Ssaki panują na lądzie

Czy wiesz, co łączy ciebie oraz twojego psa lub kota z delfinem i nietoperzem? Należycie do bardzo niejednorodnej gromady zwierząt: ssaków. Różnicie się m.in. wielkością, kształtem, proporcjami ciała oraz budową kończyn. Mimo tych różnic potomstwo wszystkich ssaków odżywia się mlekiem matki.

R1cFyspkGEk6K

Fotografia prezentuje trzy stojące obok siebie na trawie wielbłądy dwugarbne. Wielbłądy mają długą brązową sierść. W tle widoczne zielone drzewa.

1. Charakterystyczne cechy ssaków

Ssaki są kręgowcami. Mają sztywny szkielet wewnętrzny w postaci kręgosłupa, z wyodrębnioną czaszką osłaniającą mózg. Kręgosłup:

• stanowi rusztowanie ciała;

• nadaje ciału kształt;

• chroni narządy;

• wraz z mięśniami tworzy aparat ruchu, który umożliwia poruszanie się.

Wszystkie kręgowce rozmnażają się płciowo. Do kręgowców należą ryby, płazy, gady, ptaki oraz ssaki.

Ssaki, podobnie jak ptaki, są zwierzętami stałocieplnymi, co pozwala im zamieszkiwać wszystkie ekosystemy Ziemi – od gorących pustyń, przez wilgotne lasy równikowe, aż po obszary okołobiegunowe i Antarktydę. Można je spotkać na lądzie i w wodzie.

Do charakterystycznych cech ssaków należą m.in.:

• pokrycie ciała włosami;

• obecność gruczołów łojowych;

• obecność u samic gruczołów mlekowych i karmienie młodych mlekiem;

• obecność małżowiny usznej;

• zróżnicowane uzębienie;

• stałocieplność;

• żyworodnośćżyworodnośćżyworodność;

• obecność łożyska;

• opieka nad potomstwem.

2. Budowa zewnętrzna ssaków

RgwMMMljM3b54

Grafika przedstawia budowę zewnętrzną kota. Ilustracja przedstawia sylwetkę białego kota w szare plamy. Głowa skierowana w lewo z podpisanymi narządami od góry: małżowina uszna, oko, nos, włosy czuciowe, otwór gębowy. Za głową znajduje się szyja, dalej tułów z kończynami przednimi i tylnymi oraz ogon.

W zewnętrznej budowie ssaków wyróżniamy: głowę, szyję, tułów, ogonogonogon i dwie pary zwykle pięciopalczastych kończyn. U większości ssaków lądowych kończyny są podciągnięte pod tułów, dzięki czemu unoszą go wysoko nad podłoże, co usprawnia lokomocję.

Kończyny ssaków

W zależności od trybu i środowiska życia kończyny ssaków przybierają różne formy.

Kończyny przednie ssaków mają wspólny plan budowy, co świadczy o ewolucyjnym pokrewieństwie tych zwierząt. W zależności od środowiska i trybu życia kości kończyn różnych ssaków bywają skrócone bądź wydłużone, czasem niektóre z nich nie występują lub są silnie zredukowane (jak u konia kości pierwszego, drugiego i piątego palca).

Pokrycie ciała

Skóra ssaków pokryta jest włosamiwłosywłosami, które mogą tworzyć grubą, zwartą pokrywę, zwaną sierścią. Włosy chronią przed urazami mechanicznymi i pozwalają utrzymać stałą temperaturę ciała. Ich rolą jest także ochrona przed zranieniem.

W skórze ssaków występują liczne gruczoły:

• Gruczoły potowegruczoły potoweGruczoły potowe produkują specjalną wydzielinę zwaną potem, której funkcją jest schładzanie organizmu i w mniejszym stopniu – wydalanie zbędnych substancji.

• Gruczoły łojowegruczoły łojoweGruczoły łojowe wydzielają łój, który tworzy barierę antybakteryjną.

• Gruczoły mlekowegruczoły mlekoweGruczoły mlekowe w okresie karmienia młodych wydzielają mleko, zawierające białka, cukry, witaminy i przeciwciała, dzięki którym potomstwo zyskuje odporność.

• Gruczoły zapachowegruczoły zapachoweGruczoły zapachowe służą do znakowania terytorium, wabienia partnera oraz identyfikacji osobników.

