Sprawdzian z zakresu wiedzy o muzyce XX i XXI w.
Ważne daty
ok. 1880 – początki impresjonizmu w muzyce
ok. 1910 – początki ekspresjonizmu w muzyce
1912 – Manifest futurystyczny Balilla Pratelli
1913 – Sztuka hałasu (L’arte dei rumori) traktat Luigiego Russolo
1914–1918 – I wojna światowa
1920 – początki neoklasycyzmu, fascynacja muzyką rozrywkową, gebrauchmusik
1939–1945 – II wojna światowa
ok. 1950 – serializm, aleatoryzm i muzyka elektroniczna
ok. 1960 – awangarda lat 60., sonoryzm, minimalizm, mikropolifonia
ok. 1970 – postmodernizm
Scenariusz dla nauczyciela
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
8) rozpoznaje i opisuje cechy stylu muzycznego:
b) głównych nurtów stylistycznych: ekspresjonizmu, impresjonizmu, folkloryzmu, witalizmu, neoklasycyzmu, postmodernizmu);
9) porządkuje chronologicznie:
a) epoki i okresy stylów i kierunków w muzyce XX w.
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1) opisuje dzieje muzyki na podstawie znajomości:
a) dzieł muzycznych twórców i charakterystycznych cech utworów o szczególnym znaczeniu w historii muzyki XX w.).
charakteryzować pojęcie szeroko rozumianej kultury muzycznej XX i XXI wieku;
definiować terminy dotyczące muzyki XX i XXI wieku;
rozpoznawać (podać nazwisko i imię kompozytora oraz tytuł dzieła) utwory z kanonu literatury muzycznej XX i XXI wieku;
umieszczać określone utwory do prądów stylistycznych;
wykazywać w wybranych utworach techniki kompozytorskie charakterystyczne dla muzyki XX i XXI wieku.
Sprawdzian
Wyjaśnij pojęcia: sonoryzm, dodekafonia, impresjonizm.
Wysłuchaj przykładów muzycznych i przyporządkuj utwory do właściwego nurtu stylistycznego. Aby odtworzyć utwór należy wykorzystać ikonę "Odtwórz nagranie", znajdujące się po lewej stronie.
| impresjonizm | |
| neoklasycyzm | |
| ekspresjonizm | |
| barbaryzm |
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Serializm to jeden z wiodących nurtów w muzyce lat powojennych. Polegał na maksymalnym zdeterminowaniu parametrów dzieła muzycznego, co miało wpływać na organiczność kompozycji. W Europie takie spojrzenie na muzykę zapoczątkował Olivier Messiaen w jednej ze swoich etiud rytmicznych: Mode de valeurs et d’intensites. Utwory serialne komponowali także Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen czy Luigi Nono. Jakie parametry podlegały serialnej organizacji w dziele muzycznym.
- wysokość dźwięków
- czas trwania dźwięków
- dynamika
- artykulacja
Posłuchaj utworu Johna Cage’a – Sonata I na fortepian i odpowiedz na poniższe pytania:
Z czego wynika specyficzne brzmienie tej sonaty?
Jak myślisz, do jakiego znaczenia słowa sonata odwołuje się kompozytor?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór muzyczny: John Cage – Sonata I na fortepian. Kompozycja wykonywana jest na fortepianie preparowanym. Cechuje ją eksperymentalny charakter, brak linii melodycznej, metaliczna barwa dźwięku.
Polecenie 1
Z czego wynika specyficzne brzmienie utworu Johna Cage’a – Sonata I na fortepian?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: Sonata I na fortepian Wykonawca: John Cage. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: „Tango z Historią żołnierza”, autorstwa: Igor Strawiński, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się dramatycznym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: „Allegro Barbaro”, autorstwa: Bela Bartok, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: „Golliwog's Cakewalk”, autorstwa: Claude Debussy, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: „Trzy liryki japońskie nr 1 Akahito (wiosna)”, autorstwa: Igor Strawiński, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się sentymentalnym charakterem.
W latach międzywojennych, dzięki rozwoju radiofonii w Europie zapanowała nowa moda na muzykę jazzową. Również uznani kompozytorzy bardzo chętnie nawiązywali do muzyki rozrywkowej w swoich kompozycjach. Posłuchaj powyższych czterech nagrań i wskaż, które z nich oparte są na wzorach rytmicznych znanych i popularnych ówcześnie gatunków muzyki rozrywkowej.
Wskaż wszystkie zdania prawdziwe.
- Igor Strawiński Historia żołnierza, Tango
- Bela Bartok, Allegro Barbaro
- Claude Debussy, Kącik dziecięcy, Golliwogg’s Cakewalk
- Igor Strawiński, Trzy liryki japońskie, No 1 Akahito (Wiosna)
Ilustracja interaktywna - Fale Martenota
1. Instrument ten był wyposażony w różne typy głośników służących do uzyskiwania określonych efektów: duży głośnik, często wzbogacony o możliwość przekształcania dźwięku źródłowego za pomocą efektu mechanicznego pogłosu, głośnik wykorzystujący mały gong i membranę do wytwarzania dźwięków o dużej zawartości składowych harmonicznych oraz głośnik w kształcie liry służący do produkcji drgań rezonansowych za pomocą przyczepionych do niego strun. 
