczy – stan wywołany równoczesnym pojawieniem się w świadomości ludzkiej sprzecznych treści poznawczych
Zapoznaj się z poniższym fragmentem książki Hannah Arendt. Następnie wybierz z podanych pod tekstem te określenia, które najlepiej charakteryzują postawę Adolfa Eichmanna w opisanej sytuacji.
Eichmann w JerozolimieEichmann otrzymał telegram od Rudolfa Hössa, komendanta Oświęcimia, informujący o przybyciu Storfera [jednego z przedstawicieli gminy żydowskiej w Wiedniu], który chciał się pilnie zobaczyć z Eichmannem. „Pomyślałem sobie: no dobrze, ten człowiek zawsze zachowywał się przyzwoicie, więc nie będzie to strata czasu [...]. Pojadę tam i zobaczę, o co mu chodzi. Idę do Ebnera [szefa wiedeńskiego Gestapo], a on mówi tak [...]: „Szkoda, że to taka niezdara, ukrywał się i próbował uciec, czy coś takiego. Policja go aresztowała i wysłała do obozu koncentracyjnego”. Zgodnie z rozkazem Himmlera, jeżeli ktoś dostał się do obozu, to nie mógł się już z niego wydostać. Pojechałem do Oświęcimia i poprosiłem Hössa, żeby pozwolił mi zobaczyć się ze Storferem. [...] No i odbyłem normalne, ludzkie spotkanie ze Storferem. Wyżalił się przede mną. Powiedziałem do niego: „No i co przyjacielu, ależ mamy potwornego pecha!”. Dodałem także: „Niech pan posłucha, naprawdę nie mogę panu pomóc, bo zgodnie z rozkazem Himmlera stąd nikt nie może się wydostać”. Nie pamiętam, co mi odpowiedział. A potem spytałem, jak mu się wiedzie. A on na to, tak, zastanawiał się, czy nie mógłby zostać zwolniony od obowiązku pracy. To była ciężka praca. Ja potem powiedziałem do Hössa: „Może Storfer nie musi pracować?”. Ale Höss odpowiedział: „Tu wszyscy pracują”. To ja na to: „Dobra, mówię, to ja wystawię mu taki papierek, że Storfer ma zamiatać żwirowane ścieżki [...] i że ma siadać z miotłą na ławce”. [...] Storfer bardzo się z tego ucieszył i uścisnęliśmy sobie ręce, a potem dostał miotłę i usiadł sobie w ławce. Sprawiło mi wielkie wewnętrzne zadowolenie, że przynajmniej mogłem się zobaczyć z człowiekiem, z którym przepracowałem wspólnie tyle lat i że mogliśmy sobie porozmawiać.
Źródło: Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2010, s. 68–69.
| EMPATIA □ | ODERWANIE OD RZECZYWISTOŚCI □ | EGOTYZM □ |
| OKRUCIEŃSTWO □ | BEZMYŚLNOŚĆ □ | SARKAZM □ |
| AMORALNOŚĆ □ | HIPOKRYZJA □ | HUMANITARYZM □ |
Adolf Eichmann zwraca się do Storfera słowami: „No i co przyjacielu, ależ mamy potwornego pecha!”. Wyjaśnij, w jaki sposób można interpretować tę wypowiedź, biorąc pod uwagę sytuację, w której się znaleźli, oraz wyróżnione słowa.
Zło można czynić bezmyślnie. Myśl Hannah Arendt wciąż inspirujeŁukasz Grzesiczak: Warto dziś zajmować się myślą Hannah Arendt? Skąd bierze się ciągła popularność autorki książki „Eichmann w Jerozolimie”?
Prof. Zdzisława Piątek: Hannah Arendt w swoim rozumieniu człowieka na pierwszym miejscu stawiała myślenie, działanie i sądzenie. Dziś, by zrozumieć lepiej otaczający świat, powinniśmy skorygować pewne nasze zachowania zwracając uwagę na dowartościowanie myślenia i odpowiedzialnego działania w przestrzeni publicznej. Autorka „Eichmanna w Jerozolimie” w swoich analizach totalitaryzmu pokazała, że właściwie w wielu przypadkach źródłem zła – a totalitaryzm był złem w swojej najczystszej postaci – było bezwarunkowe posłuszeństwo w wykonywaniu rozkazów połączone właśnie z brakiem myślenia. Arendt przeżyła wstrząs, kiedy przysłuchując się procesowi Adolfa Eichmanna stwierdziła, że za jego działaniem nie stały żadne świadome złe motywacje. Hitlerowski zbrodniarz wojenny nie miał żadnych demonicznych pobudek swojego postępowania, nie czuł zawiści ani żądzy władzy, on tylko wykonywał rozkazy i dlatego nie potrafił się odnaleźć w roli sądzonego za zbrodnię ludobójstwa.Łukasz Grzesiczak: Jak mogło do tego dojść?
Prof. Zdzisława Piątek: To bardzo trudne pytanie. Zło można czynić bezmyślnie i właśnie bezmyślne czynienie zła Hannah Arendt nazwała banalnością zła. Wydaje mi się, że współcześnie w ramach przemian, które dokonują się w świecie – a zajmuję się ekofilozofią i z wykształcenia jestem też biologiem – koncepcja banalnego zła rzuca światło na ludzkie działania w środowisku, gdzie katastrofalne zło może być rezultatem działań całkowicie pozbawionych motywacji czynienia zła.Łukasz Grzesiczak: Arendt jest filozofką, która jest ważnym punktem odniesienia dla współczesnych myślicieli?
Prof. Zdzisława Piątek: To filozofka, która inspiruje współczesnych myślicieli nawet wtedy, kiedy się z nią nie zgadzają. W przypadku filozofii Hannah Arendt ważna jest jej koncepcja człowieka i społeczeństwa obywatelskiego ze wszystkimi pułapkami demokracji, te problemy są obecnie przedmiotem bardzo żywych sporów filozoficznych. Sama zresztą uważam, że Arendt nie dowartościowała biologicznego wymiaru człowieczeństwa. Za antyczną koncepcją człowieka całkowicie oddzieliła wymiar biologiczny człowieka od tego, co specyficznie ludzkie, i ubolewała nad tym, że we współczesnej antropologii nie człowieczeństwo, lecz właśnie biologiczne procesy życia stają się dobrem najwyższym. Te przemiany w myśleniu o człowieku uznała za śmierć antycznej idei człowieczeństwa.Źródło: Łukasz Grzesiczak, Zło można czynić bezmyślnie. Myśl Hannah Arendt wciąż inspiruje, „Gazeta Wyborcza” 2015, z dn. 16 listopada, s. 16.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Bezpośrednim powodem stworzenia teorii o banalności zła był proces Adolfa Eichmanna, który filozofka obserwowała w Jerozolimie. | PRAWDA □ | FAŁSZ □ |
| Hannah Arendt była zwolenniczką teorii głoszącej, że to procesy biologiczne warunkują człowieczeństwo, stanowią dobro najwyższe. | PRAWDA □ | FAŁSZ □ |
| Zdaniem prof. Piątek współcześnie banalność zła można dostrzec przede wszystkim w podejściu człowieka do kwestii związanych ze środowiskiem. | PRAWDA □ | FAŁSZ □ |
| Adolf Eichmann nie potrafił odnaleźć się w roli zbrodniarza sądzonego za zbrodnie przeciwko ludzkości, ponieważ jego działania nie opierały się na żądzy czynienia zła. | PRAWDA □ | FAŁSZ □ |
| Antyczna idea człowieczeństwa opierała się na trzech podstawowych elementach: myśleniu, działaniu oraz sądzeniu. | PRAWDA □ | FAŁSZ □ |
| Myśl Hannah Arendt stanowi nieustanną inspirację dla myślicieli, niezależnie od tego, czy się z nią zgadzają, czy stoją w opozycji do tej teorii. | PRAWDA □ | FAŁSZ □ |
Wyjaśnij, co prof. Zdzisława Piątek uważa za aktualne i cenne w teorii Hannah Arendt, a co krytykuje. Nie cytuj.
Przeczytaj fragment felietonu prof. Leszka Kołakowskiego Casus Eichmanna. Wyjaśnij, w jaki sposób, zdaniem autora, ludzie, odnosząc się do tradycji, mogą budować „obronne fasady” przed rozliczaniem ich ze zbrodni, które popełnili. Nie cytuj.
Zapoznaj się z fragmentem felietonu profesora Leszka Kołakowskiego Casus Eichmanna. Wyjaśnij, w jaki sposób, zdaniem autora, ludzie, odnosząc się do tradycji, mogą budować „obronne fasady” przed rozliczaniem ich ze zbrodni, które popełnili. Nie cytuj.
Casus EichmannaCasus Eichmanna nie jest niczym szczególnym w ramach powojennych rozrachunków z hitleryzmem, wyróżnia się tylko ilościowo. Casus Eichmanna pobudza nas do refleksji moralnej, niedotyczącej specyficznie hitleryzmu - w tej sprawie bowiem z moralnego punktu widzenia nic nowego do powiedzenia nie zostaje - ale usiłującej dotrzeć do pewnej tradycji kulturalnej, z której mogą sobie budować ochronne fasady nie tylko zbrodniarze, ale też ci wszyscy, którzy twierdzą, że popełnione zbrodnie nie obciążyły ich sumienia.
Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że działał na rozkaz lub spełniał żołnierski obowiązek.
Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że działał zgodnie ze swoimi przekonaniami albo zgodnie z sumieniem.
Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że kierował się w swoich czynach poczuciem honoru.
Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że został odpowiednio urobiony i wychowany przez system polityczny albo warunki społeczne.
Koniec z rzymskimi cnotami. Koniec z kretynizmem militarnej moralności. Nie obchodzi mnie wcale, czy Adolf Eichmann działał zgodnie ze swoim sumieniem. Nie obchodzi mnie, czy powodował się honorem albo obowiązkiem żołnierskim; nie obchodzi mnie, czy działał na rozkaz; nie obchodzi mnie, czy był, czy nie był produktem systemu. Adolf Eichmann jest Adolfem Eichmannem, jednostką ludzką, ludobójcą i oprawcą.
Prosimy na szubienicę razem z rzymskimi cnotami.
Źródło: Leszek Kołakowski, Casus Eichmanna, „Gazeta Wyborcza” 2014, z dn. 18 lipca, s. 22.
Wyjaśnij znaczenie ostatniego zdania tekstu Leszka Kołakowskiego Casus Eichmanna.
W świetle tekstów poznanych w trakcie lekcji odpowiedz na pytanie: jak Adolf Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym. Zapisz swoje spostrzeżenia na ten temat.