Pod skórą leży tzw. warstwa podskórna, zbudowana z tkanki tłuszczowej, która pełni wiele ważnych funkcji:

• chroni przed urazami mechanicznymi;

• chroni przed utratą ciepła;

• stanowi rezerwę energetyczną dla organizmu.

Ciekawostka

R2LNsp9kZiBcC

Fotografia przedstawia wnętrze lasu. Z prawej znajduje się ciemnobrązowy pień, od niego odchodzi w lewo gałąź. Wisi na nim do góry nogami brązowy pangolin. Całe ciało ma pokryte dużymi łuskami. Jego gruby i długi ogon jest okręcony wokół konaru. Kończyny zakończone długimi pazurami.

Łuskowce są jedynymi ssakami, których całe ciało pokryte jest łuskami.

Narządy zmysłów

Odbieranie bodźców płynących ze środowiska umożliwiają ssakom bardzo dobrze rozwinięte narządy zmysłów: słuchu (ucho), wzroku (oko) i węchu. Ssaki są jedynymi kręgowcami, u których występuje małżowina uszna, ułatwiająca wychwytywanie fal dźwiękowych i kierowanie ich do przewodu słuchowego. Oczy ssaków są chronione przez powieki, które z zewnątrz pokryte są skórą, a od strony gałki ocznej – spojówką. Na krawędziach powiek ssaków znajdują się krótkie, sztywne włosy – rzęsy.

3. Czynności życiowe ssaków

Wymiana gazowa

Wymiana gazowa u ssaków odbywa się w płucach. Płuca ssaków mają budowę pęcherzykową. Pęcherzyki płucnepęcherzyki płucnePęcherzyki płucne to cienkościenne banieczki oplecione siecią naczyń krwionośnych. Ich liczbę szacuje się na 300–500 milionów. Dzięki nim powierzchnia oddechowa płuc ssaków (w stosunku do ich masy ciała) jest większa niż u innych kręgowców. Z tego powodu wymiana gazowa zachodzi szybko i sprawnie.

Odżywianie

Ssaki są w większości wszystkożerne. Należą do nich również gatunki roślinożerne (słonie, krowy, żubry, sarny, orangutany, koale, żyrafy) i mięsożerne, wśród których wyróżnia się drapieżniki (tygrysy, lwy) oraz padlinożerców (hieny).

Warunkiem skutecznego wykorzystania składników pokarmowych jest m.in. dokładne rozdrobnienie pokarmu. Do tego celu ssaki wykorzystują uzębienie, które składa się z czterech grup zębów: siekaczy, kłów, zębów przedtrzonowych i trzonowych.

SiekaczesiekaczeSiekacze, położone z przodu szczęk, są zwykle wydłużone i płaskie. Służą do chwytania pokarmu i rozdzielania go na części. Za nimi znajdują się kłykłykły, które umożliwiają przytrzymywanie zdobyczy lub zabijanie. Rolą zębów przedtrzonowychzęby przedtrzonoweprzedtrzonowych i trzonowychzęby trzonowetrzonowych jest rozdrabnianie pokarmu.

Zęby różnią się budową i pełnionymi funkcjami.

1

Polecenie 1

R1aPxcSklj7dE

Zdjęcie przedstawia wilka o szarym futrze z otwartą paszczą. Wilk posiada liczne zęby z wyróżniającymi się długimi kłami.

RlXZC7Rw6CrFs

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na budowę i wielkość kłów, siekaczy, przedtrzonowców i trzonowców.

Pokaż odpowiedź

Wilki są drapieżnikami, żywią się mięsem innych zwierząt. Świadczą o tym wielkie kły, krótkie i szpiczaste siekacze oraz niskie i ostre przedtrzonowce i trzonowce.

4. Stałocieplność

Ssaki są stałocieplne, co oznacza, że mają zdolność do utrzymywania temperatury wnętrza ciała na stałym poziomie, niezależnie od temperatury otoczenia.

Stałocieplność umożliwiła zwierzętom prowadzenie aktywnego trybu życia w różnych warunkach temperatury otoczenia. Włosy i tkanka tłuszczowa chronią ssaki przed utratą ciepła w środowisku o niskiej temperaturze, natomiast wydzielanie potu oraz szybkie, głębokie oddychanie zapobiegają przegrzaniu organizmu w gorącym klimacie.