2. Fale Martenota są instrumentem jednogłosowym – monodycznym. Dźwięki o określonej wysokości wydobywa się jedynie prawą ręką. Pierwotnie służyła do tego tylko linka, na której znajdował się pierścień dopasowany do palca grającego. Za pomocą przeciągania linki można było uzyskać pożądaną wysokość oraz dużą elastyczność dźwięku: efekty glissanda i wibrato. W kolejnych modelach do instrumentu dodana została klawiatura, najpierw będąca jedynie atrapą, która ułatwiała muzykowi orientację w położeniu dźwięku. 
3. Lewa ręka służy do obsługi kontrolerów znajdujących się w szufladce. Za ich pomocą można ustalać parametry dźwięku w ponad stu kombinacjach, jak również określać m.in. głośność dźwięku, transpozycje (w tym także ćwierćtonowe), ustawienia głośników, wrażliwość instrumentu. Instrument dopełniały dwa pedały odpowiadające za tłumienie dźwięków i ich wzmacnianie. 
4. Fale Martenota (Ondes Martenot) były jednym z pierwszych instrumentów elektronicznych, który został wykorzystany przez wielu twórców w XX w. i zdobył uznanie jako instrument orkiestrowy. Został zaprojektowany i wykonany przez francuskiego wiolonczelistę Maurice’a Martenota. Pierwszy model tego instrumentu zaprezentował on publiczności ok. 1928 r., ale potem jeszcze przez wiele lat udoskonalał go wprowadzając nowe elementy. 
5. Na instrument ten powstało ponad 1500 kompozycji. Do najbardziej znanych należą utwory: Pierre’a Bouleza, André Joliveta, Oliviera Messiaena, a także Tristana Muraila, Dariusa Milhauda, Maurice’a Ravela. 
Zapoznaj się z prezentacją i odpowiedz na następujące pytania.
a) Jakie są konsekwencje wprowadzenia do muzyki XX w. instrumentów elektronicznych?
b) Jaka jest lub może być rola wykonawcy muzyki elektronicznej?
c) Wymień znane CI przykłady XX‑wiecznej muzyki elektronicznej?
Przyporządkuj tytuł utworu do nazwiska kompozytora.
<i>Licht</i>, <i>Pasja wg św. Marka</i>, <i>Tren – Ofiarom Hiroszimy</i>, <i>Quatuor pour la fin du temps</i>, <i>Trois poèmes d’Henri Michaux</i>, <i>Fratres</i>
| Krzysztof Penderecki | |
| Witold Lutosławski | |
| Paweł Mykietyn | |
| Karlheinz Stockhausen | |
| Olivier Messiaen | |
| Arvo Pärt |
Posłuchaj poniższego fragmentu muzycznego. Stanowi on I część „Kwartetu na koniec czasów” Oliviera Messiaena. Odpowiedz na poniższe pytania:
a) Co zdeterminowało specyficzny skład tego utworu?
b) Jakie elementy charakterystyczne dla stylu muzycznego Messiaena można zaobserwować w tym fragmencie?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Fragment utworu: Kwartet na koniec czasów Wykonawca: Olivier Messiaen. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Jaki jest aparat wykonawczy w „Kwartecie na koniec czasów” Oliviera Messiaena?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Fragment utworu: Kwartet na koniec czasów Wykonawca: Olivier Messiaen. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Czy potrafisz rozpoznać kompozytorów przedstawionych na fotografiach? Połącz zdjęcia z odpowiednimi podpisami.
Olivier Messiaen, Igor Strawiński, John Cage, Krzysztof Penderecki, Witold Lutosławski
Dla 2 połowy XX w. charakterystyczne stały się nowe poszukiwania brzmieniowe związane z nowatorskim wykorzystaniem instrumentów tradycyjnych, jak również nowe poszukiwania w zakresie rozszerzonych technik wokalnych. Począwszy od końca lat 50., włoski kompozytor Luciano Berio komponował miniatury na pojedyncze instrumenty zwane sequenzami. „Sequenza III” przeznaczona jest na głos. Posłuchajcie tego przykładu i odpowiedzcie na poniższe pytania.
a) Jakie „efekty brzmieniowe” rozpoznajesz?
b) Jaki jest cel wprowadzania rozszerzonych technik wokalnych do kompozycji?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: „Sequenza III”, autorstwa: Berio, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Polecenie 4
Dla 2 połowy XX w. charakterystyczne stały się nowe poszukiwania brzmieniowe związane z nowatorskim wykorzystaniem instrumentów tradycyjnych, jak również nowe poszukiwania w zakresie rozszerzonych technik wokalnych. Począwszy od końca lat 50., włoski kompozytor Luciano Berio komponował miniatury na pojedyncze instrumenty zwane sequenzami. „Sequenza III” przeznaczona jest na głos. Odpowiedz na pytanie:
Jaki jest cel wprowadzania rozszerzonych technik wokalnych do kompozycji?
