Liberalne wartości mogą przetrwać bez liberalnej demokracji. Z Johnem Grayem rozmawiają Łukasz Pawłowski i Adam Puchejda

John Gray: (…) Fukuyama twierdzi często, że jego teoria jest źle rozumiana, wulgaryzowana itp. Tak nie jest. Posiada jeden falsyfikowalny element, tj. przekonanie, że wraz z końcem zimnej wojny będziemy mieć do czynienia tylko z jednym typem rządu na świecie – ten pogląd stanowił jądro jego argumentacji i okazał się błędny. Dla przykładu, w dzisiejszej Rosji mamy do czynienia z formą neobolszewizmu, który opiera się na tzw. kapitalizmie kolesiów, rosyjskim prawosławiu i rządach strachu, a ten system – liberałowie nigdy tego nie pojmą! – naprawdę podoba się wielu Rosjanom. Nawet kiedy Putin w końcu odejdzie, nie powinniśmy się spodziewać, że Rosja stanie się liberalną demokracją. Mamy też przykład Chin, kraju, który jest znacznie bardziej stabilny i który osiągnął prawdziwy sukces. To dwie światowe potęgi, w których zachodnia liberalna demokracja nie została przyjęta i nie zostanie przyjęta w przyszłości.

1 Źródło: Liberalne wartości mogą przetrwać bez liberalnej demokracji. Z Johnem Grayem rozmawiają Łukasz Pawłowski i Adam Puchejda, 17.06.2017 r., dostępny w internecie: kulturaliberalna.pl [dostęp 28.01.2021 r.].

Krzysztof Jurek Elementy kultury politycznej i przykładowy ich wpływ na postrzeganie państwa i demokracji przez Polaków

Analizując zjawiska polityczne w odniesieniu do kultury politycznej, możemy wyodrębnić pewne typy kultury politycznej. Almond i jego współpracownicy wyróżnili trzy typy podstawowe:

1. Zaściankowa kultura polityczna charakteryzuje się małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a co za tym idzie małą aktywnością polityczną. Społeczeństwo nie przypisuje sobie żadnej roli w procesach politycznych, nie dostrzega znaczenia jakie ona wywiera na indywidualne życie jednostek. Jest zamknięty na kontakty ze światem zewnętrznym, a dominujący model życia politycznego traktowany jest jako właściwy. Często opiera się na stereotypach.

2. Kultura polityczna podporządkowania – cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Dane społeczeństwo pomimo posiadania określonej wiedzy i świadomości znaczenia, nie wiedzą jak procesy polityczne wpływają na kształt życia grup i jednostek, jednostki nie dostrzegają potrzeby angażowania się w politykę, zadanie to należy do elity władzy. Charakteryzuje się biernością w kształtowaniu życia publicznego.

3. Kultura polityczna uczestnictwa – charakteryzuje społeczeństwo w państwie, w którym istnieją ustabilizowane i w pełni ukształtowane przekonania na temat roli polityki w modelowaniu życia poszczególnych grup i jednostek. Społeczeństwo cechuje duży stopień aktywności społecznej, co wypływa ze świadomości możliwości jakie niesie za sobą aktywny udział w życiu politycznym.

2 Źródło: Krzysztof Jurek, Elementy kultury politycznej i przykładowy ich wpływ na postrzeganie państwa i demokracji przez Polaków, dostępny w internecie: kulturaihistoria.umcs.lublin.pl [dostęp 3.11.2020 r.].

Mariusz Zawadzki Nowy wspaniały Irak

Za mostem zaczynał się typowy dla Iraku krajobraz miejski - szerokie ulice pomiędzy rzędami ściśniętych niewysokich domków. Majorzy jechali nimi prosto do Błękitnej Kopuły, dawnej siedziby partii Baas, a później nowych władz prowincji. Tam zostawali zwykle kilka godzin, żeby w trudzie i znoju budować iracką demokrację na szczeblu lokalnym.

W prowincji Dijala, której stolicą jest Bakuba, okazało się to zadanie szczególnie niewdzięczne. Liczebnie sunnici mieli tu niewielką przewagę nad szyitami (55% do 40%), ale siły były na tyle wyrównane, że obie grupy zaciekle walczyły o władzę i żadna nie chciała ustąpić. Pierwszą radę prowincji wybrano już na początku 2004 r., ale sparaliżowało ją polowanie na radnych. Z dwunastu szyitów, którzy zaczynali kadencję, do końca roku 2004 dożyło tylko czterech.

Amerykanie mieli nadzieję, że po wyborach w styczniu 2005 r., kiedy wyłoniono nie tylko parlament w Bagdadzie, ale też samorządy w całym kraju, statystyki przeżywalności bakubańskich radnych się zdecydowanie poprawią, a rada zacznie normalnie funkcjonować. Jednakże kiedy trzy tygodnie po wyborach przyjechałem z majorami do Błękitnej Kopuły, za stołem konferencyjnym siedziało tylko siedmiu z trzydziestu nowo wybranych radnych.  (…)

- A prosiłem kandydatów: pokazujcie się w lokalnej telewizji, przychodźcie do radia, organizujcie wiece. Jak ludzie mieli głosować, skoro was nie znali?

- Jak mieliśmy się pokazywać, skoro terroryści grozili nam śmiercią, a policja nie potrafi nas ochronić? - pytał jeden z radnych.

W Bakubie, tak jak w całym Iraku, kandydaci w wyborach byli tajni. Partie ujawniły ich nazwiska dopiero 30 stycznia, w dniu głosowania.

- Jeśli się boisz, jak możesz przewodzić innym?! - zgromił go gubernator. - Dla bojaźliwych nie ma miejsca w polityce, szczególnie u nas, w Bakubie…

Dyskusja dryfowała w bliżej nieokreślonym kierunku. Zapytałem ziewającego majora Charlebois:

- To tak ma wyglądać demokracja w Iraku? Bezsensowne narady polityków pod okiem amerykańskich oficerów?

Major uśmiechnął się pobłażliwie.

- Wierz mi, z radością nie przychodziłbym na te rady. Ale jeśli my nie przyjdziemy, to oni też nie przyjdą. A za każde posiedzenie płacimy im dietę sto dolarów, połowę średniej pensji miesięcznej. A i tak frekwencja jest co tydzień fatalna.

- No dobrze, ale dlaczego z nimi siedzicie? Dlaczego po sprawdzeniu obecności nie zostawicie ich samych?

- Na początku tak robiliśmy. A kiedy po godzinie wracaliśmy na salę, była pusta. Jeśli nas nie ma, po prostu uciekają. Trzeba ich pilnować jak dzieci.

3 Źródło: Mariusz Zawadzki, Nowy wspaniały Irak, Warszawa 2012, s. 147–149.

Jan Wróbel Wróbel: Demokracja i obowiązki

W ciągu kilku lat Józef Stalin zdecydował o polskich granicach, ustroju, polityce i kadrach. Nigdy nie dowiemy się, co by było, gdyby sowiecki ludożerca umarł przed końcem II wojny, a USA twardo postawiły „sprawę polską”. Nie dowiemy się zatem, czy powojenna Polska – niepodległa i niepoddana presji zewnętrznej – wybrałaby demokrację.

Jest sporo argumentów przemawiających za tym, że tak. Zmęczenie dyktaturą piłsudczyków było wówczas odczuwalne. Nastroje w Europie po wojnie były prodemokratyczne. Program głównej siły naszego podziemia, a także rządu emigracyjnego zakładał wygraną demokracji. Ale... Zwolenników radykalnych przemian społecznych (nie mówię o komunistach, ci w wolnej Polsce siedzieliby za kratami jako fanatyczni agenci Stalina) było wielu, także w AK. Ale czy chcieliby i umieli przeprowadzić socjalistyczne zmiany w ciasnych z zasady ramach demokracji parlamentarnej? Basowali im – może nie tak liczni, ale bitni i przekonani o wyłącznej racji – radykalni nacjonaliści.

Czy demokracja utrzymałaby się mimo prawdopodobnej aktywności sił niedemokratycznych? Bo jak wiemy również z polskich dziejów, demokrację zadekretować jest łatwo, ale utrzymać przy życiu – już nie.  Jest sympatyczną naiwnością utrzymywać, że dyktatura jest automatycznie narzucona, zaś demokracja jest w oczywisty sposób najbardziej naturalnym ustrojem Polaków.

4 Źródło: Jan Wróbel, Wróbel: Demokracja i obowiązki, 17.11.2017 r., dostępny w internecie: gazetaprawna.pl [dostęp 3.11.2020 r.].

Stanisław Filipowicz Historia myśli polityczno-prawnej

Wola powszechna stanowi kluczową kategorię w rozumowaniu Rousseau, fundament, na którym wspiera się idea racjonalnej legislacji, przedstawiona w Umowie społecznej. Wola powszechna nie jest wolą wszystkich. „Często bywa znaczna różnica między wolą wszystkich a wolą powszechną; ta ostatnia ma na względzie interes wspólny, tamta - interes prywatny i jest tylko sumą woli poszczególnych ludzi”. Trzeba ją rozumieć jako racjonalną, abstrakcyjną miarę słuszności, wyrastającą z pewnej wizji dobra wspólnego.

5 Źródło: Stanisław Filipowicz, Historia myśli polityczno-prawnej, Gdańsk 2011, s. 248.

Paweł Śpiewak Obietnice demokracji

Do czasów powstania demokracji Grecy byli chłopami, rzemieślnikami, arystokratami, głowami rodzin, klanów. Od czasu reform Klejstenesa stają wobec siebie jako obywatele, równi sobie w uprawnieniach i dostępie do władzy. Taki był początek jednego z bardziej niezwykłych europejskich ideałów: człowiek żyje tylko wtedy w sposób ludzki, kiedy żyje z równymi sobie, żyje odpowiedzialnie, równoprawnie i wolno; gdy ustanowiona zostanie jedność obywatelskości i człowieczeństwa.

6 Źródło: Paweł Śpiewak, Obietnice demokracji, Warszawa 2004, s. 34.

Michael Walzer Polityka i namiętność. O bardziej egalitarny liberalizm

Dlaczego model emancypacyjny nie sprawdza się w odniesieniu do grup napiętnowanych? Pewne pojęcie o przyczynach da nam analiza dziejów imperium i wyzwolenia narodowego. Weźmy przykład algierskich Arabów w momencie, kiedy z opóźnieniem zaoferowano im prawa równe z obywatelami Francji i perspektywę pełnego włączenia do republiki. Przedtem w Algierii europejscy koloniści byli siłą dominującą zarówno w społeczeństwie, jak i w gospodarce. (…)

Przyznanie obywatelstwa miało wprowadzić ich na drogę wiodącą do emancypacji - bez wątpienia długą, ale prowadzącą, według wszelkich oznak, w ustalonym kierunku, ku osiągnięciu pozycji równej z Europejczykami w Algierii oraz zwyczajnymi Francuzami we wszystkich innych prowincjach republiki. Przeważająca większość Algierczyków wybrała jednak inną drogę. Nie chcieli jako jednostki stać się Francuzami; woleli zbiorową arabską, a także prawdopodobnie muzułmańską tożsamość.

7 Źródło: Michael Walzer, Polityka i namiętność. O bardziej egalitarny liberalizm, tłum. Hanna Jankowska, Warszawa 2006, s. 52–53.