W celu utrzymania odpowiedniej temperatury ciała ssaki potrzebują dużo pokarmu, z którego pochodzi energia niezbędna do przeprowadzania procesów życiowych.

RcF1dgfTK62OE

Ilustracja przedstawia schemat warunków uzyskania stałocieplności, złożony z siedmiu niebieskich i jednego czerwonego prostokąta z napisem: stałocieplność. Stałocieplność wymaga mechanizmów termoregulacji oraz dużego zapotrzebowania na energię. Duże zapotrzebowanie na energię skutkuje dużym zapotrzebowaniem na pokarm oraz dużym zapotrzebowaniem na tlen. Duże zapotrzebowanie na pokarm wymaga układu pokarmowego zdolnego do przyswajania jak największej ilości składników odżywczych z pokarmu oraz sprawnego krążenia krwi i czteroczęściowego serca. Duże zapotrzebowanie na tlen również wymaga sprawnego krążenia i czteroczęściowego serca. Ponadto wymaga dużej powierzchni gazowej w płucach.

5. Rozmnażanie i rozwój ssaków

U ssaków, podobnie jak u wszystkich lądowych organizmów, zachodzi zapłodnienie wewnętrzne, w organizmie samicy. Ssaki są żyworodne (z wyjątkiem jajorodnych stekowcówstekowcestekowców – dziobaka i kolczatki). Zarodek ssaków rozwija się w macicy i jest połączony z organizmem matki za pośrednictwem łożyskałożyskołożyska. Narząd ten:

• pośredniczy w wymianie substancji między matką a zarodkiem przez sznur pępowinowy;

• dostarcza zarodkowi substancje odżywcze;

• umożliwia wymianę gazów oddechowych;

• umożliwia usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii.

Podczas rozwoju zarodek ssaka jest chroniony ciałem matki przed czynnikami zewnętrznymi. Długość ciąży u ssaków jest bardzo różna: u słoni okres ten wynosi prawie 2 lata, u kangurów – tylko 12 dni. Wszystkie ssaki opiekują się potomstwem. Młode są karmione mlekiem. Opieka rodziców, w zależności od gatunku, może trwać od kilku tygodni do wielu lat.

RcyHETu71CQv8

Ilustracja przedstawia zdjęcie dwóch słoni pod drzewem. Większy jest zwrócony głową w prawo, ma duże, odstające uszy. Trąba zwisa do ziemi, na jej początku widać białe wystające ciosy. Po lewej stoi bokiem mały słoń z głową przytuloną do brzucha matki podczas ssania.

Ciekawostka

U torbaczy, do których zaliczamy np. kangury i koale, ciąża trwa bardzo krótko. Ich młode po urodzeniu mają do 3 cm długości. Przemieszczają się samodzielnie do torby lęgowej, znajdującej się na brzuchu samicy, przyczepiają do sutka matki i rosną przez kilka do kilkunastu miesięcy.

Występują też ssaki jajorodne: dziobaki i kolczatki. Wykluwają się z jaj, które podobnie jak jaja gadów są otoczone skórzastymi osłonkami. Młode żywią się mlekiem, które sączy się z gruczołów na brzuchu matki.

RteM5c7M61QqH

Fotografia przedstawia siedzącą na tylnych łapach beżową samicę kangura. Głowa skierowana do przodu, wygląda na zaniepokojoną. Na brzuchu jasny, workowaty fałd. Wychyla się z niego głowa małego kangura z ciemnymi uszami. Samica łapą dotyka głowy małego.

RroUSH4Uq2eM0

Ilustracja przedstawia brązowego dziobaka z góry. Zwierzę ma głowę u dołu, z szerokim, czarnym dziobem. Zaraz za nim małe szare oczy. Po bokach łapy z palcami spiętymi czarną błoną pławną. U góry gruby, wygięty w prawo ogon. Po prawej widać oliwkowe gniazdo z trzema białymi jajami.

6. Przegląd różnorodności ssaków

Walenie

Jednymi z największych zwierząt, jakie kiedykolwiek zamieszkiwały naszą planetę, są walenie. Ta grupa ssaków żyje wyłącznie w wodzie. Walenie oddychają płucami i mają szczątkowe owłosienie. Rodzą się w wodzie i żywią mlekiem matki.

Przedstawicielem waleni jest płetwal błękitny. Zwierzę to osiąga 34 m długości i może ważyć do 190 ton. Żywi się głównie zooplanktonem, którego potrzebuje dziennie aż 4 tony. Nie ma zębów – jego paszcza wypełniona jest płytami rogowymi, służącymi do odcedzania pokarmu z wody. Płetwal występuje na otwartych wodach wszystkich oceanów.

Innymi przedstawicielami waleni są delfin, morświn, orka i kaszalot.

RyTVXqIUxONod

Ilustracja przedstawia na tle biało‑błękitnych pasów trzy sylwetki w celu porównania ich wielkości. Każdy pas ma szerokość jednego metra. Na środku poziomo wielki, wydłużony płetwal błękitny. Ma od długość 34 metrów oraz waży 190 ton. W lewym górnym rogu znajduje się granatowa sylwetka nurka. Ma on niecałe dwa metry. W lewym dolnym rogu znajduje się szara sylwetka słonia indyjskiego. Ma on pięć i pół metra, a waży pięć ton.

Ssaki owadożerne

Owadożerne to grupa niewielkich ssaków lądowych żyjących przeważnie pod ziemią, żywiących się owadami i innymi bezkręgowcami. Przedstawicielem tej grupy zwierząt jest ryjówek etruski. To zwierzę bardzo ruchliwe, aktywne głównie nocą. Ma długi, wąski ryjek i stożkowate zęby, przystosowane do wyszukiwania, chwytania i pożerania owadów. Żyje jedynie 1,5 roku. Występuje w południowej Europie i Azji oraz w północnej Afryce.

Do owadożernych należą też jeże i krety.

RHq1XCw6zytKA

Dwie fotografie przedstawiają ryjówkę etruską. Na pierwszej człowiek trzyma ryjówkę na dłoni, a na drugiej dwie ryjówki w środowisku naturalnym. Ryjówka jest mniejsza niż ostatni człon kciuka. Ma wydłużony pyszczek z wąsami.

1

Polecenie 6

W bajkach często przedstawia się jeża z jabłkiem na grzbiecie. Przeanalizuj informacje o owadożernych i wyjaśnij, dlaczego taki wizerunek jest błędny, a jego utrwalanie może być niebezpieczne.

R1IWJ8alhlQA6

Ilustracja przedstawia sylwetkę jasnobrązowego jeża z bajki o ciemnobrązowych kolcach. Na kolcach u góry ma czerwone jabłko. Pyszczek z lewej, jest uśmiechnięty.

R4ztNPRaMDyrZ

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na rodzaj pokarmu, jakim odżywiają się jeże.

Pokaż odpowiedź

Jeże odżywiają się m.in. owadami, a także dżdżownicami i drobnymi kręgowcami. Przedstawianie w bajkach jeży, które odżywiają się jabłkami, sugeruje, że są one zwierzętami roślinożernymi. Dokarmianie jeży nieodpowiednim pokarmem może negatywnie wpłynąć na ich zdrowie, dlatego utrwalanie takiego wizerunku tych zwierząt jest szkodliwe.

Trąbowce

Trąbowce to grupa zwierząt, których charakterystyczną cechą jest obecność trąby. Trąba to wielofunkcyjny narząd powstały w wyniku połączenia górnej wargi i nosa. Wykorzystywany jest do oddychania, chwytania pokarmu, picia wody, wydawania dźwięków, witania się i zabawy z innymi osobnikami oraz badania otoczenia.

Przedstawicielem trąbowców jest największy żyjący współcześnie ssak lądowy – słoń afrykański. Może on dorastać do 4 m wysokości, ważyć nawet 7 ton i żyć ponad 70 lat. Jest zwierzęciem roślinożernym. U słoni górne siekacze są przekształcone w potężne ciosy, które służą do poszukiwania pokarmu w ziemi oraz obrony przed drapieżnikami. Samice słoni żyją w niewielkich grupach z młodymi, dorosłe samce są samotnikami.

ROuecIMbZxzJt

Fotografia przedstawia z boku szarego słonia afrykańskiego na sawannie. Głowa posiada długą, zwisającą, podwiniętą na końcu trąbę. Od góry przy trąbie wyrastają bardzo długie siekacze, zwane ciosami. Duże uszy przylegają do masywnego tułowia. Słoń stoi na udeptanej ziemi.

Ssaki drapieżne

Drapieżne to rząd ssaków, których uzębienie składa się ze słabo rozwiniętych siekaczy, potężnych kłów i zębów trzonowych. Kształt zębów trzonowych przypomina zęby piły. Są one silnie zaostrzone i ułożone w jednej płaszczyźnie, przez co precyzyjnie tną nie tylko mięso, ale potrafią też łamać kości.

Przedstawicielem drapieżnych jest ryś euroazjatycki. Na grzbiecie ma on żółtorude futro z brunatnymi plamkami, a na brzuchu białe. Charakterystyczną cechą tego kota są pędzelki na uszach. Poluje on nocą na zające, sarny, młode jelenie i dziki, rzadko na ptaki. Długość jego ciała wynosi do 1,5 m, a wysokość do 75 cm. Żyje do ok. 20 lat. Występuje w lasach iglastych Europy Środkowo‑Wschodniej i Azji.

Do drapieżnych, poza rysiem, należą też niedźwiedź, lew, tygrys, lis, łasica, foka, mors.

RUAnAHM35CoU6

Fotografia przedstawia rudego rysia, siedzącego na szarobrązowej skale. Za nim druga skała, a w tle las. Zwierzę siedzi bokiem, z głową skierowaną w lewo. Na głowie widać nastawione do przodu uszy z czarnymi pędzelkami na końcach. Pysk lekko otwarty. Na szyi biała kryza z gęstego futra. Brzuch i łapy jasne, rudo cętkowane. Z prawej widać ogon z czarnym końcem.

Ssaki naczelne

Naczelne to grupa ssaków o silnie rozwiniętym mózgu, długich, silnych, chwytnych kończynachchwytne kończynychwytnych kończynach z przeciwstawnym pierwszym palcem oraz palcach zakończonych zwykle płaskimi płytkami – paznokciami. Zwierzęta te są przeważnie wszystkożerne, choć podstawę ich diety stanowią rośliny. Większość naczelnych ma długi, chwytny ogon pełniący funkcję dodatkowej kończyny i bardzo dobrze wykształcone mięśnie mimiczne twarzy, odgrywające ogromną rolę w porozumiewaniu się z innymi członkami grupy.

Przedstawicielem naczelnych jest orangutan – małpa nadrzewna prowadząca dzienny tryb życia. Ciało tego ssaka pokrywa gęste futro o barwie czerwonobrązowej. Orangutan może dorastać do 1,8 m wysokości i ważyć nawet 120 kg. W środowisku naturalnym żyje ok. 40 lat, a w niewoli nawet do 60. Jest małpą bardzo inteligentną, potrafi wykorzystywać patyki i kamienie jako narzędzia do zdobywania i obróbki pokarmu. Żywi się głównie owocami, liśćmi, ale też jajami ptaków oraz owadami, zwłaszcza termitami. Występuje wyłącznie w lasach Borneo i Sumatry, gdzie tworzy niewielkie grupy rodzinne. Ciąża orangutanów trwa 9 miesięcy, a opieka nad potomstwem jest silnie rozwinięta. Odchowują one swoje młode nawet przez 8 lat.

Do naczelnych, poza orangutanem, zaliczane są lemury, wyraki, makaki, pawiany, gibony, goryle, szympansy, a także ludzie.

R63GjYMQ9F6zC

Zdjęcie przedstawia orangutana o brązowym futrze siedzącego wśród trawy. Posiada on ciemne oczy, płaski nos i podłużną twarz z owłosieniem wokół nosa i ust.

Ssaki kopytne

Kopytne to grupa dużych, roślinożernych ssaków. Zwykle zwierzęta te szybko biegają, a ich palce zakończone są masywną rogową osłoną – kopytem.

Przedstawicielem kopytnych jest łoś. Dorosłe samce łosia mają poroże w kształcie szerokich, masywnych łopat i wyjątkowo długie kończyny zakończone dużymi, szeroko rozstawionymi kopytami, które ułatwiają im poruszanie się w grząskim gruncie. Ciało łosia pokrywa gęste futro, którego barwa na kończynach i brzuchu jest białawoszara, a na reszcie ciała ciemnobrązowa. Łoś jest roślinożercą, aktywnym zarówno w dzień, jak i w nocy. Długość jego ciała wynosi do 3 m, a wysokość ok. 2 m. Żyje do 25 lat, samotnie lub w małych grupach. Występuje w podmokłych lasach północnej Europy, Azji i Ameryki.

Poza łosiem do kopytnych zalicza się: konie, antylopy, wielbłądy, tapiry, nosorożce, żyrafy, hipopotamy, jelenie, sarny, lamy, żubry, krowy i świnie.

R1SsdB8hr1zhv

Fotografia przedstawia łosia stojącego po kolana w wodzie przy brzegu stawu. Łoś jest ciemnobrązowy. Ma długą głowę, na której widać łopatowate poroże i małe uszy.

Wielbłąd to inny przedstawiciel kopytnych. Jest zwierzęciem doskonale przystosowanym do życia na pustyni. Potrafi bardzo oszczędnie gospodarować wodą: nie poci się ani nie traci jej z odchodami. Wystarcza mu woda zawarta w pokarmie oraz picie na zapas – w ciągu 10 minut potrafi pochłonąć 100 l płynów, co stanowi 20% masy jego ciała. Przystosowany jest do poruszania się po sypkim piasku. Ma szerokie mięsiste poduszeczki pod palcami, które chronią nogi przed zapadaniem się. Dzięki powiekom z długimi, gęstymi rzęsami oczy tego ssaka są zabezpieczone przed piaskiem, a nozdrza się zamykają, chroniąc wnętrze nosa. Noce na pustyni bywają bardzo zimne, dlatego grzbiet i szyję wielbłąda porasta grube futro. Stanowi ono izolację termiczną także w dzień. W garbie na grzbiecie wielbłąd magazynuje tłuszcz, dzięki czemu radzi sobie z niedoborem pokarmu na pustyni.

Gryzonie

Gryzonie to bardzo liczna grupa ssaków. Ich ciała są zwykle niewielkich rozmiarów. Zwierzęta te mają dwie pary siekaczy rosnących przez całe życie. Systematyczne ścieranie tych zębów jest możliwe dzięki zjadaniu przez gryzonie dużych ilości twardych fragmentów roślin. Większość gatunków ma krępy tułów, krótkie kończyny i długi ogon.

Przedstawicielem gryzoni jest bóbr europejski. To ssak lądowo‑wodny, prowadzący nocny tryb życia. Ma długi, szeroki, silnie spłaszczony i pokryty łuskami ogon. Dorasta do ok. 1 m długości i osiąga masę ciała do ok. 30 kg. Silne siekacze pozwalają bobrom ścinać drzewa, a także budować tamy i żeremiażeremieżeremia.

Innymi przedstawicielami gryzoni są: myszy, szczury, wiewiórki, świstaki, susły, świnki morskie, szynszyle i koszatniczki.

R74RSC0XJkFAB

Fotografia przedstawia brązowego bobra na brzegu wody o zachodzie słońca. Zwierzę siedzi bokiem, przednią łapą trzymając mokrą sierść na grzbiecie przy ogonie. Czarny ogon, nieowłosiony, leży częściowo w wodzie. Głowa skierowana w dół, duża, tępo zakończona, z małymi uszami.

Ciekawostka

Golce afrykańskie są gryzoniami przystosowanymi do życia pod ziemią. Są ślepe, a ich skóra jest pozbawiona barwników i praktycznie bezwłosa. Golce tworzą kolonie podobnie jak owady społeczne. Koloniami zarządzają królowe i tylko one się rozmnażają. Robotnicy kopią nory i zajmują się zdobywaniem pożywienia. Na straży bezpieczeństwa kolonii stoją żołnierze.

RCVMfZkR0kSeg

Fotografia przedstawia grupę golców w norze pod ziemią. Golce są niewielkich rozmiarów, zupełnie nagie i ślepe.

Torbacze

Torbacze to grupa ssaków, w której samice większości gatunków noszą swoje młode w torbach lęgowych. Zwierzęta te prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb życia i przeważnie są aktywne w nocy. Żywią się bardzo różnorodnym pokarmem.

Przedstawicielem torbaczy jest koala. Zwierzę to zamieszkuje wschodnie tereny Australii. Niemal całe życie spędza na drzewach, porusza się powoli, śpi do 18 godzin na dobę, głównie w dzień. Prowadzi samotny tryb życia. Jego podstawowym pokarmem są liście eukaliptusa.

Do torbaczy zalicza się także kangury.

Rn06FYm7JsZpR

Fotografia przedstawia od boku szarobrązową samicę koali z młodym na grzbiecie. Pysk ma trójkątny o dużym ciemnym nosie. Biała sierść na brodzie sięga uszu. Zwierzę przednimi łapami trzyma się pnia eukaliptusa, którego liście ma w pysku. Młode patrzy w stronę obserwatora, ma bardzo różowy pyszczek. Łapami obejmuje szyję i tułów matki.

7. Znaczenie ssaków

Znaczenie ssaków w przyrodzie

• Drapieżniki polują na mniejsze od siebie zwierzęta, zapobiegając nadmiernemu zwiększeniu ich liczebności.

• Drobne ssaki stanowią cenne źródło pokarmu dla innych kręgowców, zwłaszcza innych ssaków, ptaków i gadów.

• Ssaki owadożerne (jeże i ryjówki) zjadają bardzo duże ilości owadów, zwłaszcza tych postrzeganych przez człowieka jako szkodniki pól i upraw.

Znaczenie ssaków dla człowieka

• Niektóre ssaki, takie jak świnie, owce, krowy, kozy, nutrie, hodowane są dla mięsa i mleka, skór, futer i wełny.

• Konie, bydło, osły, wielbłądy, a także słonie są wykorzystywane do transportowania towarów i ludzi.

• Wiele ssaków (psy, koty, chomiki) towarzyszy człowiekowi, dając mu radość i poczucie bezpieczeństwa.

• Specjalnie szkolone psy ratują ludzkie życie podczas katastrof i kataklizmów lub są przewodnikami osób niewidomych.

• Konie, delfiny i psy pomagają w rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami.  Kontakt z koniem w ramach hipoterapii jest odpowiedni dla pacjentów z zespołem Downa oraz z dysleksją, delfinoterapia zalecana jest przy autyzmie, chorobie Parkinsona, padaczce, zespole Downa, depresji, chorobie zwyrodnieniowej mięśni, a dogoterapia wskazana jest dla osób z porażeniem mózgowym, z zespołem Downa, chorych na schizofrenię, chorobę Alzheimera, zanik mięśni, osób z uszkodzeniem wzroku lub słuchu.

• Na myszach, szczurach i małpach testuje się skuteczność leków i kosmetyków oraz bada mechanizmy powstawania chorób i sposoby ich leczenia.

• Dziki i gryzonie mogą powodować straty w rolnictwie, niszcząc uprawy.

• Dziki, sarny i zające są zwierzętami łownymi.

• Ssaki przenoszą czynniki chorobotwórcze, np. psy – wirusy wścieklizny wywołujące wściekliznę, koty – pierwotniaki Toxoplasma gondii wywołujące toksoplazmozę, gryzonie – bakterie pałeczki dżumy wywołujące dżumę.

R1TJm8WWYoHTj

Fotografia przedstawia psi zaprzęg w zimowym pejzażu. Pięć par psów o różnym umaszczeniu ciągnie czerwonawe sanie, na których z tyłu stoi grubo ubrany człowiek w czapce. W tle ośnieżone góry.

Ciekawostka

Pierwszym ssakiem wysłanym w kosmos w 1949 r. była małpa rezus o imieniu Albert. Po niej w przestrzeń kosmiczną poleciały inne małpy, a także psy, myszy, szczury, króliki, świnki morskie, koty.

RrOlVGkFNnNs8

Fotografie przedstawiają niewielkie wypchane psy umieszczone w szklanych gablotach. Psy są niewielkie. Biełka jest biała, a Striełka biała w brązowe łaty.

8. Gatunki ssaków chronione w Polsce

Gatunki ssaków chronionych w Polsce określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.

Gatunki ssaków objętych w Polsce ochroną ścisłą:

• parzystokopytne: kozica północna, żubr europejski;

• drapieżne: wilk szary, żbik europejski, ryś euroazjatycki, tchórz stepowy, norka europejska, niedźwiedź brunatny, foka szara, foka obrączkowana, foka pospolita;

• walenie: morświn zwyczajny;

• nietoperze: podkowiec duży, podkowiec mały, mopek zachodni, mroczek pozłocisty, mroczek późny, przymroczek Saviego, nocek Alkatoe, nocek Bechsteina, nocek Brandta, nocek łydkowłosy, nocek rudy, nocek orzęsiony, nocek duży, nocek wąsatek, nocek Natterera, nocek ostrouszny, borowiec olbrzymi, borowiaczek, borowiec wielki, karlik średni, karlik większy, karlik malutki, karlik drobny, gacek brunatny, gacek szary, mroczek posrebrzany;

• zającokształtne: zając bielak;

• gryzonie: nornik śnieżny, darniówka tatrzańska, chomik europejski, smużka leśna, smużka stepowa, koszatka leśna, żołędnica europejska, orzesznica leszczynowa, świstak tatrzański, suseł moręgowany, suseł perełkowany.

Gatunki ssaków objętych w Polsce ochroną częściową:

• drapieżne: gronostaj europejski, łasica pospolita, wydra europejska;

• jeżokształtne: jeż wschodni, jeż zachodni;

• gryzonie: bóbr europejski, karczownik mniejszy, karczownik ziemnowodny, badylarka pospolita, mysz zaroślowa, mysz zielna, wiewiórka pospolita, popielica szara;

• ryjówkokształtne: ryjówka aksamitna, ryjówka średnia, ryjówka malutka, ryjówka górska, rzęsorek rzeczek, rzęsorek mniejszy, zębiełek białawy, zębiełek karliczek, kret europejski.

Więcej informacji znajdziesz w e‑materiałach pt.:

• Dlaczego należy chronić przyrodę?https://edytor.zpe.gov.pl/x/DRatgwFy?lang=plDlaczego należy chronić przyrodę?;

• Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów;

• Formy ochrony przyrody w Polsce;

• Międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody.

Podsumowanie

• Ssaki należą do królestwa zwierząt. Są cudzożywne, wielokomórkowe, a ich ciało budują komórki eukariotyczne otoczone błoną komórkową.

• Do wspólnych cech ssaków należą: skóra pokryta włosami, obecność gruczołów łojowych i mlekowych, obecność małżowiny usznej, zróżnicowane uzębienie, żyworodność, obecność łożyska i opieka nad potomstwem.

• Ssaki są kręgowcami stałocieplnymi, co oznacza, że temperatura ich ciała jest stała i nie zależy od temperatury środowiska.

• Ssaki występują na lądzie, w wodzie i w powietrzu. W zależności od środowiska życia ssaki różnią się od siebie.

• Nietoperze to jedyne ssaki zdolne do lotu. Ich kończyny przednie są przekształcone w skrzydła. Nietoperze mają wydłużone kości palców, przedramienia i ramienia. Pomiędzy nimi rozpięte są błony lotne.

• Ssaki wodne (wieloryby, delfiny, foki) mają kończyny przekształcone w płetwy i ciało o opływowym kształcie.

• Ssaki lądowe są przystosowane do środowiska lądowego, w którym żyją, np. krety mają szerokie kończyny skierowane wewnętrzną stroną do tyłu, zwierzęta kopytne mają palce osłonięte kopytami, zające i kangury mają wydłużone kości stopy, a ssaki naczelne mają chwytne kończyny.

• U ssaków występuje zapłodnienie wewnętrzne oraz żyworodność. W wymianie substancji między matką a zarodkiem pośredniczy łożysko, które dostarcza zarodkowi substancji odżywczych, a także umożliwia wymianę gazów oddechowych oraz usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Ssaki opiekują się swoim potomstwem. Młode są karmione mlekiem matki.

• Ssaki regulują liczebność innych zwierząt, zjadając je, oraz same stanowią źródło pokarmu dla innych zwierząt.

• Dla człowieka ssaki są źródłem mięsa, mleka, skór, futer i wełny. Wykorzystywane są również do transportowania towarów i ludzi. Niektóre ssaki to zwierzęta laboratoryjne – testuje się na nich skuteczność leków i kosmetyków oraz bada mechanizmy powstawania chorób.

Słownik

Zadania