Wysłuchajcie kolejnego przykładu. Jest to kompozycja węgierskiego twórcy Györgiego Ligetiego, trzeci z jego Nonsensownych madrygałów (Nonsense Madrigals) zatytułowany jest Alphabet (Alfabet). Utwory te napisane zostały dla wybitnego sekstetu wokalnego The King’s Singers. Ligeti już od lat dziecięcych uwielbiał wymyślać sobie rządzące się absurdalnymi prawami kraje i ich języki, a jego ulubioną książką, która wywarła olbrzymi wpływ na wyobraźnię była: Alicja w krainie czarów Lewisa Carrolla. Dzięki właśnie tej wyobraźni stworzył takie utwory, jak: Aventures (Przygody) czy Nouvelles Aventures (Nowe przygody), w których śpiewacy wykonują nieistniejące słowa, czy też operę Le Grand Macabre, rozgrywającą się w wymyślonej krainie Breughellandii.
Zastanówcie się:
a) Czy zauważyłeś jaki jest tekst tego madrygału?
b) Jakie znaczenie ma groteskagroteska i pastiszpastisz w utworach XX i XXI w.?
c) Co charakteryzuje takie utwory?
d) Czy potrafisz wskazać inne przykłady takich kompozycji?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór muzyczny: György Ligeti Alfabet. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Polecenie 5
Kompozycja węgierskiego twórcy Györgiego Ligetiego, trzeci z jego Nonsensownych madrygałów (Nonsense Madrigals) zatytułowany jest Alphabet (Alfabet). Utwory te napisane zostały dla wybitnego sekstetu wokalnego The King’s Singers. Ligeti już od lat dziecięcych uwielbiał wymyślać sobie rządzące się absurdalnymi prawami kraje i ich języki, a jego ulubioną książką, która wywarła olbrzymi wpływ na wyobraźnię była: Alicja w krainie czarów Lewisa Carrolla. Dzięki właśnie tej wyobraźni stworzył takie utwory, jak: Aventures (Przygody) czy Nouvelles Aventures (Nowe przygody), w których śpiewacy wykonują nieistniejące słowa, czy też operę Le Grand Macabre, rozgrywającą się w wymyślonej krainie Breughellandii.
Zastanówcie się:
a) Jakie znaczenie ma groteska i pastisz w utworach XX i XXI w.?
b) Co charakteryzuje takie utwory?
c) Czy potrafisz wskazać inne przykłady takich kompozycji?
Święto wiosny Igora Strawińskiego to jeden z najbardziej rozpoznawalnych utworów XX w. Został napisany na zamówienie słynnych Baletów Rosyjskich Diagilewa, a jego tematyką były starodawne obrzędy wiosenne. W momencie swojej premiery w 1913 roku wywołał olbrzymi skandal, ale wkrótce został doceniony na całym świecie. Utwór rozpoczyna Introdukcja z charakterystycznym solo fagotu w wysokim rejestrze. Wysłuchajcie jej fragmentu i odpowiedzcie na pytanie. Skąd zaczerpnął Strawiński materiał dźwiękowy do tematu Introdukcji?
- z własnej inwencji
- cytat z litewskiej melodii ludowej
- seria dodekafoniczna
- fragment improwizowany przez fagot, element aleatorycznej koncepcji utworu.
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Posłuchaj fragmentu kompozycji Pierrot Lunaire Arnolda Schoenberga.
a) Jakim terminem określić można technikę wokalną zastosowaną w tym utworze?
b) Na czym ona polega?
c) Czy znasz inne utwory, w których została zastosowana?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8W5YCVtV
Utwór: „Pierrot Lunaire op.21.8”, autorstwa: Arnodl Schoenberg, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym, żywiołowym charakterem.
Niektórzy kompozytorzy w XX w. posiadali oprócz muzyki jeszcze inne wielkie pasje. Połącz nazwiska twórców z ich zainteresowaniami.
architektura, dendrologia, ornitologia, mykologia
| Krzysztof Penderecki | |
| John Cage | |
| Olivier Messiaen | |
| Ianis Xenakis |
Powstały w 1956 roku festiwal Warszawska Jesień jest jednym z najstarszych festiwali muzyki współczesnej na świecie. Pełnił on bardzo ważną funkcję w kształtowaniu i rozwoju kolejnych generacji kompozytorów. Zastanów się:
a) Jakie znaczenie miał ten festiwal dla polskich kompozytorów?
b) Jakie miał znaczenie dla kompozytorów zagranicznych?
c) Czy potrafisz wymienić kompozytorów, którzy zadebiutowali na Warszawskiej Jesieni?
d) Czy znasz inne festiwale muzyki współczesnej w Polsce?
Słownik pojęć
określenie szczególnego rodzaju komizmu, którego właściwością jest ostentacyjne odrzucenie przyjętych zasad prawdopodobieństwa, prowadzące do powstania zdeformowanego, niezgodnego z wizją zdroworozsądkową, obrazu rzeczywistości
utwór literacki lub dzieło sztuki powstałe w wyniku celowego naśladowania jakiegoś twórcy, szkoły lub epoki, bez intencji fałszerstwa (jednak bliskie cechom falsyfikatu
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl